عصرایران ؛ رضا غبیشاوی – به تازگی ماجرای انتشار عکس دستکاری شده از همسر ولیعهد انگیس (کیت میدلتون) و فرزندانش واکنش های زیادی را به دنبال داشته است. این داستان، در زمینه روابط عمومی، اطلاع رسانی، سواد رسانه ای و فعالیت حرفه ای رسانه ای، دارای نکات قابل توجه و درس های مهمی است.
ماجرا از آنجا شروع که کیت بعد از 2.5 ماه غیبت به دلیل عمل جراحی شکم و 2 هفته بستری در بیمارستان، به مناسبت روز جهانی مادر، عکسی از خود و سه فرزندش در صفحه رسمی توییتر منتشر کرد. کیت میدلتون علاوه براینکه همسر ولیعهد (شاهزاده ویلیام) است خود مقام سلطنتی شاهدخت ولز را دارد.
کاخ کنزینگتون (کاخ ولیعهد) نیز این عکس را برای رسانه ها ارسال کرد. با این حال سه خبرگزاری فرانسه، آسوشیتدپرس و رویترز این عکس را دستکاری شده اعلام و آن را از خروجی خود حذف کردند. یک روز بعد، "کیت میدلتون" ضمن پذیرش دستکاری عکس، عذرخواهی کرد.
او درباره دلیل دستکاری عکس هم گفت که "مانند همه عکاسان آماتور (غیرحرفه ای)، عکس را ادیت و تغییراتی داده بود".
کاخ گفته بود این عکس را شاهزاده ویلیام (ولیعهد) گرفته بود اما از سوی کیت میدلتون در توییتر منتشر شد.
متن و عکس رسمی منتشر شده از سوی کیت میدلتون همسر ولیعهد انگلیس از خود و فرزندانش - این عکس، دستکاری شده اعلام شد
بعد از اینکه سه خبرگزاری بزرگ، عکس را حذف کردند شرکت مایکروسافت هم اعلام کرد این عکس در چه ساعت هایی به وسیله برنامه ادیت عکس، تغییر داده شده است. در باره این اتفاقات می توان گفت:
روابط عمومی و اطلاع رسانی نادرست، ناقص و پنهان کاری در این ماجرا بیش از هر چیز به ابهامات در خانواده سلطنتی بریتانیا افزود. خانواده ای که در ماه های اخیر رفتارهای پرابهامی داشته است.
در گام نخست، اعلام شد کیت میدلتون همسر ولیعهد ناگهان برای عمل جراحی شکم 2 هفته در بیمارستان بستری شد اما نوع بیماری و دلیل جراحی و جزئیات اعلام نشد. او به مدت حدود 3 ماه در برنامه های عمومی مشارکت نداشت و عکس جدیدی از او منتشر نشد تا اینکه با این عکس می خواست وضعیت خود را بعد از "جراحی مبهم" نشان دهد اما با این عکس دستکاری شده ، برابهامات اضافه کرد.
همزمان درباره چارلز سوم پادشاه نیز اعلام شد به بیماری سرطان مبتلا شده اما از اعلام نوع سرطان، زمان تشخیص سرطان و جزئیات درمان خودداری شد. با این حال از زمان اعلام ابتلای سرطان چارلز سوم از برنامه های عمومی خودداری کرد و ولیعهد به جای او این برنامه ها را برعهده گرفت.
موارد دستکاری شده در عکس
پنهان کاری پادشاه درباره نوع بیماری سرطان خود و جزئیات آن و مخفی کاری عضو مهم خانواده سلطنتی یعنی همسر ولیعهد درباره دلیل جراحی شکم و جزئیات درمان، از یک سو ابهامات و شک و تردیدهایی را درباره آنها ایجاد کرد و از سوی دیگر باعث شکل گیری تعدادی از شایعه ها درباره تک تک آنان و خانواده سلطنتی شد.
