همشهریآنلاین - پروانه بندپی: موضوع خودکشی پزشکان، رزیدنتها، پرستاران و دیگر اعضای کادر درمان در ایران طی سالهای اخیر، تبدیل به بحرانی بزرگ در نظام سلامت شده است. علاوه بر پزشکان و رزیدنتها فوت چند پرستار طی هفتههای اخیر هم بسیار خبرساز بود و این که چه اتفاقی رخ میدهد که آمار این فوتیها در کادر درمان بالاست، همیشه سوال مهمی بوده است؟
فشار کار زیاد، کمبود نیرو و اضافهکار اجباری، شیفتهای طولانی، درآمد پایین و نامتناسب با کار سنگین، مطالبات معوق، برخورد تند مدیران و نبود حمایت روانی از مهمترین دلایل اعتراض پرستاران طی سالهای اخیر بوده است. اعتراضاتی که جز با وعده به آنها پاسخی داده نشد و ادامه این چرخه معیوب وضعیت پرستاران را بدتر از قبل کرده است؛ گروهی از کادر درمان به خصوص پرستاران با مهاجرت، خود را از این وضعیت نجات دادند، عدهای به شغلهای دوم و سوم رو آوردهاند، گروهی شغل خود را تغییر داده یا حتی خود را بازنشسته کردهاند اما تعدادی از آنها که جوان هستند و در ابتدای راه، به دلیل انبوه مشکلات و ناامیدی از حل آنها، تابآوری خود را از دست دادهاند.
فعالان حوزه سلامت معتقدند که پرستاران به دلیل ماهیت شغلی خود، مواجهه مداوم با بیماری، مرگ، رنج بیماران و شرایط بحرانی دیگر، بیش از سایر گروهها در معرض تنشهای روانی قرار دارند. فشاری که در سالهای اخیر و پس از دوران کرونا تشدید شده است. به این فشارها باید درآمد پایین، فشارهای اقتصادی، کمبود نیرو، شیفتهای طولانی، برخوردهای انضباطی و نبود حمایت روانی را هم اضافه کرد.
سیدمحمد علوی، پرستار و فعال صنفی حوزه سلامت در این زمینه به همشهریآنلاین میگوید: «ریشه این مساله را نه در «فشار صرف»، بلکه در ترکیب سمیِ فشارهای مزمن، نداشتن اختیار مؤثر بر شرایط شغلی و فرسایش روانیِ بیپایان باید دید.»
علوی میگوید: «ما در آسیبشناسی اجتماعی، یک اصل روشن داریم: فشار وقتی به فروپاشی روانی منجر میشود که فرد احساس کند هیچ کنترلی بر شرایط ندارد و هیچ افقی هم برای خروج از وضعیت موجود نمیبیند. پرستاران و دیگر کادر درمان دقیقا در همین نقطه ایستادهاند.»
این فعال صنفی حوزه سلامت ادامه میدهد: «به نظر میرسد که با وجود به صدا درآمدن زنگ خطر سلامت روان در کادر درمان اما نظام سلامت ترجیح میدهد که آن را «مدیریت رسانهای» کند، نه «حل ساختاری».
پرستاران دیده نمیشوند
علوی تأکید میکند: «پرستاری صرفاً یک شغل نیست، بلکه یک مواجهه دائمی با مرگ، رنج، اضطرار و مسئولیت اخلاقی است؛ مواجههای که در اغلب نظامهای سلامت دنیا با حمایت روانی، دستمزد جبرانی و کاهش بار کاری تعدیل میشود، اما در ایران به طور معکوس عمل کرده است.»
به گفته دبیر سابق کانون جوانان نظام پرستاری کشور، «پرستار ایرانی نهتنها با رنج بیمار تنهاست، بلکه خودش هم از حداقلهای معیشتی، امنیت شغلی و شأن حرفهای محروم است و پشتیبانی و پشتوانهای ندارد. این یعنی فرسودگی شغلی از نوع شدید؛ چیزی که در روانپزشکی به آن Burnout پیچیده با مؤلفههای افسردگی و درماندگی آموختهشده میگویند.»
به گفته علوی، «دادههایی مثل تجربه افکار خودکشی در ۳۴ درصد رزیدنتها یا گزارش نشریه لنست درباره مرگ سالانه رزیدنتها نشان میدهد که این مساله فردی یا موردی نیست، بلکه با یک الگوی سیستماتیک روبرو هستیم.»
