خبرگزاری مهر، گروه استانها: اصفهان، شهری که به نصف جهان شهرت دارد، در آستانه شب یلدا حال و هوایی خاص مییابد. شب یلدا یا شب چله، بلندترین شب سال است که ایرانیان در سراسر کشور و بهویژه در اصفهان با آدابی دیرپا و معنوی آن را گرامی میدارند. این مناسبت با ریشههای باستانی که به جشن انقلاب زمستانی بازمیگردد، نماد پیروزی روشنایی بر تاریکی و شور و امید به آینده است.
در اصفهان، مردم از ساعتهای پیش از غروب آفتاب سیام آذرماه، خود را برای گردهمایی خانوادگی آماده میکنند. خانوادهها سفرههای یلدا را پهن میکنند که شامل میوههای نمادین، خشکبار، آجیل و شیرینیهای محلی است. انار و هندوانه بهویژه بهعنوان نمادی از نور و سرزندگی در این سفرهها جایگاه ویژهای دارند.
با گذشت زمان، آیینهایی چون شاهنامهخوانی و فال گرفتن از دیوان حافظ نیز به بخش جداییناپذیر شب یلدا تبدیل شدهاند. در این شب، اعضای خانواده دور هم جمع میشوند، قصهها و حکایتهای کهن را نقل میکنند و تا طلوع نخستین خورشید زمستانی بیدار میمانند.
این گردهماییها تنها به ساعات شب محدود نمیشود، بلکه فرصتی برای انتقال ارزشهای فرهنگی از نسلی به نسل دیگر است و در محلههای قدیمی اصفهان، این سنتها به شکل ویژهتری حفظ شدهاند.
آئینهای فراموششده در کوچههای قدیمی اصفهان
در محلههای تاریخی مانند لنبان و دردشت، هنوز آداب و رسوم سنتی شب یلدا بهصورت زنده و ملموس برگزار میشود. یکی از سنتهای برجسته در این محلهها شاهنامهخوانی است. اهالی قدیمی این مناطق با جمع شدن اعضای خانواده در یک فضای صمیمی، بخشهایی از شاهنامه فردوسی یا داستانهای حماسی دیگر را برای کودکان و نسل جوان میخوانند و بدینگونه میراث ادبی ایران را زنده نگه میدارند.
خانم موسوی، یکی از زنان مسن محله طوقچی، با شور و حالی وصفناپذیر دربارهی این سنت به خبرنگار مهر میگوید: از دوران کودکی تا امروز هر شب یلدا دور هم جمع میشویم و بزرگترها داستانهای شاهنامه را برای ما میخوانند.
وی ادامه میدهد که این سنت نهتنها سرگرمکننده است، بلکه یادآور عزت، شجاعت و هویت فرهنگی ما نیز بوده است. ادامه این آئین در میان اهالی محله پاسداشت پیوند میان نسلها و یادآوری تاریخ و فرهنگ ایران است.
در کنار شاهنامهخوانی، قصهگویی کهن نیز در این شب اجرا میشود.
مردم با روایت حکایتهای تاریخی و شاهنامهای، سعی میکنند معنا و مفهوم زندگی را برای نسل جدید روشن کنند. این روایتها که گاه ساعاتی طولانی ادامه مییابد، نوعی انتقال حکمت و تجربههای جمعی از گذشته به آینده است.
در زمانهای که فرهنگ مدرن و تکنولوژی بخش بزرگی از زندگی شهری را اشغال کرده است، این آئینهای خردمندانه در محلههای تاریخی اصفهان همچنان پابرجا ماندهاند و بهعنوان گنجینههای فرهنگی، یادآور هویت تاریخی این شهر هستند.
خوراکیها، آئینها و سفرههای شب چله اصفهانی
سفرههای شب یلدا در اصفهان از نظر غذایی و معنوی بسیار غنی هستند و هر یک از خوراکیها معنای خاص خود را دارند. آجیل شب یلدا که شامل کشمش، گردو، بادام، قیسی، انجیر و خرما است، بهعنوان نمادی از فراوانی و برکت در سفره حاضر میشود. همچنین، میوههای فصلی مانند انار، هندوانه، سیب و گلابی در کنار نوشیدنیهای سنتی چون چای یا شربت، از بخشهای جداییناپذیر این سفرهها هستند.