شایعه، اطلاعات راست یا دروغ اما بدون منبع معتبر است که به دلیل اهمیت یا جذابیت موضوع، گسترش می یابد. شایعه در غیاب شفافیت، اطلاع رسانی کامل و به موقع و پاسخ به نیاز به آگاهی در افکارعمومی، به وجود می آید. هر سه اتفاق درباره شخص پادشاه و خانواده سلطنتی بریتانیا رخ داد. بروز شایعه و خبرجعلی درباره مرگ پادشاه و وضعیت جسمی کیت میدلتون از جمله این موارد بود. به ویژه که در دستکاری عکس کیت میدلتون، بخش هایی از دست ها و سینه او تغییر داده شده بود و این موضوع باعث شد گمانه زنی ها درباره وضعیت جسمی او هم مطرح شود.
در نهایت با فاصله چند روز ، ولیعهد و همسر و فرزندان در جمع عمومی حاضر شدند و به شایعات پایان دادند گرچه این شایعات آنچنان قوی هستند که به حیات خود ادامه می دهند. شایعه جدید این بود که فرد شبیه کیت میدلتون به جای او در این برنامه حضور داشت.
در این ماجرا، ضعف خانواده پادشاهی در فعالیت روابط عمومی کاملا پیداست. آنها ابتدا نوع سرطان پادشاه و زمان دقیق اطلاع او از این بیماری و جزئیات درمان را اعلام نکردند و دست به مخفی کاری زدند. همچنین از اعلام بیماری و دلیل جراحی شکم کیت میدلتون هم خودداری کردند. می توانستند عکس هایی از او بعد از خروج از بیمارستان منتشر کنند یا با خبرنگاران گفتگو کند تا به تردیدها و ابهامات پایان دهد.
در این ماجرا، ضعف سواد رسانه ای قابل مشاهده است. در گام نخست عکس دستکاری شد در حالی که بخش اطلاع رسانی خانواده سلطنتی و عضو مهم آن کیت میدلتون باید می دانستند دستکاری تاثیرگذار در عکس با قابلیت خبری که قرار است منتشر شود نادرست است به ویژه وقتی اولین عکس قرار است فردی را بعد از هفته ها غیبت، نشان دهد و ثابت کند اتفاق خاصی رخ نداده است.
اینکه در کاخ سلطنتی ، مسوولان اطلاع رسانی یا شخص کیت میدلتون متوجه این موضوع نباشند که حق دستکاری عکس را ندارند و انتشار آن به سرعت افشا و به رسوایی بزرگی منجر می شود خود باعث تعجب و شگفتی است.
مطبوعات انگلیس و پوشش خبرهای مربوط به عکس دستکاری شده همسر ولیعهد انگلیس
دستکاری در عکس، از جنس واقعیت است و نه نظر . یعنی یا عکس دستکاری شده یا نشده. واقعیت ها صرفا یک حالت دارند برخلاف نظر که می توان بیش از یک حالت برای آنها متصور بود. مثلا درباره یک برج 100 طبقه ای، تعداد طبقات، از جنس واقعیت است (یک حالت: 100 طبقه) اما کیفیت اقامت در آن از جنس نظر و بیش از یک حالت است. تعدادی آن را خوب، تعدادی بد، تعدادی میانه و ... .
ناتوانی در تشخیص و تمایز واقعیت و نظر، منجر به اشتباهات بزرگ و کشنده ای می شود. واقعیت قائم به خود است و وابسته به افراد نیست اما نظر کاملا به افراد مختلف، بستگی دارد.
در نتیجه وقتی عکس دستکاری شد کاملا مشخص بود این دستکاری، به سرعت افشا می شود و برای منتشرکننده عکس، خسارت بار خواهد بود.
وقتی خبرگزاری های بزرگ جهان دستکاری عکس را اعلام و آن را حذف کردند کاخ سلطنتی و کیت میدلتون به سرعت واکنش نشان ندادند بلکه با تاخیر بسیار ، حدود یک روز، دستکاری شدن عکس را قبول کردند.
