احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با بیان این که چندین مطالعه قابل توجه در مجلههای علمی معتبر دنیا چاپ شده است که نشان میدهد فرآیند بارورسازی ابرها چندان سودمند نبوده و نتوانسته است تأثیر قابل ملاحظهای بر افزایش شدت یا مدت بارندگی بگذارد، گفت: در خاورمیانه هم گزارشهای موفقیت و هم گزارشهای شکست در پروژه بارورسازی ابرها منتشر شده است، اما بررسیهای علمی نشان میدهد گزارشهایی که درباره شکست پروژه بارورسازی ابرها در منطقه خاورمیانه ارائه شده، دقیقتر تنظیم شده است و گزارشهای موفقیت، یا بیطرفانه نبوده، یعنی توسط خود شرکت یا نهادی تنظیم شده است که متصدی باروسازی ابرها بوده یا حاوی اطلاعات علمی دقیق نبوده است.
تداوم خشکسالی و کاهش بیسابقه بارشها در سالهای اخیر بهویژه در سال آبی جاری، باعث شده است که موضوع بارورسازی ابرها در هفتههای گذشته در مرکز توجه مقامات و رسانههای داخلی قرار گیرد. عباس علیآبادی، وزیر نیرو روز ۱۸ آذر در جلسه علنی مجلس و در پاسخ به سؤال یک نماینده درباره عملکرد «سازمان توسعه و بهرهبرداری فناوریهای نوین آبهای جوی»، به ارائه گزارشی مفصل از اقدامات انجامشده توسط این سازمان طی دو سال گذشته پرداخت و از بارورسازی ابرها که ظاهراً عملیات اجرایی آن از روز ۲۴ آبان در سطح کشور با اولویت حوضه آبریز دریاچه ارومیه آغاز شده است، بهعنوان بخشی از برنامه ملی بهرهبرداری علمی از منابع جوی نام برد.
علیآبادی البته در این جلسه با بیان این که «برای نخستین بار توان بارورسازی علمی ابرهای سرد و گرم در تمام فصول سال در کشور فراهم شده است»، از ساخت نسل جدید ژنراتورهای زمینی، تولید مواد بارورساز گرم و سرد، طراحی فلرهای درجاسوز و توسعه پهپادهای تخصصی برای بارورسازی ابرها خبر داد. او همچنین اعلام کرد که ۱۲ پایگاه تخصصی عملیات و پایش جو در نقاط مختلف کشور راهاندازی شده و در همکاری با شرکتهای دانشبنیان، امکان توسعه رادارهای هواشناسی و سامانههای مدلسازی فراهم شده است. علیآبادی تأکید داشت که «درِ وزارت نیرو به روی همه مدعیان فناوریهای نوین در حوزه بارانزایی باز است.»
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در همین جلسه، با اشاره به دستورات برنامه هفتم توسعه، از تقویت ساختارهای مرتبط با بارورسازی ابرها دفاع کرد. او گفت که در این برنامه، سهم مشخصی برای بارورسازی ابرها و کاهش تبخیر در سدهای کشور پیشبینی شده است و بر اساس برآوردها، حدود ۵ درصد از مجموع ۱۸ میلیارد مترمکعب آب قابل استحصال جدید در این بخش هدفگذاری شده است. قالیباف همچنین از ماهیت بیندستگاهی سازمان توسعه و بهرهبرداری فناوریهای نوین آبهای جوی سخن گفت و اعلام کرد که نیروی هوافضای سپاه نیز بخشی از این مأموریت را دنبال میکند.
تنها چند ساعت پس از این اظهارات، نیروی هوافضای سپاه پاسداران روز ۱۹ آذر در خبری که برای انتشار به رسانههای داخلی فرستاد، اعلام کرد که در یک عملیات گسترده طی ۴۸ ساعت گذشته، «هشت سورت پرواز تخصصی بارورسازی ابرهای سرد» را در محورهای مهمی از جمله حوضه دریاچه ارومیه، استان یزد و پهنه تهران تا قزوین با «موفقیت کامل» اجرا کرده است. گزارش منتشرشده از سوی این نیرو تأکید داشت که این پروازها براساس پیشبینی دقیق جوی و شناسایی لحظهای ابرهای مستعد بارانزایی انجام شده و با هماهنگی کامل تیمهای فنی و پروازی همراه بوده است. به گفته مسئولان، بخشی از این عملیات روی ابرهای یکپارچه تهران و البرز انجام شده است.
