همشهری آنلاین - گروه سیاسی: دیدار رهبران دو کشور در دهلینو، ۴ و ۵ دسامبر ۲۰۲۵، در زمانی انجام شد که فشار سیاسی و اقتصادی بر روسیه بهخاطر جنگ در اوکراین و تحریمهای بلندمدت غرب شدت یافته است. با این حال، پیام آشکار آن بیاعتنایی هند به فشار واشنگتن برای کاهش وابستگی به سوخت روسی بود.
رهبران روسیه و هند پس از گفتوگو توافق کردند همکاریهای خود را فراتر از حوزه دفاع و انرژی سنتی گسترش دهند و زمینههایی چون زیرساخت، کشاورزی، نیروی کار، خدمات دریایی و فناوری را نیز شامل پویش تجاری مشترک کنند. هدف ضمنی این دیدارها در رسانههای خارجی کاهش آسیبپذیری در برابر سیاستهای تحریمی غرب و بازسازی یک زنجیره اقتصادی مقاوم، تحلیل شده است.
بخشی از این توافق، تضمین «تامین مداوم سوخت» از روسیه برای هند بود؛ یعنی وعده نفت، گاز، زغال سنگ و سایر حاملهای انرژی حتی اگر فشارهای بینالمللی افزایش یابد. این بند دقیقا یکی از نقاط حساس است، چون هند دومین کشور پرجمعیت جهان است، با رشد مداوم تقاضای انرژی؛ تامین پایدار برای آن اهمیت راهبردی دارد.
علاوه بر آن، ۲ کشور چارچوبی برای همکاری امنیتی و دفاعی تنظیم کردند: شامل همکاری در فناوری نظامی، تولید مشترک دفاعی، و احتمالا انتقال فناوری.
در نگاه اول، این توافقات ممکن است شبیه دیگر نشستهای دیپلماتیک به نظر برسند؛ اما وقتی نکات فنی، ساختار بازار انرژی و فشارهای بینالمللی مدنظر قرار گیرد، مشخص میشود که این اتحاد فراتر از دیپلماسی نمایشی است.
براساس گزارشی از الجزیره، ۹۰ درصد رشد جمعیت و صنعت هند وابسته به انرژی است؛ برق، حملونقل، تولید صنعتی و کشاورزی، همه نیازمند انرژی پایداراند. با توجه به نوسان بازار جهانی نفت و گاز، وابستگی به منابع غربی میتواند مخاطرهآمیز باشد. روسیه با منابع نفت، گاز و زغال سنگ و ظرفیت صادرات، برای هند «پناهگاه انرژی» محسوب میشود. توافق اخیر تضمین میکند این مسیر حتی با فشارهای غرب نیز باز بماند.
تحریمها صادرات نفت و گاز روسیه را هدف گرفتهاند؛ همکاری با هند یعنی حفظ بازار بزرگ، جلوگیری از کاهش درآمد ارزی و ادامه جریان نقدی که موضوعی حیاتی برای اقتصاد روسیه است.
تنوع بخشیدن به تجارت فراتر از نفت
در توافقنامهها علاوه بر انرژی، موضوعات کشاورزی، کود شیمیایی، صنایع دریایی، نیروی کار، و زیرساخت مطرح شده است. این یعنی هند و روسیه میخواهند اکوسیستم اقتصادی مشترک و متکامل بسازند، نه فقط رابطه «فروش نفت - خرید کالا» داشته باشند. چنین تنوعی در تجارت میتواند هند را از وابستگی به بازارهای غربی تا حدی مستقل کند و روسیه را از انزوای اقتصادی خارج کند.
پوسته دفاعی و امنیتی مشترک
در بیانیه مشترک توافق شد همکاری دفاعی بازنگری و به سمت تولید مشترک تجهیزات و توسعه فناوری سوق داده شود. این بند اگر عملی شود، میتواند ساختار نظامی جدیدی شکل دهد که نه وابسته به غرب باشد و نه کاملاً سنتی و قدیمی. این همکاری به هند امکان میدهد همزمان با حفظ تنوع تامین انرژی و فناوری، ظرفیت دفاعی و امنیتی خود را نیز تقویت کند. امری که در شرایط تنش ژئوپلیتیکی منطقهای برای دهلی مهم است.