واکنش نادرست بعدی این بود که حاضر نشدند عکس اصلی و بدون دستکاری را منتشر کنند. همچنین دلیل اعلامی برای دستکاری عکس نیز ناموجه و غیرقابل بود و مخاطبان را راضی نکرد. آنها می توانست فیلمی از خانواده ولیعهد به همراه کیت میدلتون منتشر کنند یا دیدار و گفتگوی تصادفی با خبرنگاران ترتیب بدهند.
به دنبال رویارویی سه خبرگزاری بزرگ جهان در برابر کیت میدلتون همسر ولیعهد انگلیس بر سر دستکاری عکس، میدلتون بالاخره دستکاری عکس را پذیرفت و عذرخواهی کرد. این واکنش مناسبی بود البته راه دیگری هم نداشت گرچه با تاخیر انجام شد. آنقدر دستکاری ها ناشیانه و زشت انجام شد که مشخص بود نه کننده کار متخصص دستکاری بوده و نه متوجه افشای سریع دستکاری و عواقب و تبعات این رفتار غیرحرفه ای خود است. ضمن این که با عذرخواهی، به صورت موقت این پرونده بسته شد گرچه تبعات آن ادامه دارد.
توییت کیت میدلتون : عذرخواهی بعد از انتشار عکس دستکاری شده 
بعید نیست اگر این اتفاق در کره شمالی رخ می داد مقام مسوول هرگز عذرخواهی نمی کرد یا این که با وجود دلایل محکم و غیرقابل انکار کلا دستکاری عکس را تکذیب می کرد یا اینکه در سکوت طولانی و بی نهایت و باز فرومی رفت یا اینکه دستور می داد رابطه با این سه خبرگزاری قطع و دفتر نمایندگی این خبرگزاری ها تعطیل و خبرنگاران آنها اخراج شوند.
سه خبرگزاری بزرگ فرانسه، رویترز و آسوشیتدپرس، در این ماجرا، قدرت نمایی کردند. آنها زودتر از بقیه رسانه های انگلیس و جهان، متوجه دستکاری شدن عکس شدند و این موضوع را اعلام و عکس را حذف کردند.
خبرگزاری فرانسه با اینکه زیرمجموعه دولت فرانسه است اما استقلال و بی طرفی خود را به نسبت بالایی حفظ کرده است و تحت تاثیر دولت و دولتمردان و مواضع دولت پاریس نیست. خبرگزاری آسوشیتدپرس نیز متعلق به بخش عمومی در امریکا و رویترز هم شرکت خصوصی مستقر در لندن است.
خبرگزاری آسوشیتدپرس، عکس منتشر شده از سوی کیت میدلتون همسر ولیعهد انگلیس را دستکاری شده اعلام کرد.
این موضوع هم نشان دهنده استقلال این سه خبرگزاری بود زیرا آنها تحت تاثیر روابط خود با دولت بریتانیا، خانواده پادشاهی و ولیعهد و همسرش از یک سو و از سوی دیگر روابط دولت ها و کشورهای خود با بریتانیا قرار نگرفتند.
خبرگزاری فرانسه، رویترز و آسوشیتدپرس هیچ کدام تحت فشار دولت های خود (فرانسه، انگلیس / کانادا و امریکا) برای خودداری از این اقدام قرار نگرفتند. در هر کدام از این سه خبرگزاری، مسوولان واحدهای عکس بعد از بررسی ، عکس ها را دستکاری شده اعلام و آن را حذف کردند. در این تصمیم گیری، مسوولان واحدهای مربوطه نیازی به کسب اجازه یا انتظار تصمیم گیری حتی از مقامات بالاتر خود نیز نداشتند چه برسد به اینکه دولت کشورشان از این موضوع زودتر مطلع شود اما قطعا در خبرگزاری کره شمالی ، مسوول واحد عکس نمی تواند دستکاری یک عکس مربوط به چین را اعلام کند.