همزمان در روز ۱۹ آذر، برخی رسانههای داخلی از «آغاز بارورسازی ابرها در آسمان تهران» خبر دادند و نوشتند که در این روز، چند عملیات هوایی برای تقویت بارش در تهران، البرز و قزوین انجام شده است. این رسانهها هدف از اجرای این برنامه را افزایش بارندگی، تقویت منابع آبی مناطق شهری و مدیریت خشکسالی عنوان کردند. براساس این گزارشها، تا پیش از عملیات تهران، حداقل هشت پرواز دیگر در شمال غرب و مناطق مرکزی کشور بهویژه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه برای بارورسازی ابرها انجام شده بود.
در همین حال، استانداری آذربایجان شرقی نیز در روز ۱۷ آذر اعلام کرده بود که «پروازهای چهارم و پنجم بارورسازی ابرها» در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در همان روز انجام شده است. به گفته رئیس سازمان توسعه و بهرهبرداری فناوریهای نوین آبهای جوی، این پروازها با هدف افزایش بارش در استانهای آذربایجان شرقی، غربی و کردستان انجام شده و در روزهای آینده نیز ادامه خواهد داشت. این خبر در ادامه وعدهای بود که وزیر نیرو در سال گذشته درباره آغاز طرح بارورسازی ابرها در شمالغرب کشور مطرح کرده بود.
اگرچه حجم اظهارات و گزارشهای رسمی نشاندهنده تمرکز بیسابقه دستگاههای اجرایی و نظامی کشور بر عملیات بارورسازی ابرها در روزهای اخیر است، اما در سطح جهانی این روش همچنان با ابهامات جدی علمی روبهرو است. بسیاری از مطالعات بینالمللی تأکید دارند که اندازهگیری «سهم واقعی بارورسازی ابرها» در افزایش بارندگی بسیار دشوار است؛ زیرا تفکیک اثر مداخله انسانی از رفتار طبیعی سامانههای جوی نیازمند دادههای بلندمدت، مدلهای دقیق و آزمایشهای کنترلشده است. حتی در کشورهایی مانند آمریکا، امارات و استرالیا نیز ارزیابی دقیق اثربخشی این تکنیک محل بحث است.
کارشناسان اقلیم و منابع آب میگویند که بارورسازی ابرها تنها در شرایطی میتواند نتیجهبخش باشد که حجم مناسبی از ابرهای سرد یا گرم موجود باشد، شرایط جوی پایدار باشد و عملیات بهطور دقیق اجرا شود؛ عواملی که همیشه در دسترس نیست. افزون بر این، حتی خوشبینانهترین پژوهشها نیز افزایش بارش ناشی از بارورسازی را عمدتاً بین ۵ تا ۱۵ درصد برآورد میکنند که بهتنهایی پاسخگوی بحران ساختاری کمآبی در ایران نیست. برخی پژوهشگران ایرانی نیز هشدار دادهاند که اتکا به بارورسازی بدون اصلاح الگوی مصرف، کاهش برداشتهای بیرویه و مدیریت علمی منابع آب، تنها میتواند نقش یک «مسکن کوتاهمدت» را ایفا کند.
با این حال، آنچه در گزارشهای رسمی و عملیاتهای هوایی اخیر دیده میشود، از شکلگیری یک رویکرد فعال در استفاده از فناوریهای بارانزایی در کشور حکایت دارد. با وجود این، پرسش اصلی همچنان پابرجاست: آیا این عملیات در مقیاس ملی و در بلندمدت میتواند تأثیر ملموسی بر کاهش تنش آبی و احیای منابع زیرزمینی داشته باشد؟ کارشناسان مستقل تأکید میکنند که پاسخ به این پرسش تنها با انتشار دادههای شفاف، ارزیابی بیطرفانه نتایج و مقایسه بارش واقعی با مدلهای پیشبینی در ماهها و سالهای آینده مشخص خواهد شد؛ موضوعی که با توجه به تداوم خشکسالی در ایران، اکنون بیش از هر زمان دیگری برای افکار عمومی اهمیت دارد.
