به گزارش خبرنگار مهر، رضاعلی محسنی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد و نویسنده کتاب «بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی»، با تأکید بر تحول بنیادین زیست انسان در عصر دیجیتال گفت: دنیای امروز دیگر صرفاً مجازی یا واقعی نیست، بلکه ترکیبی از هر دو است و فضای مجازی اکنون به هژمونی مسلط بر جوامع تبدیل شده که ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و حتی کیفری را تحت تأثیر قرار داده است. این کتاب با وجود اذعان به کارکردهای مثبت فضای مجازی، تمرکز اصلی خود را بر جنبههای آسیبزا و پاتولوژیک این فضا گذاشته است.
وی با اشاره به اینکه اینترنت، رایانه و فناوری اطلاعات بهطور عام بستر شکلگیری تخلفات و جرایم نوین شدهاند، خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم منشأ بسیاری از جرایم جدید را بررسی کنیم، ناگزیر به فضای سایبری میرسیم. این فضا با ویژگیهایی همچون دسترسی آسان و دائمی، جذابیت و تنوع بالا و همچنین امکان گمنامی کاربران، فرصتهای بیسابقهای برای ارتکاب جرم فراهم کرده است؛ بهگونهای که مجرم میتواند بدون محدودیت زمانی و مکانی اقدام به تولید رفتار مجرمانه کند.
محسنی گمنامی کاربران را یکی از مهمترین عوامل جرمزا در فضای مجازی دانست و افزود: حتی با وجود توسعه ابزارها و نهادهای نظارتی، در بسیاری از موارد شناسایی و ردیابی مجرمان در این فضا با دشواریهای جدی مواجه است. این پنهانماندگی، هم هویت مجرم و هم ماهیت جرم را از دید پنهان میکند و به افزایش ریسکهای اجتماعی منجر میشود. به باور او، این ویژگیها ذاتی فضای مجازی است و نیازمند مطالعه علمی و بینرشتهای عمیقتری است.
نویسنده کتاب «بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی» با اشاره به گستردگی مخاطبان این اثر تصریح کرد: هرچند مخاطبان تخصصی کتاب میتوانند دانشجویان و پژوهشگران حوزههایی مانند جامعهشناسی، جرمشناسی، حقوق و روانشناسی باشند، اما این کتاب برای عموم خانوادهها نیز نوشته شده است.
وی ادامه داد: پس از انتشار اثر، خانوادههای زیادی خواستار برگزاری کارگاههای آموزشی برای محافظت از فرزندانشان در برابر آسیبهای فضای آنلاین شدهاند و این موضوع نشاندهنده یک دغدغه جدی اجتماعی است.
نویسنده کتاب «بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی» گفت: با طرح مفهوم «واکسیناسیون کودکان و نوجوانان در برابر آسیبهای فضای مجازی» تأکید کرد: کودکان و نوجوانان به دلیل شرایط سنی، فراغت بالا و جذابیت شدید این فضا، از آسیبپذیرترین گروهها هستند. بسیاری از والدین به دلیل اشتغال و سبک زندگی امروز، نظارت مستمر بر فعالیتهای آنلاین فرزندان خود ندارند و این مسئله میتواند زمینهساز بروز آسیبهای جدی شود.
محسنی در پایان با اشاره به مبانی حقوقی توجه ویژه به کودکان گفت: حتی قانونگذار نیز کودکان را بهعنوان گروهی فاقد یا دارای تشخیص ناقص از مسئولیت کیفری متمایز کرده و آنها را در برابر تبعات کیفری رفتارهای خود مصون دانسته است. این بیدفاعی حقوقی و اجتماعی ایجاب میکند که سیاستگذاری، آموزش و پژوهش در حوزه فضای مجازی با تمرکز ویژه بر کودکان و نوجوانان دنبال شود، چرا که در این حوزه هنوز جای کار و تحقیق بسیار گستردهای وجود دارد.
کودکان در فضای مجازی «کاربر خطاکار» نیستند، بزهدیدگان بالقوهاند
در ادامه اکبر نصراللهی رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه، با تأکید بر ضرورت نگاه مسئولانه به حضور کودکان در جهان دیجیتال، نسبت به ابعاد پنهان و تدریجی بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی هشدار داد.
وی با بیان اینکه «فضای مجازی را نمیتوان از کودکان گرفت، اما میتوان آن را برای کودکان امنتر کرد، تصریح کرد: کودکان امروز پیش از آنکه خواندن و نوشتن را بهطور کامل بیاموزند، وارد فضای مجازی میشوند و این فضا برای آنان صرفاً ابزار سرگرمی یا آموزش نیست، بلکه بهتدریج به زیستجهان کودک تبدیل شده است؛ زیستجهانی که اگر بدون قاعده و مراقبت رها شود، بستر آسیب خواهد بود.
رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه با تأکید بر اینکه بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی تنها به جرایم آشکار محدود نیست، افزود: بخش قابلتوجهی از این بزهدیدگیها خاموش، تدریجی و نامرئیاند؛ از نقض حریم خصوصی و فشارهای روانی گرفته تا تحقیر و دستکاری عاطفی، آسیبهایی که گاه خانوادهها و نهادهای مسئول دیر متوجه وقوع آنها میشوند.
وی با اشاره به نابرابری کودک در فضای مجازی گفت: کودک در این فضا با نابرابری قدرت، نابرابری دانش و نابرابری حمایت مواجه است؛ در یکسو الگوریتمها، پلتفرمها و کاربران حرفهای قرار دارند و در سوی دیگر کودکی که هنوز ابزار تشخیص، دفاع و مطالبهگری را نیاموخته است. در چنین شرایطی، بزهدیدگی نه یک استثنا، بلکه یک احتمال جدی است.
نصراللهی با انتقاد از رویکردهای صرفاً محدودکننده خاطرنشان کرد: مقابله با آسیبهای فضای مجازی فقط با فیلتر، ممنوعیت یا توصیههای اخلاقی محقق نمیشود و پیشگیری واقعی نیازمند سیاستگذاری هوشمند، آموزش سواد رسانهای، توانمندسازی خانوادهها و مسئولیتپذیری رسانهها و پلتفرمهاست.
وی در پایان کتاب «بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی» را اثری راهبردی دانست و ضمن قدردانی از محسنی، نویسنده کتاب، تأکید کرد: این کتابها صرفاً برای کتابخانهها نوشته نشدهاند، بلکه میتوانند نقشه راهی برای قانونگذاران، نظام آموزشی، رسانهها و همه کنشگران اجتماعی باشند.