رسانه های انگلیسی و در راس آنها بی بی سی، این خبر را به صورت حرفه ای (نسبی) پوشش دادند. با اینکه بی بی سی زیرمجموعه دولت و پادشاهی است اما در این موضوع، استقلال و بی طرفی نسبی خود را حفظ کرد و خبرهای این حادثه را به صورت حرفه ای و بی طرفانه پوشش داد. بی بی سی و خبرنگاران آن در این خبر از خانواده پادشاهی و همسر ولیعهد کیت میدلتون حمایت نکرد.
با این حال این انتقاد وارد است که چرا رسانه های انگلیسی (به جز رویترز) و در راس آنها بی بی سی زودتر از خبرگزاری های جهانی، به دستکاری و تغییرات درعکس پی نبردند و آنها را اعلام نکردند. این نقطه منفی در کارنامه رسانه های انگلیسی ثبت می شود که رسانه های خارج از انگلیس، این موضوع را اول بار و زودتر از بقیه کشف کردند.
دفتر مرکزی خبرگزاری خصوصی رویترز در لندن است اما هم اکنون تحت مالکیت شرکت کانادایی (تامسون رویترز) قرار دارد.
با این حال مطبوعات انگلیسی حسابی از خجالت خانم مدیلتون درآمدند و اکثر آنها عکس دستکاری شده را در صفحه اول کار کردند و به دستکاری شدن آن حسابی پرداختند. بسیاری از این رسانه ها به تاثیرات منفی این اتفاق بر وجهه و تصویر شخص کیت مدیلتون و خانواده پادشاهی واعتماد عمومی به آنها
اشاره کردند.
مطبوعات انگلیس و پوشش خبرهای مربوط به عکس دستکاری شده همسر ولیعهد انگلیس
از منظر دیگر، یک خبر منفی در خانواده حاکم بر انگلیس، توسط یکی از رسانه های انگلیسی (خبرگزاری رویترز) کشف شد و مطبوعات و رسانه های این کشور، آن را پیگیری کردند. اگر کسی بخواهد به خبرهای و نظرات اصلی و دست اول درباره این ماجرا دسترسی داشته باشد باید به رسانه های انگلیسی مراجعه کند و نه رسانه های دیگر کشورها.
یکی از ویژگی های کشورهای توسعه یافته و دارای رسانه های قوی این است که خبرهای منفی این کشور، در رسانه ها و توسط روزنامه نگاران همان کشور کشف و پوشش داده می شوند و نه دیگر کشورها.
تاثیرات منفی این دستکاری عکس بر وجهه و تصویر خانواده سلطنتی همچنان سوژه جدی رسانه های انگلیسی است که آزادانه به آن می پردازند.
خبری از رسانه های حرفه ای یا خبرنگاران انگلیسی سینه چاک حامی خانواده سلطنتی که اصرار داشته باشند عکس دستکاری نشده و کاملا هم واقعی و حق کاملا با شاهدخت کیت میدلتون است نیست؛ اگر هم هست جرات چنین ابراز نظرهایی را ندارند.
قاعده ای در رسانه های حرفه ای در برابر محتوای رسمی وجود دارد: محتوای رسمی ، نمی تواند و نباید به عنوان موضع معیار و اصلی قرار بگیرد. محتوای رسمی تنها بیانگر موضع طرف خود است و نه همه اطراف دخیل در یک اتفاق .
محتوای رسمی می تواند در قالب عکس، صدا، فیلم ، متن (بیانیه – اطلاعیه ، مصاحبه ) باشد اما تنها یک موضع در میان همه مواضع است. تنها یک ضلع در میان همه اضلاع است. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری می یابد که موضوع، یک نظر یا یک واقعیت قابل مناقشه، قابل تردید و قابل نقض باشد. برخی واقعیت ها نیز در ابتدا تک هستند اما در نتیجه اتفاقات جدید، قابل تردید و به یک روایت از دو یا چند روایت تبدیل می شوند.
در ماجرای عکس کیت میدلتون، عکس تهیه شده علاوه بر انتشار در صفحه رسمی کاخ، (صفحه رسمی)، از طرف کاخ برای رسانه ها ارسال شده بود (محتوای رسمی). رسانه های حرفه ای به درستی به این محتوا (عکس) اعتماد نکردند بلکه آن را مورد بررسی قرار دادند و متوجه شدند دستکاری شده است.