درباره اجرای عملیات بارورسازی ابرها در ایران در روزهای اخیر، سابقه اجرای این عملیات در خاورمیانه و دیگر مناطق جهان، امکان علمی افزایش بارشها با بارورسازی ابرها، تاریخچه انجام این عملیات در سطح دنیا، ابهامات فنی مربوط به این اقدام و پژوهشهای معتبر انجامشده در این زمینه در کشورهای گوناگون، دیده بان ایران با احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور گفتوگو کرده است که مشروح آن را در ادامه میخوانید.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور در ابتدای اظهارات خود، درباره تاریخچه بارورسازی ابرها به دیده بان ایران گفت: از زمانی که کشتیرانی با سوختهای فسیلی شکل گرفت، انسانها دیدند که وقتی یک کشتی حرکت میکند، بالاسر دودکش خروجی آن ابر ایجاد میشود. دریانوردان روی این موضوع مطالعه کردند و به این نتیجه رسیدند که دودههایی که از کشتی خارج میشود، با بخار آب همراه است و این خروجی، هستههای تراکم رطوبت را شکل میدهد و وقی ذرات بخار دور این هستهها جمع میشود، قطرکهای ابر شکل میگیرد. این موضوع، نخستین یافته علمی بشر درباره بارورسازی ابرها بود.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی ادامه داد: نکته قابل توجه این است که سطح دریا فاقد گرد و خاک است و با توجه به این موضوع، ابرهایی که روی دریا قرار دارند، وزش باد حداکثر میتواند با تبخیر آب دریا، مقداری نمک را وارد جو کند و این نمک میتواند هسته تراکم ابر را تشکیل دهد. بهعبارت دیگر، در یک محیط جوی هرچقدر هم رطوبت باشد، تا وقتی ذراتی که دور آن رطوبت جمع شود، نباشند، قطرکهایی که از بههم پیوستن آنها ابر شکل میگیرد، ایجاد نمیشوند. یعنی باید ذرهای باشد که رطوبت دور آن جمع شود تا قطرک ایجاد شود. به این ذره اصطلاحاً هستک میعان گفته میشود.
وی در ادامه توضیحات خود گفت: وقتی بشر با چگونگی شکلگیری ابرها آشنا شد، در دهه ۱۹۵۰، آزمایشهایی در آمریکا انجام شد و روی این مسأله کار شد که بتوانند ذرات طبیعی که میتوانند هستک میعان باشند، مثل نمک یا گرد و خاک را با استفاده از بالن یا هواپیما روی هوا بپاشند تا با وجود هستکها، ابرها شکل بگیرد. از اینجا بشر به این نتیجه رسید که میتواند ابرها را بارور کند. اما سؤالی که از همان زمان ایجاد شد و هنوز هم پاسخ آن بهطور کامل روشن نشده، این است که وقتی بر اثر این فرآیند، یک ابر شکل میگیرد و باران میبارد، این بارش تا چه حد ناشی از اقدام انسانها است و تا چه میزان به فرآیند طبیعی بارندگی مربوط است؟ یعنی اگر انسان این اقدام را انجام ندهد، بازهم شاهد بارندگی خواهیم بود.