علوی تاکید میکند: «وقتی نظام سلامت، نیروی انسانی را به جای سرمایه، به عنوان هزینه میبیند، نتیجهاش همین میشود. اضافهکاریهای اجباری، کمبود شدید نیرو، مطالبات معوق، تهدیدهای انضباطی و سکوت مدیریتی، همه پیام واحدی دارند: تو دیده نمیشوی. از منظر روانپزشکی، این وضعیت یک عامل خطر جدی در نظر گرفته میشود. چون پرستاران به دلیل آموزش حرفهای، دسترسی به ابزارها و آشنایی با موضوع مرگ، در صورت رسیدن به نقطه بحران در معرض خطر بیشتری قرار دارند.»
بیشتر بخوانید؛
- نحوه انتشار اخبار خودکشی افراد معروف، آمار خودکشی را بالا میبرد
-
مهاجرت پرستاران متوقف نشده، مسیرش تغییر کرده است
-
پرستاران در ایران مسافرکشی میکنند و آنلاین شاپ میزنند
-
عمان ۶ برابر ایران به پرستاران حقوق میدهد
-
اضافهکاری اجباری ساعتی ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان
پاک کردن صورت مساله، راه حل نیست
آمار دقیقی از اقدام به خودکشی پرستاران و سایر کار درمان در دست نیست اما گفتوگو با فعالان این حوزه نشان میدهد که مواردی از اقدام به خودکشی در بیمارستانهای کشور - حتی در پایتخت - اتفاق میافتد و اغلب آنها یا رسانهای نمیشوند، یا علت دقیق آن ذکر نمیشود، یا از عبارت «درگذشت» به جای «خودکشی» آنها استفاده میشود. علوی در این خصوص به نکته مهمی اشاره میکند: «وقتی اینگونه موارد منجر به فوت کادر درمان پنهانسازی میشود یا علت مرگ به ایست قلبی تقلیل داده میشود، یعنی ما عملاً داریم صورت مساله را پاک میکنیم. این کار نه تنها پیشگیری نیست، بلکه بازتولید بحرانی ادامهدار و بزرگتر است.»
علوی مثل بسیاری دیگر از فعالان حوزه سلامت معتقد است تا زمانی که سیاستگذار نپذیرد سلامت روان کادر درمان، بخشی از امنیت ملی سلامت است، این چرخه تکرار خواهد شد و در توضیح بیشتر عنوان میکند: «خودکشی پرستاران و سایر اعضای کادر درمان، شکست سیاستگذاری و نتیجه سالها بیتوجهی ساختاری است و اگر امروز این بحران را جدی نگیریم، فردا با نظام سلامت فرسودهای مواجه میشویم که روح انسانیاش فرو پاشیده است.»
هشدار کارشناسان درباره افزایش آمارها
دکتر امیرحسین جلالی ندوشن، روانپزشک اجتماعی و رئیس کمیته پیشگیری از خودکشی انجمن علمی روانپزشکان ایران پیش از این به همشهریآنلاین گفته بود: «آمار خودکشی در ایران در مقایسه با قبل بالاتر رفته است. مثلا شاخص خودکشی در دنیا یک مرگ در ۱۰۰ هزار نفر است اما در ایران این شاخص از حدود ۴ (مرگ ۴ نفر از ۱۰۰ هزار نفر براثر خودکشی) شروع شد و بالاتر هم رفته است.»
به گفته جلالی ندوشن «گروههای سنی ۳۰ تا ۳۹ سال، گروه سنی زیر ۳۰ سال (۱۸ تا ۲۴ ساله) و افراد بالای ۴۰ سال به ترتیب بیشترین آمار مرگ براثر خودکشی در ایران را به خود اختصاص دادهاند.»
او به این نکته مهم هم اشاره میکند که «آمار خودکشی در کشور ما منتشر نمیشود و این یک اشکال است. وزارت بهداشت نه به محققان دسترسی میدهد و نه خودش ریز آمارها را منتشر میکند. آمارهایی که در کشور اعلام میشود، یک آمار خیلی کلی در مورد میزان مرگها به تفکیک زن و مرد و از این قبیل اطلاعات است. به همین دلیل ما نمیتوانیم تحلیل دقیقی داشته باشیم.»
