همه ما قصه را می‌شناسیم. زمانی چنان به شنیدن آن پیش از خواب عادت داشتیم که گویی دروازه ورود ما به رویای شبانه کودکی بوده است. زمانی بود که سواد خواندن و نوشتن نداشتیم و پدر و مادر از روی کتاب‌های رنگارنگ قصه تعریف می‌کردند و یا عقب‌تر از آن، مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها ماجراهای شگفتی را به نقل از نیاکان خود روایت می‌کردند. جالب اینجاست که آن همه قصه رنگ به رنگ ساختار مشابهی دارند.
شاید به نظر برسد که کشف ساختار این قصه‌ها از افسون آنها بکاهد اما حقیتی را آشکار خواهد کرد و آن نزدیکی ساختار قصه‌های شفاهی در سراسر دنیاست.
قصه‌های شفاهی یا فولکلور، در قرن‌های هجده و نوزده میلادی مورد توجه محققان قرار گرفت و این دورانی بود که تمدن اروپایی از نظر شهرنشینی، تجارت و ارتباطات در حال گسترش بود. پس از آن جهان انقلاب‌هایی را در فرانسه و روسیه تجربه کرد. در چنین دورانی روشنفکران و سیاستمدارانی به‌ویژه در روسیه تلاش کردند خود را با نویسندگان و دهقانانی که خواست‌ها و آرزوهایشان در شکل قصه‌های پریان مطرح می‌شد و جنبه دیگر انقلاب را تشکیل می‌دادند، هم‌گام کنند.
در همین دوران اما جریان دیگری توسط صورت‌گرایان ظهور کرد که آفرینش ادبی خلاق قصه‌های شفاهی را به ساختاری قابل درک تقلیل داد تا این قصه‌ها را از معنایشان دور و افسون آنها را بی اثر کند. در این میان ولادیمیر پراپ درست در محل تلاقی تاریخی خلاقیت و عقلانیت ایستاده است.
پراپ، مردم شناس صورت گرای روس، با مطالعه ریخت شناسانه قصه های پریان روسی در سال ۱۹۲۸، آغاز گر روایت شناسی نوین بود. او الگوی حاکم بر این قصه ها را استخراج کرد و نشان داد قصه های پریان، به رغم تکثر و تنوع ظاهری، از نظر انواع قهرمانان و عملکرد آنها، دارای نوعی وحدت و همانندی است؛ به گونه ای که تعداد عملکردها محدود، توالی آنها مشابه و ساختار این قصه ها یکسان است.
این بررسی به دوره او محدود نشد و هنوز هم در قرن حاضر این ساختارها و همچنین تقابل دو جریان اندیشه و احساس، زنده و محل گفت‌وگوست. هنوز مقالات متعدد دانشگاهی با رویکرد پراپ در زمنیه روایت‌شناسی، ادبیات شفاهی، ساختارگرایی و ... در جامعه دانشگاهی منتشر می‌شود و بارها این ساختار بر داستان‌های کهن پیاده سازی و مورد بررسی قرار گرفته است.
یکی از پژوهش‌های صورت گرفته در این باره کتاب ولادیمیر پراپ و قصه شفاهی جهانی نوشته پیتر جلیت است. این پژوهشگر دانش‌آموخته دانشگاه پواتیه فرانسه در سال ۱۹۹۷ میلادی به ساختار مطرح شده پراپ نگاهی دوباره انداخته و ضمن تقلیل ۳۱ کارکرد مطرح شده توسط پراپ، آنها را با داستان‌های اقوام هندواروپایی و حتی نپالی، روسی و ایرلندی تطبیق داد.
کارکردهای الگوی پراپ را به پنج تا کاهش دادم ، زیرا این پنج کنش روایی، تنها عناصر تغییر ناپذیر قصه‌ها هستند (شامل موقعیت نخستین، تعامل با یاریگر ، تعامل با شاهزاده یا شاهبانو ، تعامل با دشمن و بازگشت به خانه). آن کار کردهایی را که همیشه در قصه ها حضور ندارند ، ذیل یکی از آن پنج کنش گنجاندم. (ص. ۲۴ مقدمه)
اثر جیلت در واقع هفدهمین جلد از مطالعات زبان و ادبیات روسی دانشگاه میشیگان است. ولادیمیر پراپ و قصه شفاهی جهانی بیش از هر چیز شبیه رساله دانشگاهی است که در مقدمه ۳۲ صفحه‌ای آن به شیوه مقدمه رساله‌ها به فرضیه و دلیل انتخاب متون اشاره شده است.
نخستین فصل از اثر نیز به «نظریه‌های پیشین» می‌پردازد. «تجزیه و تحلیل قصه‌ها» بخش دوم کتاب است که در آن قصه‌های نپالی، ایرلندی و روسی مورد مطالعه قرار می‌گیرند. پس از آن نویسنده در فصل «تجزیه و تحلیل مجموعه گسترده‌تری از قصه‌ها» به قصه‌های شفاهی آفریقای شمالی، منطقه جنوب صحرای آفریقا، چین، آمریکای شمالی و جنوبی می‌پردازد. «قصه شگفت و سایر ساختارها» و «پیوند نظریه‌های متنی و بافتی» عنوان دو بخش نهایی پیش از کتابنامه و نمایه است.
می توان چنین فرض کرد که گوش کردن به قصه شفاهی (قصه‌های جهان دیگر) برای دور شدن از جهان معمولی است، ولی نه فقط برای این مقصود. هدف آن است که در جهان دیگر و با تمرکز بر بافت جدید آنجا، واقعیت‌های متفاوت از زندگی را به شکلی متفاوت و تغییر شکل یافته ببینیم. به گفته هولبک، خطاست که قصه‌ها را صرفا ناقل اطلاعات بدانیم. آنها ابزاری هستند برای تغییر دادن آنچه شخص از واقعیت بازسازی شده در می‌یابد. آنها از یک زبان قدرت استفاده می‌کنند. (ص. ۱۶۶)
این اثر که در ۲۳۰ صفحه توسط انتشارات علمی و فرهنگی با ترجمه پگاه خدیش منتشر شده است به دلیل ارجاعات دقیق متن و بخش کتابنامه می‌تواند منبع خوبی برای مطالعات دانشگاهی و مرجعی برای مقاله دانشجویان باشد.
قصه های عامیانه جلوه‌گاه فرهنگ هر ملت است و از آرزوها و تخیلات توده مردم شکل گرفته است. قصه‌های شفاهی حتی اگر ساختار یکسانی داشته باشند و حتی اگر به شیوه صورت‌گرایان روسی موضوعی شوند برای تجزیه و تحلیل علمی، هنوز دارایی فرهنگی اقوام محسوب می‌شوند و صدایی که از جهان دیگر به گوش می‌رسد؛ جهان افسون و افسانه.