وظیفه با بیان این که از دهه ۱۹۵۰ تا امروز، مطالعات و آزمایشهای بسیاری درباره بارورسازی ابرها در نقاط مختلف جهان انجام شده است، اظهار داشت: طی ۷۰ سال گذشته، موضوع بارورسازی ابرها در آمریکا بهویژه در جنوب غرب ایالات متحده و در کشورهای دیگری مثل چین، هند، روسیه، استرالیا و برخی کشورهای خاورمیانه، بهطور عملی مورد مطالعه قرار گرفته است. اما در تمام کشورهایی که این کار انجام شده، همواره این پرسش وجود داشته است که بارورسازی ابرها چقدر توانسته به بارش باران کمک کند. علم بشر هنوز به حدی نرسیده است که بتواند تشخیص دهد که وقتی یک ابر وارد آسمان میشود، قرار است چقدر بارندگی انجام دهد. مثلاً ما فکر میکنیم که یک ابر ممکن است دارای ۲۰ میلیمتر بارندگی باشد، اما ۳۰ میلیمتر باران میبارد. یا مثلاً گمان میکنیم که یک ابر ممکن است ۵ میلیمتر باران بدهد، اما هیچگونه بارندگی انجام نمیدهد.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی ادامه داد: پیشبینیهای هواشناسی درباره بارندگی در تمام جهان تقریبی است؛ یعنی ما میتوانیم تشخیص بدهیم که یک سامانه بارشی حاوی برف است یا باران و بارندگی ناشی از آن شدید خواهد بود یا متوسط یا اندک. ولی این که بتوانیم تشخیص بدهیم که یک سامانه بارشی در یک منطقه خاص دقیقاً چند میلیمتر باران و چند میلیمتر برف خواهد بارید، برای همه متخصصان هواشناسی جهان غیرممکن است. زیرا علم بشر هنوز به سطحی نرسیده است که بتواند فرآیندهای خُردفیزیک ابر و جریانهای صعودی و نزولی را بهدقت آشکارسازی کند. بنابراین مقدار بارندگی ناشی از هر سامانه بارشی، کف و سقف مشخصی ندارد که اگر آن سامانه را بارور کنیم، بتوانیم بهطور دقیق اعلام کنیم که این مقدار از بارندگی ناشی از فرآیندهای طبیعی است و این میزان هم ناشی از بارورسازی است.
وی در ادامه تأکید کرد: با وجود این که بشر بیش از ۷۰ سال است که با استفاده از ابزارهای دقیق از جمله تجهیزات راداری، ماهوارهای و دادههای بارانسنجی و با کمک تیمهای خبره دانشمندان هواشناسی، فیزیک و شیمی روی موضوع بارورسازی ابرها کار میکند، اما هنوز هم درباره میزان تأثیرگذاری این اقدام روی یک سامانه بارشی، تردید وجود دارد؛ یعنی کسی نمیتواند بگوید که اگر یک سامانه بارورسازی شد و باران داد، چه میزان از بارندگی حاصل، مربوط به خود طبیعت و چه مقدار ناشی از بارورسازی است.
وظیفه در پاسخ به این پرسش که آیا هیچ راهکاری وجود ندارد که بشر بتواند متوجه میزان تأثیر واقعی بارورسازی ابرها در افزایش بارندگی بشود، به دیده بان ایران گفت: برای این که بتوانیم بهطور تقریبی متوجه شویم که بارورسازی ابرها اقدامی مؤثر محسوب میشود یا خیر، باید بهصورت آماری کار کنیم. مثلاً برای ۵ تا ۱۰ سال یک منطقه را که دارای ابرناکی کافی است و بارشهای قابل ملاحظه دارد، در نظر بگیریم، بعد در آن منطقه به بارورسازی ابرها بپردازیم و چون بهشکل طولانیمدت این اقدام در یک منطقه مشخص صورت میگیرد، بعداً میتوانیم بهشکل آماری میزان بارندگی را با دوره زمانی که این کار انجام نمیشد، مقایسه کنیم. البته نتایج حاصل از این مقایسه نیز به هیچ وجه نمیتواند مبنای دقیقی برای مشخص کردن میزان تأثیر بارورسازی ابرها باشد، زیرا شاهد آن هستیم که اقلیم در تمام نقاط جهان در حال تغییر است و طی سالیان متوالی، مقدار بارش در هر منطقهای متفاوت است. بنابراین حتی یک آزمایش بلندمدت هم نمیتواند حاوی پاسخی قطعی باشد که مقدار تأثیر بارورسازی ابرها روی افزایش بارندگی چقدر است.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور خاطرنشان کرد: مشخص کردن میزان تأثیر واقعی بارورسازی ابرها روی افزایش بارشها، در تمام دنیا یک چالش بزرگ است. در این زمینه بهویژه مطالعاتی درباره بارورسازی ابرهایی که روی کوهستانها شکل میگیرد و میزان تأثیر این اقدام روی افزایش بارش در مناطق کوهستانی انجام شده است، چون گردشهای بالاسو و پایینسوی ابرهای کوهستانی بخصوص در شرایط گذر جبهههای هوا کم است و ابرناکی در مناطق کوهستانی قابل ملاحظه است و معمولاً رطوبت کافی در این مناطق وجود دارد. از آن مهمتر این که ابرهای روی کوهستانها عمدتاً حاوی «آب ابرسرد» است. منظور از این آب، آبی است که درون ابر وجود دارد، دمای آن زیر صفر یعنی در حدود منفی ۱۰ تا منفی ۱۵ درجه سانتیگراد است، ولی هنوز یخ نزده است.