پیامی سیاسی به جهان چندقطبی
تایمز هندوستان در گزارشی به این مسئله پرداخت که تمام این تغییرات و اعلامیهها در زمانی رخ داده که جهان در مسیر بازتوزیع قدرت است: جنگ اوکراین، تحریمها، بحران انرژی، ناآرامی در خاورمیانه، و رشد چین. هند و روسیه با این توافق میگویند: ما مسیر مستقل خود را انتخاب کردهایم. این یک پیام مضاعف است — هم به همپیمانان سنتی و هم به قدرتهای نوظهور.
محدودیتها و تردیدها چیست؟
وابستگی مالی و لجستیکی یکی از محدودیتهای دور جدید همکاریهای هند و روسیه است. انتقال حجمی عظیم نفت و گاز نیاز به زیرساخت ترابری، بنادر، تانکر و امنیت دریایی دارد، موضوعی که در شرایط تحریم و افزایش هزینه بیمهها، چالشی جدی است. همچنین فشار غرب نیز نباید نادیده گرفته شود. آمریکا و متحدانش ممکن است با تعرفه، تحریم مالی یا فشار دیپلماتیک تلاش کنند این همکاری را محدود کنند؛ اگر هند نتواند هزینه سیاسی آن را بپذیرد، همکاری در بلندمدت شکننده خواهد بود. عدم تعادل تجاری نیز بر این دور جدید همکاری میتواند بیش از پیشبینیها اثر جانبی داشته باشد. تاکنون صادرات هند به روسیه کمتر از واردات از روسیه بوده است؛ اگر این شکاف جبران نشود، دهلی با کسری تجاری مواجه میشود. همچنین ریسک بینالمللی و نظامی نیز در این همکاریها قابل بررسی است. از آنجا که روسیه درگیر جنگ با اوکراین و تحریمهای گسترده است، هرگونه تحرک دفاعی مشترک با هند ممکن است واکنشهای امنیتی و سیاسی منطقهای را برانگیزد. ناپایداری بازار انرژی جهانی موضوع دیگر است. نوسانات قیمت نفت و گاز، تغییرات اقلیمی، و سیاستهای اقلیمی میتواند کارآمدی این نوع همکاری بلندمدت را زیر سوال ببرد.
سناریوهای پیشروی ممکن
یک سناریو ادامه مسیر همگرایی و تشکیل اتحاد اقتصادی و امنیتی مستقل است. اگر هند و روسیه بتوانند زیرساختها را تقویت کنند، مسیرهایی مانند حمل دریایی پایدار، شبکه بانکی مستقل، سرمایهگذاری مشترک دفاعی و صنعتی تدارک ببینند، این اتحاد میتواند به هستهای برای مقاومسازی در برابر تحریمها و ایجاد بلوک اقتصادی متفاوت تبدیل شود. سناریوی دوم احتمال انعطاف محدود با حفظ تنش با غرب است. ممکن است همکاری در سطح انرژی و تجارت ادامه یابد اما بخش دفاعی و حساس کاهش یابد تا هند فشار غرب را کمتر حس کند. در این حالت، رابطه «اقتصادی و تجاری» باقی میماند اما «اتحاد امنیتی» تخفیف مییابد.
و گزینه محتمل سوم عقبنشینی نسبی در صورت بالا گرفتن فشار غرب و مشکلات عملی است. اگر تحریمها تشدید شود، یا هزینه بیمه و حمل انرژی روسی زیاد شود و بازار جهانی انرژی فروپاشد، هند ممکن است به سوی تنوع منابع دیگر برگردد و همکاری روسیه و هند کاهش یابد؛ این سناریو بیش از همه به تحولات در اوکراین و سیاست غرب بستگی دارد.
