آشنایی با دنیای زنان دوره قاجار

مجموعه: تاریخ و تمدن

زنان در دوره قاجار

نگاهی به وضعیت زنان در خانه و جامعه در دوران قاجار 

ازدواج دختران در دوره قاجار

در دوره قاجاریه ، بیشتر خانواده ها دخترشان را در سنین ۱۲ و ۱۳ سال و حتی بیشتر و کمتر به خانه بخت می فرستادند و معتقد بودند که دختر باید زود ازدواج کند و زندگی مستقلی داشته باشد.

دختر در دوره قاجاریه تقریبا مدت زمان کمی را در خانه پدرشان می گذراندند و باقی عمر را در خانه همسرشان سپری می کردند . همچنین‌ آنها بعد از ازدواج زود بچه دار می شدند و در سن کم حس مادر شدن را تجربه می کردند و مسئولیت زیادی بر روی دوششان برای تربیت کودک ، قرار می گرفت.

به همین دلیل بسیاری از مادرها در سن ۳۰ سالگی نوه دار می شدند . همچنین دختران و پسران جوان حق تصمیم گیری و انتخاب همسر نداشتند و ازدواج ها به صورت سنتی و عقد دائم انجام می شد . خانواده های فقیر به دلیل عدم توان مالی در تأمین نیاز های فرزندشان در ازای دریافت پول و سکه به ازدواج موقت دخترشان رضایت می دادند و این کار در جامعه کاملا جا افتاده بود . برخی از دختران جوان و زن های قاجار به دلیل جنگ های متداومی که در کشور رخ میداد دزدیده می شدند و به عنوان خدمتکار فروخته می شدند.

طلاق در زنان دوره قاجار

حق طلاق همانند امروزه ، در دوره ی قاجاریه هم با مردان بود و مردان می توانستند حتی بدون داشتن بهانه و دلیل درخواست طلاق بدهند. یکی از دلایل رایج برای طلاق در مردان قاجار ، عدم بارداری زن و رعایت نکردن عفاف و حجاب بود. زنان هم می توانستند در صورت عدم نارضایتی از مرد و تأمین نشدن نیاز های مالی و ناتوانی جنسی مرد درخواست طلاق بدهند و از او جدا شوند.

وظایف زنان در دوره قاجاریه

در دوره قاجار ، کار کردن زن در فضایی بیرون از خانه جا نیوفتاده بود و برای بسیاری از خانواده ها عجیب و غیر قابل هضم بود. به همین دلیل تعداد کمی از زنان در دوره قاجاریه در بیرون از خانه مشغول به کار بودند و بیشتر آنها خانه دار بودند. زنان قاجار در کنار تربیت و تعلیم فرزندانشان به کارهای خانه مانند نظافت و آشپزی می پرداختند و لوازم مورد نیاز برای خانه را خریداری می کردند.

همچنین آنها از مهارت های هنری خود در کنار کارهای خانه بهره می‌بردند و به پشم ریسی ، قالی بافی و سایر صنایع دستی می پرداختند. برخی از زنان قاجار اثرهای هنری که حاصل مهارتشان بوده است را می فروختند و برخی دیگر از آن در خانه خود استفاده می کردند.

جالب است بدانید در دوره قاجاریه و در قوم ترکمان الویت مردها ، ازدواج با زنان بیوه « یعنی زنی که همسرش فوت کرده باشد » بود . زیرا آنها مهارت کافی در دامداری ، کارهای خانه و ... را داشتند و جزو زنان پخته و کامل به حساب می آمدند. همانطور که در متن بالا خواندید داشتن مهارت و هنر کافی برای انتخاب همسر برای مردان بسیار مهم بوده و جایگاه آن زن بیشتر از سایر زن ها بود. در این دوره دخترهای جوان با بافتن قالیچه و بردن آن به خانه ی شوهر میزان مهارت و هنرشان را به رخ همسرشان می کشیدند .