وی در ادامه توضیح داد: آزمایشهایی که بهویژه روی ابرهای بالای مناطق کوهستانی انجام شده است، به این صورت بوده که بررسی کردهاند که آیا با افزودن ذرات مصنوعی به این ابرها که حاوی آب ابرسرد هستند، آیا میتوانند تغییری روی شرایط بارندگی ایجاد کنند؟ یعنی آیا توانستهاند که باران را زودتر شروع کنند یا مثلاً زمان بارش را طولانیتر کنند؟ در این زمینه چندین مطالعه قابل توجه در مجلههای علمی معتبر دنیا چاپ شده است که نشان میدهد فرآیند بارورسازی ابرها چندان سودمند نبوده و نتوانسته است تأثیر قابل ملاحظهای بر افزایش شدت یا مدت بارندگی بگذارد.
وظیفه با بیان این که برخی کشورهای خاورمیانه، سابقهای طولانی در زمینه بارورسازی ابرها دارند، به دیده بان ایران گفت: در یکی از کشورهایی که این کار را انجام دادهاند، در سالهای ابتدایی انجام عملیات بارورسازی ابرها اعلام میکردند که این اقدام توانسته است کمک زیادی به افزایش بارندگیها داشته باشد، اما بعداً که تحلیلهای دقیقتری روی دادهها انجام دادند، خودشان به این نتیجه رسیدند که این کار نتوانسته است تأثیر قابل ملاحظهای روی افزایش بارندگیها بگذارد، به نحوی که میزان تأثیر بارورسازی ابرها در افزایش بارش در این کشور تنها ۱.۸ درصد برآورد شده است که این میزان هم میتواند مربوط به خطای آماری باشد و ربطی به بارورسازی ابرها نداشته باشد.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی با اشاره به تلاشهای انجامشده برای بارورسازی ابرها در استرالیا، عنوان کرد: گزارشهای منتشرشده از پروژه بارورسازی ابرها در یکی از مناطق کوهستانی استرالیا نشان میدهد که این اقدام منجر به افزایش ۲۳ درصدی بارش برف در منطقه مورد آزمایش شده است. یعنی گزارشهایی هم در سطح جهان موجود است که تأثیر قابل ملاحظه بارورسازی ابرها روی افزایش بارش را نشان میدهد، اما با بررسی این گزارشها متوجه میشویم که چنین گزارشهایی اغلب توسط شرکت یا نهاد مجری پروژه تهیه شده است. یعنی گزارش مربوطه توسط شرکت یا نهادی تهیه شده است که خودش در موضوع بارورسازی ابرها ذینفع بوده و یک گزارش مستقل نیست که توسط یک نهاد علمی بیطرف تهیه شده باشد.
وی همچنین خاطرنشان کرد: در سالهای ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۵، پروژه دیگری در زمینه بارورسازی ابرها در ایالت وایومینگ در جنوب غرب آمریکا انجام شده است که گزارشهای آمریکاییها نشان میدهد براساس نرخهای امروز، حدود ۵۶ میلیون دلار طی مدت پنج سال هزینه این پروژه شده است. زمانی که این پروژه انجام شد، متصدیان اجرای پروژه ادعا میکردند که این کار توانسته است بین ۵۰ تا ۲۰۰ درصد در افزایش بارشها تأثیر بگذارد، اما بررسیهایی که اخیراً در آمریکا انجام شده است، نشان میدهد که این پروژه اصلاً نتوانسته است تأثیر قابل توجهی بر افزایش میزان بارندگی در منطقه مورد آزمایش داشته باشد.
