احتمال خشک شدن کامل خلیج گرگان تا یک دهه آینده

نوسان تراز آب دریای خزر و تاثیر آن بر اکوسیستم های اطراف آن سناریویی است که در چند سال اخیر با بزرگترین دریاچه جهان همراه بوده است، شواهد نشان می دهد که از سال ۱۹۷۸ میلادی دریای خزر پیشروی خود را آغاز کرد و سطح تراز آن حدود ۲ و نیم متر بالا آمد و پس از آن در سال ۱۹۹۵ میلادی تاکنون حدود یک متر و ۵۰ سانتیمتر سطح تراز آب خزر کاهش یافت، این نوساناتی که طی این دوره کوتاه زمانی برای خزر اتفاق افتاد سبب شد که تاثیرات آن بر خلیج گرگان و تالاب میانکاله بسیار چشمگیر باشد.

همایون خوشروان روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: با توجه به اهمیت تاثیر نوسانات آب دریای خزر بر مناطق ساحلی طرحی با همین عنوان اجرا شد و نتایج نشان داد که نفوذ آب شور دریای خزر در زمان پیشروی آب سبب شد که ترکیب آب خلیج گرگان شورمز شود و نفوذ آب شور دریای خزر به تالاب میانکاله و خلیج گرگان موجب شد که زیستگاه های مختلف مانند مارش های شور، مارش های لب شور، ماسه زارها پوشیده از جنگل های گز که در حاشیه این خلیج قرار داشت از بین بروند و به جای آنها محیط تالابی که متاثر از نفوذ جریانات آبی دریای خزر است شکل بگیرد.

وی افزود: نکته مهمی که در روند پسروی آب دریای خزر اتفاق افتاد می توان به تغییر PH یا اسیدیته محیط آب و خاک و هدایت الکتریکی اشاره کرد که بر روی گونه های سطح پایینی هرم غذایی تاثیر گذاشته و باعث از بین رفتن فیتوپلانگتون ها، زئوپلانگتون ها و انقراض گونه های بسیاری از جانداران شده است، وقتی ما در سطوح پایین هرم غذایی بخش وسیعی از جانداران را از دست بدهیم این موضوع بر روی جانوارانی که در سطوح بالاتر هرم غذایی قرار دارند به صورت مستقیم تاثیر گذار خواهد بود و این موجب کمبود طعمه خواهد شد که این مساله باعث می شود تا فراوانی و تنوع گونه هایی که در بالای هرم غذایی قرار دارند مانند پرندگان کاهش یابد.

وی ادامه داد: به طوری که امروز تراکم جمعیت بسیاری از پرندگانی که در محیط خلیج گرگان و تالاب میانکاله زندگی می کردند از یک میلیون و ۲۰۰ هزار پرنده ای که شمارش شده بود به ۳۸۰ هزار پرنده کاهش یافت و این یک رقم بسیار مهمی است، کاهش میزان فراوانی پرندگان یعنی اتفاق و رویداد مهمی که در یک اکوسیستم در حال وقوع است و این زنگ خطری است برای اینکه خدمات یا کارکرد این اکوسیستم دچار چالش می شود که اثر مستقیم آن بر روی انسان ها در معیارهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی منعکس می شود.

خوشروان گفت: تالاب میانکاله و خلیج گرگان یک ذخیره گاه زیستی است که ارزش جهانی دارد و در کنوانسیون رامسر به عنوان یک منطقه بسیار مهم حفاظت شده ثبت شده است و زیستگاه پرندگان بسیار ارزشمندی است که با پسروی آب قاچاق پرندگان نیز افزایش می یابد ، همچنین صید ماهیان کفال در تابستان و رواج ماهیگیری در این مناطق نیز باعث شده که بر روی هرم غذایی اثرگذار باشد و این تاثیر می تواند باعث شود که سایر جانوران نیز تحت الشعاع قرار گیرند.

زمینه برای متجاوزان فراهم شده است 

وی اظهار داشت: نکته بعدی این است که همزمان با پسروی آب دریای خزر بخش وسیعی در نواحی منتهی الیه غربی خلیج گرگان خشک شد که زمینه نفوذ متجاوزان به حاشیه مناطق ساحلی خلیج گرگان فراهم شد و این باعث شد که امنیت دامداران هم به خطر بیفتد چون اکنون میزان سرقت در این مناطق افزایش یافته و دامداران هم متضرر شدند.

وقوع آتش سوزی همراه با پسروی آب خزر 

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط‌زیست مناطق ساحلی گفت: نکته بعدی آتش سوزی های وسیعی است که در خلیج گرگان و تالاب میانکاله رخ می دهد و ما طی یک دهه اخیر می بینیم که بخش وسیعی از علفزارهای حاشیه خلیج گرگان و جنگل های انار ترش خلیج گرگان دچار حریق شدند که بیشتر عامل انسانی بوده و خسارت های بسیار زیادی را به شبه جزیره میانکاله وارد کرده است.

 ناامنی زیستگاه ها 

وی افزود: نکته بعدی تغییر زیستگاه هایی است که بر اثر پیشروی آب دریای خزر اتفاق افتاده و به مرور به پناهگاه های جدیدی برای تخم گذاری پرندگان تبدیل شدند به ویژه در محیط نیزارهایی که نقش یک منطقه ضربه گیر را برای پناهگاه دارند که با پسروی آب دریای خزر متاسفانه کشاورزان به این محیط تجاوز کردند و پوشش زمین این محیط خشک را از حالت تالابی به اراضی کشاورزی تبدیل کردند، نیزارها را آتش زدند و برای حیات وحش ناامنی ایجاد کردند. 

