گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم – رژیم بعث عراق فروردین سال 59 اقدام به دستگیری و شهادت آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر از مراجع تقلید شیعیان و خواهرش بنت‌الهدی صدر کرد. این اقدام صدام در کشتن یک مرجع تقلید، مورد واکنش شدید امام خمینی (ره) قرار گرفت. برخی در سال‌های گذشته عنوان کرده‌اند که آن واکنش امام موجب حمله عراق به ایران شد، در حالی که طبق قرائن بسیار که مرور و بررسی آن از این نوشتار خارج است، صدام از مدت‌ها پیش تصمیم گرفته بود تا به ایران حمله کند. ضمن اینکه عراق از ابتدای سال 58 و با حمایت سیاسی و تسلیحاتی از گروهک‌های تجزیه‌طلب، زمینه‌ساز به وجود آمدن غائله در خوزستان شد. از ابتدای سال 59 نیز عراق درگیری‌های مرزی را شدت بخشید.
اما چرا امام خمینی (ره) نسبت به دستگیری و شهادت آیت‌الله محمدباقر صدر واکنش نشان داد؟ صدام پس از اینکه جمعیتی از شیعیان عراق را دستگیر کرد و به شهادت رساند، آیت‌الله صدر را که مرجع تقلید شیعیان بود شهید کرد. دستگیری و کشتن یک مرجع تقلید اتفاقی سهمگین و غیرقابل تحمل برای شیعیان بود و موجی از خشم و نفرت در کشور ایران، عراق و لبنان علیه صدام و رژیم بعث به وجود آمد.
دولت بعثی با نحوه خبررسانی از این جنایت و ایجاد ابهام در اینکه آیا آنان را به شهادت رسانده یا خیر، تلاش کرد تا افکار عمومی به تدریج به این اقدام به عنوان یک احتمال عادت کند و بازتاب چندان شدیدی نداشته باشد، اما عراقی‌های مقیم ایران و لبنان واکنش شدیدی علیه دولت عراق نشان دادند. در لبنان این واکنش به درگیری‌های خونین کشید.
ضمن اینکه هدف صدام از کشتار شیعیان و به شهادت رساندن آیت‌الله صدر، ضربه زدن به امام خمینی و انقلاب اسلامی مردم ایران بود. از این رو شهادت آیت‌الله صدر و خواهرش را باید بخشی از یک برنامه و دشمنی علیه انقلاب اسلامی و مردم ایران دانست که انتهای آن تحمیل جنگ بود و برخلاف آنکه عده‌ای بیان می‌کنند واکنش امام موجب تحمیل جنگ شد، شهادت آیت‌الله صدر پیش‌مقدمه تحمیل جنگ بود و باید امام خمینی (ره) در قامت رهبر انقلاب اسلامی نسبت به این اقدام واکنش جدی نشان می‌دادند و مقابله می‌کردند.
** تلاش برای خروج آیت‌الله صدر از عراق
رژیم بعث عراق از ارتباط بین آیت‌الله سید محمدباقر صدر و امام خمینی (ره) نگران بود. آیت‌الله صدر یک نسبت خویشاوندی دوری هم با خانواده امام خمینی داشت. ایشان شیفته امام خمینی بود و این جمله از وی نقل است که خطاب به دوستان خود گفته بود: «ذُوبوا فِی الامام الخمینی کَما ذابَ هوَ فِی الاسلام» یعنی در امام خمینی ذوب شوید، همچنان که او در اسلام ذوب شد.
پس از اینکه امام موسی صدر در شهریور 57 ربوده شد، ارتباط و مراودات آیت‌الله سید محمدباقر صدر با امام خمینی افزایش یافت. این امر باعث شد تا رژیم بعثی عراق چند بار او را دستگیر و زندانی کند. با تشدید فشارهای دولت عراق، آیت‌الله صدر تصمیم گرفت از عراق هجرت کند. امام خمینی در بهار 58 طی نامه‌ای به ایشان نوشتند: «از قرار مسموع، جنابعالی به واسطه بعض پیش‌آمدها خیال هجرت از عراق دارید. اینجانب از این امر نگران هستم. هجرت جنابعالی را از نجف اشرف، مرکز علوم اسلامی صلاح نمی‌دانم. امید است ان‌شاالله رفع نگرانی جنابعالی بشود.»
اما با گذشت زمان و افزایش فشارها و مزاحمت‌ها برای آیت‌الله صدر، امام خمینی هم نسبت به بقای ایشان در نجف اظهار نگرانی کردند. پس از مدتی امام خمینی توصیه کردند که ایشان به ایران مهاجرت کند.
رژیم بعث عراق نگران تاثیر آیت‌الله سید محمدباقر صدر بر شیعیان آن کشور و در نتیجه قیام شیعیان و عشایر دجله و فرات بود. به همین دلیل ایشان را تحت نظر گرفت و فعالیت‌هایش را کنترل می‌کرد. به هرحال با کمک وزارت کشور و سفارت ایران در بغداد، برای ایشان در اوایل سال 59 گذرنامه الجزایری با لباس محلی عشایری تهیه شد و مقدمات سفر ایشان از طریق کردستان و عراق به مرز ایران فراهم شد.
