به گزارش همشهری آنلاین دکتر مسعود یونسیان، استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتت‌وگویی با پایگاه خبری «پزشکان و قانون» مشکلات و موانع بر سر راه مهار شیوع کرونا در ایران را تشریح کرد.
دکتر یونسیان در این مصاحبه اشاره می کند که ایران اکنون با شیب خیلی زیاد در موج چهارم شیوع کرونا قرار دارد و شیوع ویروس جهش‌یافته واگیرتر انگلیسی، تعطیلات نوروزی و جابه‌جایی‌های بین‌استانی و بین‌شهرستانی و خستگی و عادی شدن شرایط برای مردم که باعث عدم رعایت احتیاطات بهداشتی شده است، را از علل احتمالی اوج گرفتن شدید فعلی همه‌گیری برمی‌شمارد.
فرصت‌هایی که از دست رفت
این استاد اپیدمیولوژی درباره فرصت‌هایی که در مهار همه‌گیری کرونا از دست رفت، گفت: «یکی از آنها فرصت واکسیناسیون بود. کمااینکه کشورهایی که زودتر از ما به واکسن دسترسی پیدا کردند یا زودتر از ما برای خرید واکسن یا پیش‌خرید آن اقدام کردند، موفق شدند با درصدی از واکسیناسیون افراد در معرض خطر مثل سالمندان، تا حدود زیادی از آسیب شدید این موج جدید پیشگیری کنند.
نکته دومی ما که به دلیل محدودیت‌ها و مشکلات خود، نتوانستیم آن را درست انجام دهیم، پایش ویروس غالب در کشور است. خیلی از کشورهای اروپایی همه بیماران یا حداقل درصد قابل ملاحظه‌ای از آنها را مورد توالی‌یابی ژنتیک قرار می‌دهند. اما ما به دلایل تحریم و مسائل مالی در این زمینه نتوانستیم خوب عمل کنیم. تا جایی که هنوزهم تصویر روشنی از اینکه گونه غالب ما دقیقا کدام است، در بخش‌های مختلف کشور چقدر فراوانی دارد، چه زمانی این گونه غالب شده و کجا غالب شده، نداریم. این مساله دومی است که می‌شد انجام شود و الان هم باید انجام شود، هرچند هزینه بیشتری نیاز دارد.»
زنبیلی که باید به موقع در صف گذاشته می‌شد
دکتر یونسیان درباره علت عدم دسترسی به هنگام به واکسن و از دست رفتن فرصت واکسیناسیون نیز گفت: «ما در خصوص واکسن مشکل هزینه نداشتیم، بلکه آمیزه‌ای از مشکلات منجر به عدم دسترسی به هنگام به واکسن شدند. یکی اینکه علی‌رغم اینکه همکاران من و بنده هشدارهای زیادی داده بودیم که سریعتر اقدام کنید و به اصلاح زنبیل‌مان را در صف قرار دهید، اما اولا این اتفاق به موقع نیفتاد و ثانیاً طبق اظهار مسئولین، مشکلات ناشی از تحریم‌ها مانع از ارسال ارز به شرکت‌های سازنده شد و الان صف بزرگی تشکیل شده و طبیعتا هر کس جلوتر باشد، سریعتر به نتیجه خود می‌رسد.»
اشتباه در آزاد گذاشتن سفرهای نوروزی
این استاد اپیدمیولوژی آزاد گذاشتن سفر به مناطق پاک بدون انجام آزمایش مسافران در طول تعطیلات نوروزی انتقاد کرد و گفت: «ر تعطیلات امسال، ورود افراد به مناطق پاک را آزاد گذاشتیم بدون اینکه هیچ‌گونه تستی ازآنها بخواهیم. درصورتی که در این مدت یک سال و اندی، می‌شد کارهایی کرد که حداقل از سامانه‌های بلیط فروشی که به سازمان ثبت احوال متصل هستند و کد ملی افراد را دارند، کمک گرفت که هر کس قصد مسافرت به هرجا دارد و نه صرفا رفتن به مناطق قرمز، زیر ذره‌بین قرار گیرد.
به نظر من این ۲ نکته ایراد دارد. شما برای سفر به منطقه سفید و آبی ( سفر به منظقه پاک) باید تست منفی داشته باشید که آنها را آلوده نکنید. در حالی که ما برای آن محدودیتی قرار ندادیم و فقط گفتیم حق مسافرت به مناطق قرمز را ندارید. بعد گزارش شد که ۱۵ هزار نفر انسان آلوده به منطقه آلوده مسافرت کرده‌اند. بماند که ظاهراً تست هم انجام نداده بودند. اتفاقاً ما باید به فرد با آزمایش منفی اجازه ندهیم به کانون آلودگی برود در حالی که برعکس، گفتیم که فرد باید منفی باشد تا بتواند به منطقه قرمز برود و آلوده شود و برگردد.»