وظیفه در پاسخ به این پرسش که با توجه به مطالعات، آزمایشهای و پروژههای اجراشده در کشورهای مختلف در زمینه بارورسازی ابرها، آیا در دنیا به این نتیجه رسیدهاند که انجام این کار از نظر اقتصادی بهصرفه محسوب میشود یا خیر، به دیده بان ایران گفت: بعضی کشورها به نتیجه رسیدهاند که این کار اساساً بینتیجه است، مثلاً در کشوری در خاورمیانه قرار بود که پروژهای بهمدت هشت سال انجام شود، اما سال هفتم اجرای این پروژه به این نتیجه رسیدند که این کار تقریبا بینتیجه بوده است و ادامه اجرای این پروژه را رها کردند. علیرغم این که قبلاً هم سه مرتبه پروژه بارورسازی ابرها را در مناطق مختلف آن کشور انجام داده بودند. در سالهای اخیر کشورهایی مثل عربستان و امارات هم در همسایگی ایران به بارورسازی ابرها روی آوردهاند، اما هنوز گزارش متقنی درباره این که این اقدام چقدر در افزایش بارندگی در این کشورها مؤثر بوده، منتشر نشده است.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور با تأکید بر این که همچنان ابهامات زیادی درباره موضوع بارورسازی ابرها و نتایج آن برای دانشمندان جهان وجود دارد، یادآور شد: حتی کشورهایی که چند دهه روی بارورسازی ابرها کار کردهاند، هنوز هم با سؤالات پیچیدهای در این زمینه مواجه هستند، از جمله این که وقتی یک سامانه را بارور میکنند، بارندگی حاصل از این اقدام در همان محل رخ میدهد یا این سامانه چندین کیلومتر آنطرفتر خواهد بارید؟ گزارشهایی هم که درباره تأثیر مثبت بارورسازی ابرها در افزایش بارندگی ارائه شده، بهصورت محلی بوده است، مثلاً حتی اگر گزارش مثبت بارورسازی ابرها در استرالیا را مبنا بگیریم، نمیتوانیم از آن گزارش به این نتیجه برسیم که اگر ما هم چنین کاری انجام دهیم، در ایران هم حتماً به نتیجه مثبتی خواهیم رسید.
وی در ادامه تأکید کرد: میزان تأثیرگذاری بارورسازی ابرها بهشدت وابسته به توپوگرافی منطقه، نوع ابر و سامانه بارشی که در منطقه شکل میگیرد، میزان رطوبت آسمان و مقدار آب ابرسرد موجود در هر سامانه است. این متغیرها برای سامانه بارشی که در یک منطقه ایجاد میشود، با سامانه بارشی که در منطقه دیگر ایجاد میشود، متفاوت است. بنابراین لزوماً اگر از بارورسازی ابرها در یک منطقه تأثیر مثبت یا منفی حاصل شده باشد، دلیلی نمیشود که این اقدام بتواند در منطقهای دیگر تأثیر مثبت یا منفی به همراه داشته باشد. چون ویژگیها و پارامترهایی که بر سامانههای بارشی هر منطقه تأثیر میگذارد، کاملاً منحصربهفرد است. به همین دلیل، با وجود این که حتماً باید تجارب دیگران درباره موضوع بارورسازی ابرها را مورد مطالعه قرار دهیم، اما از مطالعات آنها نباید الزاماً به نتیجه متقنی درباره انجام یا عدم انجام این عملیات در کشور خودمان برسیم.