یکی از غذاهای محبوب در این شب آش جو است که بهویژه در محله دردشت و برخی دیگر از مناطق اصفهان همچنان پخته میشود.
محمدرضا رضایی، یکی از آشپزان سنتی اصفهان، درباره این غذا به خبرنگار مهر میگوید: آش جو در شب یلدا باعث گرما و صمیمیت خانواده میشود و یادآور روزگار قدیم است که خانوادهها دور کرسی جمع میشدند و گرمی غذا روح و جان را نوازش میداد.
وی ادامه میدهد: این آش نهتنها غذا بلکه پلی میان خاطرات نسلهای قدیمی و نسلهای فعلی است.
در کنار آش جو، خوراکیهایی چون حلوا جوزی و کلهجوش نیز از غذاهای پرطرفدار این شب در اصفهان هستند. این اقلام در بسیاری از خانهها تهیه میشوند و حضورشان در سفرههای یلدا بازتاب تنوع و عمق فرهنگی غذایی این مناطق است.
علاوه بر خوراکیهای سنتی، در برخی خانوادهها، جشنهای دوستانه و موسیقی و نمایشهای هنری نیز در شب یلدا برگزار میشود که جذابیتهای جدیدی به این سنت دیرپا افزوده است.
یلدا و نقش خانوادهها در حفظ میراث فرهنگی
شب یلدا بهعنوان یکی از جشنهای مهم فرهنگی ایران، فرصتی برای گردهمایی خانوادگی و تحکیم روابط میان اعضای خانواده است. در اصفهان، خانوادهها غالباً در خانه بزرگترها جمع میشوند و تا پاسی از شب، با گفتوگو، قصهگویی، شعرخوانی و خاطرهپردازی، لحظاتی گرم و صمیمی را تجربه میکنند.
در این مناسبت، برنامههایی چون فال گرفتن از دیوان حافظ و حتی خواندن شاهنامه یا اشعار کهن، بهعنوان راهی برای ایجاد پیوند میان گذشته و آینده انجام میشود. این سنن سینهبهسینه منتقل شدهاند و نسل جوان با حضور در چنین آئینی، احساس تعلق به تاریخ و فرهنگ خود را درک میکند.
یکی از جنبههای مهم این شب، تبادل هدایا و رسم خوانچهبران است که نشاندهندهی تحکیم پیوندهای خانوادگی و ایجاد همدلی میان اقوام است و در اصفهان همچنان در برخی خانوادهها اجرا میشود.
همچنین، خانوادههایی که به تازگی تشکیل شدهاند، شب یلدا را فرصتی برای برگزاری مراسمهای خاص و نشان دادن مهر و محبت به یکدیگر میدانند. این رسمها نهتنها سرگرمکننده است بلکه نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی خانوادهها ایفا میکند.
یلدا نهتنها یک جشن خانوادگی است، بلکه دارای لایههای تاریخی، اسطورهای و فرهنگی عمیقی است و در ادبیات کهن ایران نیز نمودهای فراوانی دارد. پژوهشگران حوزه ادبیات و فرهنگ بیان داشتهاند که یلدا همزمان با جشنها و آئینهای بیشمار باستانی ایران پیوند داشته و در طول قرنها تکامل یافته است.
علاوه بر جنبههای فرهنگی، این شب فرصتی برای ترویج همدلی، مهرورزی و انتقال ارزشهای جمعی از نسلی به نسل دیگر است. در دنیای امروز، حفظ چنین آیینهایی نهتنها به ارتقای شناخت فرهنگی کمک میکند بلکه پیوند میان گذشته و آینده را مستحکمتر میسازد.
در پایان، باید گفت که شب یلدا در اصفهان فراتر از یک جشن ساده است؛ این مناسبت، آیینهای از تاریخ، فرهنگ و هویت ایرانی است که در دل هر خانواده اصفهانی با گرمی، صمیمیت و احترام به سنتها برگزار میشود. این شب بلند، نشانه امید، روشنایی و پیوند همیشگی نسلهاست که همچنان در محلههای قدیمی و خانوادههای مدرن زنده نگه داشته میشود