خوشروان اظهار داشت: اکنون می توان اینطور برداشت کرد که تالاب های علیجان تاش و سیاه تاش که زمانی دارای جنگل های انبوه درختان گز بود بعد از پیشروی آب دریای خزر از بین رفت و در این مناطق نی و لوئی رشد کرد و گیاهان فراگمیتس که مربوط به حاشیه تالاب هستند زیستگاه گیاهان ماسه زاران شور را که گیاهان گز بودند را تصرف کرد و الان همین گیاهان هم نابود شدند و به مرور تبدیل می شوند به اراضی کشاورزی که متجاوزان می توانند از آنها استفاده کنند، الان حدود یک میلیون هکتار اراضی پیرامونی ضلع غربی و جنوبی میانکاله به ۶۸ هزار هکتار کاهش یافته است که تغییر پوشش داده است.

وی افزود: نکته مهم در زمان پسروی آب درباره جزیره اسماعیل سای این است که با ورود دام ها به منطقه گزستان باعث می شود که مصرف بی رویه از علف هایی که بر روی ماسه ها قرار گرفته موجب فرسایش زمین و افزایش تعارضات دامداران می شود.

مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط‌زیست مناطق ساحلی گفت: بنابراین آنچه که از این مسائل می توان استنتاج کرد این است که نوسانات آب دریای خزر اثر مستقیم بر روی زیستگاه های مستقر در تالاب میانکاله و خلیج گرگان دارد و اگر اینها مدیریت نشود و حتی کوچکترین فعالیت ها مانند شکار با نظارت صحیح دنبال نشود می تواند مشکلات بسیار زیادی به وجود آورد. 

وی افزود: اکنون دو نکته خیلی مهم در این محیط طبیعی حایز اهنمیت است اول این است که ما باید یک برنامه ریزی صحیح برای شکارچیانی داشته باشیم که دارند سرب فراوانی وارد محیط طبیعی خلیج گرگان می کنند که می تواند منجر به بیماری های خطرناک در انسان شود دوم اینکه بتوانیم نفوذ متجاوزان را به مناطق خشک حاشیه خلیج گرگان مدیریت کنیم و اجازه ندهیم که در حد بستر و حریم تالاب دخل و تصرفی صورت گیرد که این نکته بسیار مهمی است که اگر غفلت کنیم دچار مشکل خواهیم شد.

خوشروان گفت: بر اساس برآوردی که یکی از کارشناسان سازمان محیط زیست انجام داده مشخص شد طی ۳۰ سال گذشته میزان سربی که وارد آب تالاب میانکاله و خلیج گرگان شده حدود هزار و ۸۰۰ تن تخمین زده شده است و رویه هم به این شکل است که اگر طول ۷۰ کیلومتری تالاب میانکاله یا خلیج گرگان را در بخش های جنوبی در نظر بگیریم معمولا در فواصل ۲۰۰ متر تا ۲۰۰ متر یک شکارچی می نشیند و هر کدام هم معمولا ۵۰ شلیک انجام می دهند که این ۵۰ شلیک یک و نیم کیلوگرم سرب را وارد محیط تالاب می کند و با توجه به طول ۷۰ کیلومتری چیزی حدود ۵ هزار و ۶۰۰ کیلوگرم سرب سالانه وارد خلیج گرگان و تالاب میانکاله می شود.

آیا خلیج گرگان به روند پسروی آب و خشک شدن ادامه می دهد؟

وی اظهار داشت: حال در پاسخ به این سوال که آیا خلیج گرگان به روند پسروی آب و خشک شدن ادامه می دهد یا خیر باید گفت که با توجه به شواهد موجود و روند نوسانات سطح تراز آب دریای خزر که همگام است با گرمایش کره زمین، متاسفانه همچنان روند پسروی تدریجی را دنبال می کنیم، سال گذشته حدود ۱۳ سانتیمتر سطح تراز آب دریای خزر کاهش داشته است و این نشانه خوبی نیست و اگر همین روند ادامه یابد دیگر ارتباط آبی خلیج گرگان و دریای خزر تا سال ۱۴۰۲ کاملا قطع می شود و آبی بین خلیج و دریای خزر تبادل نمی شود و خلیج گرگان تا یک دهه آینده به طور کامل خشک خواهد شد.

خوشروان تاکید کرد: بنابراین لازم است ظرفیت های آبی مورد نیاز خلیج گرگان اعم از آبهای شیرین و شور که از دریای خزر باید وارد خلیج می شوند را ساماندهی کنیم و از طریق کانال های ایمن بتوانیم آب دریای خزر را به خلیج گرگان برسانیم و آبهای زه کش های طبیعی که در بخش جنوبی خلیج گرگان وجود دارد که وظیفه انتقال آب شیرین را به بخش های منتهی الیه غربی خلیج گرگان را بر عهده دارد را مدیریت کنیم، نیاییم مانع ورود آن آبها به خلیج گرگان شویم بلکه باید کاری کنیم که آن آبها فرصت پیدا کنند به خلیج برسند تا بتوانیم توزیع میزان آب شیرین را در بخش منتهی الیه غربی خلیج که یک محیط بسیار حساس و زیستگاه بسیار مهم برای پرندگان و گیاهان ساحلی است را بازسازی کنیم.