وظیفه با بیان این که در خاورمیانه هم گزارشهای موفقیت و هم گزارشهای شکست در پروژه بارورسازی ابرها منتشر شده است، اظهار داشت: بررسیهای علمی نشان میدهد گزارشهایی که درباره شکست پروژه بارورسازی ابرها در منطقه خاورمیانه ارائه شده، دقیقتر تنظیم شده است و گزارشهای موفقیت، یا بیطرفانه نبوده، یعنی توسط خود شرکت یا نهادی تنظیم شده است که متصدی باروسازی ابرها بوده یا حاوی اطلاعات علمی دقیق نبوده است. مثلاً در امارات گزارشهایی درباره موفقیت بارورسازی ابرها منتشر شده است، اما باید توجه داشت که نوع انجام این عملیات در این کشور، با آنچه در ایران انجام میشود، متفاوت است، زیرا اماراتیها بیشتر در فصل تابستان ابرهای گرم را بارور میکنند و به آنها ذرات نمک میپاشند، ولی در حال حاضر در ایران، ابرهای سرد بارور میشوند و برای این کار، از یدید نقره استفاده میشود. طبیعتاً این دو عمل، نتیجه یکسانی نخواهند داشت، ضمن این که گزارشهای منتشرشده توسط اماراتیها که نشاندهنده موفقیت در افزایش بارندگی بر اثر بارورسازی ابرها بوده است، چندان قابل اطمینان نیست و جای شک و شبهه زیادی در آن وجود دارد.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران هواشناسی کشور ادامه داد: در همین یک ماه گذشته یعنی در روزهایی که هوای دهلینو بهشدت آلوده شده بود، دولت هند تلاش کرد که به بارورسازی ابرها در این شهر بپردازد تا شاید بارشهایی حاصل شود که بتواند کاهش آلودگی هوا را به همراه داشته باشد، اما این کار عملاً نتیجهای نداشت. در سطح جهان، گزارشها و پروژههایی که نشان دهد بارورسازی ابرها چندان موفقیتآمیز نیست، زیاد است؛ بنابراین برای این که ببینیم بارورسازی ابرها واقعاً مؤثر است یا خیر، باید اطلاعات عملیات و سامانههای بارشی که قصد انجام این کار با آنها را داریم، بهدقت رصد کنیم و ویژگیهای هواشناسی این سامانهها را بهطور دقیق رصد کنیم و نباید امید داشته باشیم که بارورسازی ابرها بتواند بهطور اتفاقی، کمک زیادی به افزایش بارندگیها در کشورمان داشته باشد.
وی در ادامه بیان کرد: برای بررسی میزان تأثیر بارورسازی ابرها بر افزایش بارندگیها باید آزمایشهای علمی دقیقی انجام دهیم. یعنی باید یک منطقه را بهعنوان منطقه شاهد در نظر بگیریم و با آن کاری نداشته باشیم و یک منطقه را هم بهعنوان منطقه هدف تعیین کنیم و با هدف افزایش بارش، به بارورسازی ابرها در آن منطقه بپردازیم. این دو منطقه باید از نظر فیزیکی و توپوگرافی مشابهتهای زیادی با یکدیگر داشته باشند و باید در طولانیمدت این کار انجام شود که بتوان تأثیر بارورسازی ابرها در میزان افزایش بارندگی در منطقه هدف را بررسی کرد. البته باید توجه داشت که برای هر ابری که میخواهیم عملیات بارورسازی را روی آن انجام دهیم، باید ابتدا شناخت کافی از ویژگیهای آن داشته باشیم؛ یعنی مثلاً باید بدانیم که پروفایل دما درون ابر چگونه است، میزان رطوبت آن چقدر است، آیا در این ابر آب ابرسرد به اندازه کافی وجود دارد یا خیر. همه این موارد میتواند در مقدار موفقیت بارورسازی ابرها مؤثر باشد و پیش از انجام هر پروژهای در این زمینه، مورد مطالعه قرار گیرد.