زن قاجاری در کنار همسرش

دستپخت بی نظیر زنان قاجار

دستپخت عالی و طعم فوق العاده غذاهای زنان در دوره قاجاریه زبان زد همه بود ، آنها غذاهای خود را با دقت فراوان و با استفاده از مواد اولیه مرغوب و ادویه های لازم خوش طعم و لذیذ می کردند. آشپزهای قصر های پادشاهی در دوره قاجار به قدری تمام غذاها را خوشمزه می پختند که مهمان های خارجی از آن تعریف و تمجید می کردند. 

بانو کارلانسرا درباره نوع آشپزی زنان در دوره قاجار می‌گوید : زنان ایرانی در پخت مربا و شیرینی بسیار ماهرند و سلیقه ی بسیاری دارند . وقتی کسی به دیدن آنها می رود برای ابراز علاقه و محبت به مهمانشان ، با شیرینی هایی را که خودشان پخته اند از آنها پذیرایی می کنند.

کار کردن زن قاجار در بیرون از خانه 

زنان قاجار بیشتر در خانه های خانواده های ثروت مند مشغول به کار بودند. بعضی از آنها آشپز خانواده های اشرافی بودند و خرید خوراکی های مورد نیاز خانه و تهیه ی صبحانه ، ناهار و شام بر دوش آنها بود. همچنین آنها موظف بودند که کار نظافت خانه هم انجام دهند و ظروف و لباسهای آنها هم بشورند و تمیز کنند.

زنان اشرافی برای فرزندان خود مراقب و دایه اختیار می کردند تا تمام کارهای فرزندنشان را انجام دهند . دایه ها وظیفه تربیت فرزندان اشرافی را نداشتند و فقط می توانستند به خواسته های آنها گوش کنند و انجام دهند و از آنها مراقبت کنند. همچنین دادن غذا به فرزند زنان اشرافی هم به عهده دایه ها و خدمتکاران بود. همچنین زن های قاجار صنایع دستی خود را در بازارهای شهر می فروختند و تبادل کالا انجام می دادند.

دانش طبابت و گیاهان دارویی زنان قاجار

جالب است بدانید که زنان قاجار در آن زمان درمانگاهی در تهران تاسیس کرده بودند و به درمان بیماران به صورت سنتی با گیاهان دارویی صورت می گرفت و بیشتر کسانی که به این درمانگاه مراجعه می‌کردند بانوان بودند .

پوشش زنان در دوره قاجار

پوشش زنان در دوره قاجار 

دوره قاجاریه ، زنان در بیرون از خانه حجاب داشتند با از آرایش کم یا بدون آرایش از خانه خارج می شدند . اما در خانه زنان لباس های کمتر و باز تر به تن می‌کردند و آرایش نسبتا غلیظی داشتند . یکی از لباس های محبوب دختران جوان و زن ها در دوره قاجار ، پیراهن های بلندی بود که جنس آن از ابریشم بود که روی آن گلدوزی شده بود و نوارهای طلایی داشت.

زنان اشرافی و از خانواده های ثروتمند زیور آلات و طلاهای زیادی را می پوشیدند که ای طلا ها کلفت و بسیار قیمتی بودند که در برخی از آن ها سنگ های زینتی و با ارزش هم استفاده میشد و باعث بالا رفتن قیمت آن زیور آلات میشد.

حتی زنان و دخترانی که از خانواده های تقریبا ضعیف و فقیر بودند هم از زیورالاتی مثل انگشتر و دستبند های ظریف از جنس نقره استفاده می کردند.

مشکلات غلات در دوره قاجار و اعتراض زنان

در دوره قاجار به دلیل استعمار و جنگ هایی که رخ می داد وضعیت اقتصادی کشور هر روز ضعیف تر از روز قبل می شد و تهیه ی نان برای خانواده های معمولی و فقیر بسیار سخت و غیر ممکن شده بود. زنان خانه دار قاجار در آن دوره ، با شجاعت کامل به این موضوع اعتراض کردند و خواستار حل شدن کمبود غلات بودند.

بعد از فراهم شدن نان قیمت آنها افزایش یافته بود که باز زنان قاجار به است موضوع اعتراض و ابراز نارضایتی کردند . این اعتراض ها به قدری بود که از طریق امام جمعه ی شهر به گوش ناصرالدین شاه هم رسیده بود .

شرایط زنان در دوره قاجار

گردآوری : بخش فرهنگ و هنر بیتوته