مطبوعات انگلیس و پوشش خبرهای مربوط به عکس دستکاری شده همسر ولیعهد انگلیس
کیت میدلتون همسر ولیعهد هم در در واکنش بعدی این موضوع را تایید کرد اما حتی اگر تایید نمی کرد و بر صحیح بودن عکس پافشاری می کرد بازهم چیزی تغییر نمی کرد چرا که رسانه به این نتیجه رسیده بود عکس دستکاری شده و شواهد آن نیز در مقابل دیدگان همه قابل عرضه و غیرقابل رد بود.
حال تصور کنید خبرگزاری ها، بعد از دریافت عکس با این تصور که "کاخ پادشاهی عکس را دستکاری نمی کنند " عکس را بدون بررسی منتشر می کرد و حاضر به هیچ گونه بررسی یا پذیرش درخواست بررسی عکس نمی شد. قطعا بعد از آن شمار زیادی از عکاسان و شهروندان کنجکاو با بررسی عکس متوجه دستکاری شدن در شبکه های اجتماعی می شدند.
همیشه رسانه ها و خبرنگاران حرفه ای ، اطلاعات دریافتی از سازمان ها و مسوولان رسمی را بررسی می کنند و تنها به عنوان موضع همان سازمان و هم مقام مسوول منتشر می کنند و نه به عنوان موضوع قطعی یا موضع رسانه و خبرنگار.
داستان این عکس دوباره خطر محتوای جعلی را در جهان گوشزد کرد به ویژه وقتی این محتوای جعلی از سوی مراکز پرقدرت و حاکمیتی تولید شده بود. خانواده سلطنتی انگلیس، پرقدرت ترین خانواده پادشاهی در جهان که همزمان حاکمیت و پادشاهی بر کشور بریتانیا و 14 کشور دیگر جهان (از جمله کانادا، نیوزیلند و استرالیا) را در دست دارد ؛ تنها پادشاهی عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد و دارای رای وتو، به صورت اگاهانه دست به تولید محتوای جعلی / دستکاری شده می زنند و آن را منتشر می کنند.
تولید و انتشار محتوای جعلی یکی از تهدیدات زندگی امروز و فردای مردم جهان است. نه تنها بسیاری از باب ناآگاهی، سرگرمی، ضعف سواد رسانه ای ، کمبود اطلاعات و کم سوادی و کم هوشی آگاهانه و ناآگاهانه دست به تولید ، انتشار و بازنشر محتوای جعلی / دستکاری شده در جهان می زنند بلکه خطرناک تر از آن، شرکت ها، دولت ها، مراکز قدرت و بازیگران کوچک و بزرگ رقابت های سیاسی – اقتصادی و ... هستند که اگاهانه وارد این داستان شده اند.
خطرناک تر از همه این موارد، رسانه های غیرحرفه ای هستند که آگاهانه با اهداف مختلف دست به تولید محتوای جعلی / دستکاری شده می زنند. تولید و انتشار محتوای جعلی / دستکاری شده به عنوان یکی از ابزارهای تاثیرگذار در رقابت ها و درگیری هاست. پادرزهر آن نیز علاوه بر افزایش سطح اطلاعات و آگاهی مردم / مخاطبان و ارتقای سواد رسانه ای آنها، تقویت رسانه ها و روزنامه نگاران حرفه ای ، بی طرف و مستقل است.
یکی از دلایل فعالیت رسانه های حرفه ای در جهان امروز، مقابله با اطلاعات نادرست، نیمه درست و جعلی است.
رسانه در برابر محتوا، مسوولیت دارد حتی اگر این محتوا در قالب عکس از سوی کاخ سلطنتی ارسال شده باشد بازهم مورد بررسی و بازبینی قرار می گیرد. پادشاه به کارکنان کاخ امر و نهی می کند و برای شهروندان پادشاه است اما رسانه حرفه ای، وابسته به کاخ سلطنتی نیست و قرار نیست آنچه از کاخ سلطنتی ارسال می شود مورد اعتماد کامل قرار بگیرد.