در ایران به غیر از امام خمینی و فرزندشان و آقایان سیدصادق طباطبایی و نیز سیدمحمود دعایی که از نزدیکان امام و سفیر ایران در عراق بود، کسی از این ماجرا اطلاع نداشت. هنگامی که آقای دعایی به عراق بازگشت و آماده رفتن به نجف اشرف بود، خبر دستگیری آیت‌الله صدر و خواهر وی بانو بنت الهدی صدر منتشر شد.
** واکنش‌های گسترده به دستگیری و شهادت آیت‌الله صدر
آیت‌الله صدر و خواهرش پس از دستگیری به بغداد منتقل شدند. جامعه روحانیت عراق این حرکت دولت عراق را محکوم کرد و از تمامی مسلمانان جهان استمداد طلبید و خواست برای نجات آیت‌الله صدر از هیچ کوششی دریغ نکنند. همچنین جامعه روحانیت مبارز عراق خارج از کشور اعلام کرد که به منظور محکوم کردن دستگیری آیت‌الله صدر در قم راهپیمایی برگزار می‌شود.
در قم به مناسبت دستگیری آیت‌الله صدر و نیز اخراج ایرانیان از عراق، آیات عظام نجفی مرعشی، شریعتمداری و گلپایگانی دروس حوزه علمیه قم را تعطیل کردند. بازار و مغازه‌های شهر نیز به حال تعطیل درآمد. آیت‌الله نجفی مرعشی در تلگرامی خطاب به آیت‌الله خویی در نجف نوشت: «حوادث مؤلمه عراق و فشار شدیدی که از طرف حکومت بعثی جبار بر مسلمانان ستم‌دیده عراق وارد می‌آید، بالاخص دستگیری حضرت آیت‌الله آقای حاج سید محمدباقر صدر موجب تالم و تاثر شدید مسلمانان متعهد ایران، خاصه اینجانب گردیده است. انتظار می‌رود که اقدامات قاطعانه جنابعالی موجب استخلاص معظم له و پیشگیری مظالم رژیم سفاک عراق گردد.»
با دستگیری آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر در تاریخ 18 فروردین 59 که همزمان با قطع رابطه آمریکا و ایران بود، امام خمینی در واکنش به این اقدام و در پیام روز 19 فروردین فرمودند: «صدام حسین که همچون شاه مخلوع چهره قبیح غیر اسلامی و انسانی خود را نشان داده و به هدم اسلام و حوزه مقدسه نجف کمر بسته و با مسلمانان مظلوم و برای رضای کارتر، آن کند که مغول کرد و با علمای اسلام خصوصاً حضرت آیت‌الله آقای سید محمدباقر صدر، آن کند که رضاخان و محمدرضا پهلوی با علما و روحانیون و دیگر طبقات کردند، باید بداند که با این اعمال ضد اسلامی، گور خودش و رژیم تحمیلی غیر انسانی و غیر قانونی بعث را با دست خود می‌کند.
ملت شریف عراق! شما اخلاف آنان هستید که انگلیس را از عراق راندند. به پا خیزید و قبل از آن که این رژیم فاسد همه چیز شما را تباه کند، دست جنایتکار او را از کشور اسلامی خود قطع کنید. ای عشایر فرات و دجله، همه با هم و با همه ملت اتحاد کنید و این ریشه فساد را قبل از آنکه فرصت از دست برود، قلع و قمع نمایید و برای خدا، دفاع از کشور اسلامی خود و از اسلام مقدس نمایید که خدا با شما است.
ای ارتش عراق! اطاعت از این مخالف اسلام و قرآن نکنید و به ملت بگرایید و دست آمریکا را که از آستین صدام بیرون آمده است، قطع کنید و بدانید اطاعت از این سفاک، مخالفت با خدای متعال است و جزای آن عار و نار است.»
رژیم عراق دو روز پس از دستگیری آیت‌الله صدر و خواهرش، آن‌ها را با شکنجه بسیار در 21 فروردین 1359 به شهادت رساند و جنازه‌شان را شبانه در قبرستان وادی‌السلام نجف به خاک سپرد.
گفته می‌شود که قبل از اعدام، صدام به آیت‌الله صدر گفته بود چنانچه حکومت مرا تایید کنی، اعدام نمی‌شوی، اما آیت‌الله صدر پاسخ داده بود که کشتن من بهای حکومت تو است و حکومت تو سرنگون می‌شود.
با انتشار خبر شهادت آیت‌الله صدر و خواهر مظلومش، امام خمینی در دوم اردیبهشت 59 طی پیامی به شدت نسبت به این فاجعه دلخراش واکنش نشان دادند و سه روز عزای عمومی اعلام کردند. ایشان شهادت این دو بزرگوار را به دست جنایتکارانی که عمری را به خونخواری و ستم‌پیشگی گذرانده بودند، عجیب ندانستند: «امیدوارم که ملت عراق دست به دست هم دهند و این لکه ننگ را از کشور عراق بزدایند. من امیدوارم که خداوند متعال بساط ستمگری این جنایتکاران را درهم پیچد.»
شهادت آیت‌الله صدر و خواهرش علاوه بر آنکه اقدامی خشن علیه علما و حوزه علمیه نجف اشرف بود، اقدامی آشکار علیه امام خمینی هم محسوب می‌شد. این اقدام خونبار اثر بسیار مخربی در دیدگاه مسئولان ایرانی نسبت به رفتار حکومت عراق گذاشت.
انتهای پیام/
