خبرگزاری مهر، گروه استانها- احسان عباسپور*: شانزدهم آذر در حافظه تاریخی ملت ایران، تنها یک مناسبت دانشگاهی نیست؛ یک نشانه است. نشانهای از خروش نسل جوان در برابر ساختارهای سلطه و مداخله خارجی و یادآور یک نقطه عطف استراتژیک در مسیر بیداری دانشگاه و حضور آگاهانه دانشجویان در صحنه سیاست، جامعه و مقاومت. از روزی که سه دانشجوی دانشگاه تهران در سال ۱۳۳۲ بهدست نیروهای امنیتی رژیم منحوس پهلوی و در فضای سنگین پس از کودتای مورد حمایت آمریکا به شهادت رسیدند، ۱۶ آذر به کانون نمادین مقابله با استعمار و دفاع از استقلال ملی تبدیل شد. این روز، روایتگر لحظهای است که دانشگاه ایران به عرصه مقاومت مدنی بدل شد و دانشجو بهعنوان آگاهترین قشر اجتماعی، پرچم مبارزه با استعمار خارجی را برافراشت.
دانشجو و مبارزه با استعمار؛ از ۱۳۳۲ تا به امروز
مهمترین ویژگی روز دانشجو، تداوم تاریخی آن است. این روز به یک «سرهویت سیاسی» برای دانشگاه بدل شده؛ هویتی که طی دههها، با اشکال مختلف سیاستهای مداخلهجویانه ایالات متحده در ایران و منطقه پیوند خورده است. از حمایت آمریکا از رژیم پهلوی و مشارکت در کودتای ۲۸ مرداد گرفته تا تحریمهای اقتصادی، ترور سرداران مقاومت، تهدیدهای نظامی و حمایت از ساختارهای ضدایرانی در منطقه، نسلهای متعدد دانشجویی این سیاستها را همواره در چارچوب استعمار نوین تحلیل کردهاند.
نتیجه آن، شکلگیری یک گفتمان پایدار ضداستعماری در محیط دانشگاه بوده است؛ گفتمانی که در بزنگاههای مختلف خود را بهصورت اعتراض، تحلیل و کنشگری سیاسی نشان داده است.
با در نظرگرفتن همین گفتمان، سیاست خارجی آمریکا در منطقه خاورمیانه نهتنها به شکلگیری بحرانهای سیاسی و امنیتی دامن زده بلکه در بسیاری از موارد پشتوانه ساختارهای اشغالگر و متجاوز بوده است. همین رویکرد، موجب شد دانشگاه به محیطی برای تولید مفاهیم مقاومت، نقد هژمونی و مطالبهگری در عرصه سیاست خارجی تبدیل شود.در واقع، مبارزه با استعمار و نفوذ خارجی در ایران از حافظه تاریخی دانشگاه جداشدنی نیست. روز دانشجو، نقطه عزیمت این گفتمان است؛ گفتمانی که مرزهای زمانی و جغرافیایی را پشت سر میگذارد و مسائل منطقهای را نیز در منظومه تحلیلی خود قرار میدهد.
جنگ ۱۲ روزه؛ احیای دوباره گفتمان مقاومت در دانشگاه
وقایع جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران، هرچند در سطح نظامی و امنیتی تحلیل میشوند اما در میدان اجتماعی و دانشگاهی، انعکاس گستردهتری پیدا کردهاند. برای بسیاری از دانشگاهیان، این جنگ ادامه همان الگوی رفتاری است که طی دههها با حمایت آمریکا از آن تثبیت شده است؛ تلاش برای مهار ایران، تضعیف توان مقاومت منطقهای و ایجاد بیثباتی بهمنظور حفظ موازنه مطلوب برای واشنگتن و تلآویو و جبهه استعمار.
در این چارچوب، جنگ ۱۲ روزه صرفاً یک درگیری محدود نبود؛ یک هشدار بود. هشدار درباره آنکه نظام سلطه هنوز حاضر است برای اهداف ژئوپلیتیک خود هزینههای سنگین امنیتی و انسانی بر منطقه تحمیل کند. همین نکته، موجب شد فضای دانشگاه دوباره به محل گفتگو درباره مفهوم «استعمار نو»، نقش آمریکا در حمایت از سیاستهای تهاجمی اسرائیل و ضرورت بازتعریف گفتمان مقاومت در ایران تبدیل شود.
دانشجویان امروز مانند نسلهای پیشین، این تحولات را جدا از تاریخ دانشگاه نمیدانند. برای بسیاری از آنان، ۱۶ آذر و جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران دو نقطه از یک خطاند؛ خطی که از کودتای ۱۳۳۲ آغاز شد و در قالب جنگ، تحریم، عملیات اطلاعاتی و ائتلافسازیهای ضدایرانی ادامه یافته است. همین نگاه، مفهوم روز دانشجو را از یک «مناسبت تاریخی» به یک «پدیده زنده و پویا» تبدیل کرده است.
نقش روز دانشجو در تحولات جدید دانشجویی
امروز دانشگاههای ایران بیش از هر زمان دیگری در معرض جریانهای اطلاعاتی و رسانهای جهانی قرار دارند. دانشجویان با شبکههای بینالمللی، روایتهای خبری متنوع و تحلیلهای ژئوپلیتیک آشنا هستند. روز دانشجو به آنان یادآوری میکند که در برابر این حجم از پیچیدگی، باید به تحلیل انتقادی مجهز باشند و مسائلی چون نقش آمریکا در منطقه، جایگاه ایران در معادلات امنیتی، و پیامدهای جنگهای نیابتی یا مستقیم را با دقت بررسی کنند.
بازخوانی روز دانشجو در پرتو جنگ ۱۲ روزه، به نسل جدید میآموزد که مبارزه با استعمار و سلطه تنها در خیابانها و اعتراضها شکل نمیگیرد بلکه در تحلیل، تولید محتوا، روشنگری عمومی و سیاستپژوهی دانشگاهی نیز تبلور مییابد. این رویکرد میتواند مسیر تحولات دانشجویی را از هیجان به سوی عقلانیت مقاومتی هدایت کند؛ عقلانیتی که بر شناخت نسبت قدرتها، فهم تاریخ و دفاع آگاهانه از منافع ملی استوار است.
روز دانشجو، میراث مقاومت در برابر استعمار آمریکا است و امروز نیز میتواند چراغ راه نسل جدید در تحلیل رخدادهای منطقهای باشد. پیوند معنایی این روز با جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران نشان میدهد که دانشگاه همچنان یکی از اصلیترین پایگاههای شکلدهی به گفتمان استقلال، مقاومت و آیندهنگری در کشور است. این نقش اگر با عمقبخشی تحلیلی همراه شود، میتواند دانشگاه را بار دیگر در جایگاه موتور پیشبرنده تحولات ملی قرار دهد.
* عضو هیئت علمی دانشگاه