اصل اساسی روزنامه نگاری این است هر محتوایی با هر منبعی باید مورد بررسی قرار بگیرد. هر محتوایی ممکن است غیرصحیح، غیردقیق و دستکاری شده باشد مگر اینکه خلافش ثابت شود. ضمن اینکه آنچه نهاد رسمی اعلام می کند لزوما اصل و معیار نیست.
رسانه در برابر محتوای منتشر شده برای مخاطب مسوولیت دارد. یکی از مسوولیت ها بررسی و اطمینان از درستی آن است حتی اگر از طرف کاخ سلطنتی ارسال شده باشد. وظیفه رسانه ، انتشار خبرهای صحیح و دقیق است. هر چقدر رسانه به این وظیفه خود با کیفیت تر عمل کند قطعا اعتبار خود را نزد مخاطبان افزایش داده و به اعتماد مخاطبان و افکار عمومی به خود افزوده است.
روند اتفاقاتی که این سه خبرگزاری انجام دادند برای سایر رسانه ها قابل توجه است:
خبرگزاری فرانسه، رویترز و آسوشیتدپرس زودتر از بقیه رسانه های جهان، متوجه دستکاری عکس شدند. آن را اعلام و عکس را از خروجی خود حذف کردند. اين نشانه قدرت بخش راستی آزمایی و عکس این سه خبرگزاری است که تحت تاثیر جو غالب درباره فرستنده عکس (خانواده سلطنتی انگلیس) قرار نگرفتند و براساس قاعده روزنامه نگاری "به همه چیز باید شک کرد مگر اینکه خلافش ثابت شود"، رفتار کردند و مانع از انتشار یک عکس دستکاری شده و فریبکاری بزرگ در جهان شدند.
این خبرگزاری ها دارای آیین نامه فعالیت حرفه ای هستند. چارچوب مکتوب درباره بایدها و نبایدهای حرفه ای – اخلاقی فعالیت روزنامه نگاری و رفتارهای روزنامه نگاران . بخشی از این چارچوب ها درباره بررسی و راستی آزمایی محتوا شامل متن و عکس و صداو فیلم و ... است.
این موضوع نشان داد این چارچوب ها به خوبی فعال هستند و کار می کنند. البته این انتقاد وارد است که خبرگزاری ها قبل از انتشار عکس، باید این بررسی را انجام می دادند و دستکاری شدن عکس را اعلام می کردند نه اینکه اول عکس را منتشر کنند و سپس متوجه دستکاری شدن عکس شوند و سپس آن را حذف کنند.
نکته دیگر: بعد از حذف عکس از خروجی های خود، توضیح دادند. از نشانه های رسانه حرفه ای مسوولیت پذیری، شفافیت و پاسخگویی است. هر سه باهم مرتبط هستند و یکی بدون بقیه، ناقص و بی معنی است.
این سه خبرگزاری بعد از حذف عکس، سکوت نکردند (به مانند بسیاری از رسانه ها در جهان) بلکه درباره حذف عکس، توضیح دادند. یعنی علاوه بر اعلام حذف، دلایل و روند ماجرا را هم بیان کردند. این نشانه احترام رسانه به خود، مخاطبان و طرف های ذینفع است.
همچنین رسانه ها در حذف عکس و اعلام دستکاری شدن آن، به هیچ نوع مصلحت گرایی یا نادیده گرفتن چارچوب های کاری - سیاسی به دلایل مختلف تن ندادند.
این رسانه ها با این اقدام، عملا همسر ولیعهد و کاخ سلطنتی انگلیس را به دستکاری عکس و انتشار عکس دستکاری شده و نادرست متهم کردند اما ابایی از این موضوع هم نداشتند و به تکلیف خود عمل کردند هر چند رابطه رسانه با خانواده سلطنتی انگلیس، کاخ سلطنتی یا دولت انگلیس ممکن بود دچار تنش یا مشکل شود.
