افغانستان به دلیل موقعیت محصور در خشکی، همواره برای دسترسی به آبهای آزاد وابسته به مسیرهای ترانزیتی کشورهای همسایه بوده است.
به گزارش تسنیم، طی دهههای گذشته، قرابتهای قومی، مذهبی و شبکههای سنتی تجارت باعث شده است که اغلب تجار افغانستان مسیر پاکستان–کراچی را برای واردات و صادرات خود انتخاب کنند.
با این حال، تحولات ژئوپولیتیکی منطقه، بیثباتی مرزهای پاکستان و شکلگیری ابتکارات جدید منطقهای باعث شده است که نیاز به مسیرهای جایگزین از جمله کریدور چابهار، بیش از هر زمان دیگر مورد توجه قرار گیرد.
در همین رابطه بهروز آقایی مدیرکل اسبق بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان میگوید: تجار افغانستان به دلیل قرابتهای قومیتی و مذهبی، سالهاست که از مسیر پاکستان و بنادر کراچی به مرزهای تورخم و چمن در ولایت قندهار مشغول فعالیت تجاری هستند.
وی با بیان اینکه این مسیر بهواسطه نزدیکی جغرافیایی به قندهار بهعنوان یکی از مراکز تجاری افغانستان، همواره جذاب بوده است، یادآور شد: بر این اساس ایده «کریدور ترانس-افغان» در دولت اشرف غنی شکل گرفت و در ادامه توافقنامه سهجانبه میان افغانستان، پاکستان و ازبکستان به امضا رسید.
وی با اشاره به اینکه حتی دولت قطر نیز آمادگی خود را برای تأمین مالی این پروژه اعلام کرد، گفت: بر اساس این طرح، مسیر ریلی از مرز "ترمذ" در ازبکستان آغاز شده و از 2 شاخه شرقی و غربی با عبور از مزارشریف، هرات، کابل و ولایت لوگر در نهایت به شبکه ریلی پاکستان و بنادر کراچی و گوادر متصل میشود. این توافق نشان میدهد مسیر پاکستان همچنان برای افغانها دارای جذابیتهای اقتصادی و لجستیکی است.
وی در عین حال اضافه کرد: با این حال در سوی دیگر توافقنامه سهجانبه ایران، هند و افغانستان موسوم به «توافقنامه چابهار» نیز در سال 1395 امضا شد و در سال 1397 با ورود نخستین محمولههای ترانزیتی از هند به افغانستان از طریق چابهار عملاً وارد فاز اجرایی شد. تردد 24 فروند کشتی و سپس واگذاری تجهیز و بهرهبرداری بندر چابهار به هندیها بهصورت BOT در سال 1398 موجب تثبیت نسبی این مسیر شد.
کارشناس ارشد حوزه بندر و دریا بیان کرد:این در حالی است که در پی تشدید اختلافات سیاسی و امنیتی میان پاکستان و افغانستان، مرزهای دو کشور بهطور کامل بسته شده است. بهگونهای که بر اساس گزارش اتاق بازرگانی افغانستان، حدود 12 هزار دستگاه کانتینر متعلق به تجار افغان در بندر کراچی متوقف شده است. همین مسئله باعث شد اهمیت مسیر جایگزین چابهار بیش از گذشته برای تجار افغانستان و هند نمایان شود.
آقایی در ادامه به اعمال محدودیتهای آمریکا بر فعالیتهای ترانزیتی ایران اشاره و تصریح کرد:با این وجود از منظر هند و افغانستان، کریدور چابهار بهینهترین مسیر ترانزیتی و امنترین گزینه برای دسترسی به آبهای آزاد محسوب میشود.
وی اظهار کرد: البته جذابیت تاریخی مسیر پاکستان برای افغانها همچنان پابرجاست که از جمله دلایل آن میتوان به فعال بودن مرزهای تورخم و چمن به دلیل نزدیکی به قندهار، نبود محدودیتهای ساختاری در حملونقل جادهای (امکان حمل بار تا 40 تن) و تردد گسترده خطوط کشتیرانی بینالمللی در بندر کراچی و فعالیت شرکتهای بزرگ بهرهبردار پایانهای نظیر ICTSI (فیلیپین) و DP World (امارات) اشاره کرد.
مدیرکل سابق بنادر و دریانوردی استان خوزستان با بیان اینکه ویژگیهای رفتاری تجار افغانستان نیز در انتخاب مسیر ترانزیتی نقش کلیدی دارد، گفت: اکثر تجار افغان دانش محدودی در حوزه حملونقل بینالمللی بهویژه حملونقل دریایی دارند و علیرغم برخورداری از اتاقهای بازرگانی فعال هنوز بهصورت کامل با شیوههای مدرن تجارت بینالملل آشنا نیستند. ضمن اینکه در حوزه اعتمادسازی و ریسکپذیری بسیار محافظهکارانه عمل میکنند.
آقایی تاکید کرد: خوشبختانه طی سالهای اخیر با تبلیغات گستردهای که از طریق رسانههای محلی افغانستان درباره بندر چابهار صورت گرفته تمایل تجار افغان برای استفاده از این مسیر بهشدت افزایش یافته است. اما تحقق عملی این تمایل نیازمند فراهم شدن چند پیششرط اساسی است.
وی ادامه داد: این پیششرطها شامل توسعه زیرساختهای پایانه مرزی میلک از جمله افزایش فضای فیزیکی، ارائه خدمات 24 ساعته، امکانات ترانشیپ، انبارداری و خدمات لجستیکی، افزایش ضریب دسترسی دریایی بندر چابهار از طریق توسعه خطوط منظم کشتیرانی کانتینری به مقاصدی همچون چین، مالزی، هند و کشورهای حاشیه خلیج فارس و ایجاد اطمینان برای تجار افغانستان در زنجیره حمل یکپارچه است.
وی با اشاره به راهکارهای پیشنهادی برای توسعه تجارت افغانستان از مسیر چابهار، گفت: فعالیت مستقیم شرکتهای کشتیرانی در افغانستان و ارتباط ساختاریافته با اتاقهای بازرگانی این کشور، ارائه خدمات بارنامه سراسری با تعیین محل تحویل کالا در منطقه نیمروز (Place of Delivery)، تعهد حمل یکپارچه دریایی و زمینی کالا و کانتینر از مبدأ تا پایانههای مشترک مرزی، بهکارگیری نیروهای بومی و آشنا به فرهنگ تجاری افغانستان در دفاتر نمایندگی شرکتهای کشتیرانی و حل مشکلات تردد ناوگان حملونقل زمینی در مرزهای مشترک ایران و افغانستان از جمله راهکارهای توسعه تجارت افغانها از مسیر بندر چابهار است.
رقابت مسیرهای ترانزیتی پاکستان و ایران برای جذب تجارت افغانستان وارد مرحلهای جدید شده است. در حالی مسیر سنتی کراچی همچنان دارای مزیتهای لجستیکی و ارتباطات ریشهدار است، اما ناپایداری سیاسی و بسته شدن مرزها جایگاه این مسیر را متزلزل کرده است.
در مقابل تنها بندر اقیانوسی ایران بهعنوان یک مسیر امن، پایدار و راهبردی ظرفیت آن را دارد که به شاهراه اصلی تجارت خارجی افغانستان تبدیل شود. این مهم مشروط بر آن است که توسعه زیرساخت، تقویت خطوط کشتیرانی، تسهیل خدمات مرزی و اعتمادسازی برای تجار افغان بهصورت همزمان دنبال شود.