وظیفه در پاسخ به این سؤال که چرا در ماههای اخیر برخی مسئولان دولت و سایر دستگاههای کشورمان به این نتیجه رسیدهاند که برای جبران بخشی از کمبود بارش در کشور به سمت بارورسازی ابرها بروند، توضیح داد: نهتنها در ایران بلکه در هر کشور دیگری که دورههای طولانی خشکسالی اتفاق میافتد، دست به هر کاری میزنند که کورسوی امیدی پیدا کنند تا بتوانند مسأله کمبود آب را تا حدی رفع کنند. اما متأسفانه اهمیت دادن به موضوع بارورسازی ابرها آن هم در سطح یک اقدام کلان که وزارتخانه بزرگی مثل وزارت نیرو روی آن کار میکند، تا حدودی غیرعادی است، زیرا این اقدام در نهایت نمیتواند تأثیر قابل ملاحظهای بر افزایش بارندگیها در ایران بگذارد و حتی شاید بیتأثیر باشد.
این مقام مسئول در سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: منطقه خاورمیانه پر از گرد و خاک است و هر سامانه هواشناسی که وارد آن میشود، مقدار زیادی کرد و خاک را توسط خاک به هوا بلند میکند و بهطور مثال هر توده هوایی که از سمت غرب کشور و منطقه زاگرس وارد کشور میشود، از روی کشورهایی مثل عربستان، کویت، عراق و سوریه میگذرد و همراه با خود، مقداری گرد و خاک هم میآورد. چون منطقه ما یک منطقه خشک است و در سالهای اخیر، شدت خشکی آن بیشتر شده و در بیشتر سامانههای هواشناسی که از ایران میگذرد، گرد و خاک وجود دارد. این در حالی است که گرد و خاک خودش میتواند هستههای میعان برای تشکیل قطرکهای منجر به ایجاد ابر را شکل دهد. بنابراین اساساً در منطقه خاورمیانه اساساً نیازمند ذره اضافهتری نیستیم که آن را بپاشیم تا ابر بارور شود.
وی در ادامه یادآور شد: براساس توصیههای علمی که اخیراً در مقالات منتشرشده در آمریکا گوشزد شده است، پیش از این که عملیات بارورسازی ابرها انجام شود، حتماً باید میکروفیزیک ابر مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود که ذرات یخ موجود در آن به اندازه کافی است یا خیر و اگر این ذرات کم است، این اقدام را انجام دهیم و اگر مقدار این ذرات زیاد است، ابر نیازی به بارورسازی ندارد. چون اگر ذرات اضافهتر از نیاز ابر به آن تزریق شود، حتی این احتمال وجود دارد که بارندگی عقیم شود.
وظیفه همچنین با اشاره به نقش آلودگی هوا در تضعیف بارندگیها، گفت: در چین مقالهای علمی منتشر شده است که نشان میدهد شهرهایی که دارای آلودگی هوا هستند، در روزهای دارای هوای آلوده، میزان بارندگی آنها کاهش مییابد. در این مقاله یک دوره سیساله بررسی شده و مشخص شده است که وقتی آلودگی هوا در این شهرها به شکل قابل ملاحظهای کاهش یافته، میزان بارندگی هم تا حدودی افزایش یافته است. یکی از علتهای این اتفاق این است که هستههای تراکم خیلی زیادی همراه با هوای آلوده وارد جو میشود و وجود هستههای میعان بسیار زیاد باعث میشود سایز قطرات آبی که در آسمان شکل میگیرند، ریز شود، مثل این که وقتی میخواهیم یک کیک را بین پنج نفر تقسیم کنیم، آن را بین ده نفر تقسیم کنیم و هیچکدام از این افراد سیر نمیشوند. وقتی هم قطرات باران ریز شوند، در هنگام سقوط تبخیر میشوند و کمتر به زمین میرسند. این موضوع البته یک تئوری است درباره این که چگونه آلودگی هوا میتواند باعث تضعیف بارندگی شود.
وی در پایان تصریح کرد: مسأله بارورسازی ابرها ناشناختههای زیادی دارد و باید بحثها و تحقیقات علمی بسیاری روی آن انجام شود و کشوری که میخواهد این کار را انجام دهد، باید با آزمایشهای طولانیمدت در یک منطقه مشخص بتواند به میزان تأثیرگذاری این اقدام در منطقه خود پی ببرد و همچنین باید به شناسایی سامانههایی بپردازد که از پتانسیل بارورسازی برخوردار هستند، تا بتواند با شناسایی این سامانهها، این کار را انجام دهد.
منبع: دیدهبان ایران