اجرای قرنطینه عمومی نیاز به حمایت مالی اقشار آسیب‌پذیر دارد
دکتر یونسیان بر نیاز به حمایت نسبی از اقشار آسیب‌پذیر در صورت نیاز به قرنطینه عمومی و تام‌الاختیار نبودن وزیر بهداشت در این مورد گفت: «نده در ماه اسفند سال ۹۸ در جلسه‌ای عرض کردم که شخص رئیس جمهور باید مستقیما و شخصا در ستاد ملی مبارزه با کرونا حضور داشته باشد. آن زمان و در یک ماه اول، به وزیر بهداشت اختیار تام داده بودند. آنجا عرض کردم که اگر الان وزیر بهداشت متقاعد شود که باید مردم را خانه‌نشین کند، به هر حال ۴ میلیون نفر قشر آسیب‌پذیر در کشور داریم که شامل کارگران روزمزد، راننده‌ها، کارکنان شرکت‌هایی خصوصی و ... هستند که اگر یک ماه در خانه بمانند، آسیب می‌بینند و طبیعی است که نخواهند ماند. لذا باید وزیر بهداشت را متقاعد کنیم که به هر کدام از اینها مبلغ یک و نیم میلیون تومان بدهد تا در خانه بنشینند.
آیا وزیر بهداشت اختیار دارد به بانک مرکزی دستور پرداخت این ۶ هزار میلیارد تومان را بدهد؟ در جواب گفتند خیر. بنابراین نتیجه گرفتیم وزیر بهداشت نماینده تام‌الاختیار نیست. تام الاختیار یعنی هر چیزی را که او می‌گوید، انگار رئیس جمهور گفته است...آن شخص که در کشور چین به مردم می‌گوید در خانه بنشینید، ناهار آنها را هم در منزل تحویل می‌دهد. او می‌تواند بگوید شما حق ندارید از منزل خارج شوید و اگر شدید، شما را مجازات حواهم کرد و یا حتی به زندان می‌فرستم. ما چقدر حمایت کردیم؟»
نمی‌شود همه تقصیرها را به گردن مردم انداخت
استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است زمانی می‌توان کنترل همه‌گیری کرونا را به درستی انجام داد که «کل دولت و قوای سه گانه آن را به‌عنوان اولویت اول درک و تمام کشور را در این راستا بسیج کنند.»
دکتر یونسیان در این باره گفت: «ما ترامپ را به حماقت می‌شناسیم. به اینکه آمریکا را آنقدر بد مدیریت کرد که در نهایت باعث شکست وی در انتخابات دور دوم هم شد. همین ترامپ در دولت خود در سال ۲۰۲۰، دو هزار میلیارد دلار برای کرونا اختصاص داد. آیا ما ۲ میلیارد دلار اختصاص دادیم (با اینکه جمعیت ما یک سوم امریکاست)؟ اگر دادیم و یا بیشتر هم اختصاص دادیم بیاییم و شفاف برای مردم بیان کنیم.... ما گفتیم چون پول نداریم، خیلی از فعالیت‌های ضروری را انجام ندادیم و بعد آسیبی دیدیم که آن آسیب به مراتب بیشتر از هزینه‌ای بود که می‌بایست می‌کردیم.»
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به اینکه دولت باید نتیجه تلاش خود را به شکل مستند به مردم نشان دهند و کلی‌گویی نکند، گفت: «نمی‌شود که من تمام تقصیرها را به گردن مردم بیندازم و بگویم مردم این کار را بکنند و این کار را نکنند بدون اینکه لوازم آن را برای‌شان تهیه کرده باشیم. مردمی که با گران شدن ارز، توان خرید سال گذشته درآمد ناخالص آنه انصف و یا حتی یک سوم شده، توان خریدشان به مراتب کمتر شده چون بخش عمده‌ای از درآمدشان را باید صرف هزینه‌های اجتناب ناپذیری که همگام با ارز گران شده‌اند بکنند. بعد شما بگویید سر کار هم نروید... شما نمی‌توانید به یک انسان گرسنه بگویید فعلا این ۶ ماه را غذا نخور تا من بعد از آن به تو غذا دهم.
دولت ممکن است بگوید ما ازکجا بیاوریم؟ عرض من این است که هنر دولتمردان در اتخاذ، تصمیم‌گیری در این موارد است وگرنه هزینه کردن اعتبارات از خزانه پر پول که هنری محسوب نمی‌شود. انتخاب بین بد و بدتر یک انتخاب سخت است و مدیر توانا را مشخص می‌کند اما انتخاب بین بد و خوب هنر محسوب نمی‌شود. به عنوان مثال، این منابع را می‌شود از شیفت منابع از فعالیت‌هایی که نقش اساسی در معیشت کوتاه مدت مردم ندارند به سمت حمایت از اقدامات کنترلی کرونا تامین کرد.»
آزاد گذاشتن مردم برای بیمار شدن راهبرد مهار شیوع نیست
دکتر یونسیان نظر آزاد گذاشتن مردم برای بیمار شدن برای رسیدن به ایمنی جمعی که در ابتدای شیوع کرونا مطرح شده بود، گفت؛ «متاسفانه تفکر ایمنی جمعی از همان روزهای اول توسط بعضی از همکاران ما مطرح شد که بعضی‌ها تخصص مرتبط داشتند و بعضی حتی رشته مرتبط هم نداشتند. بارها من و همکارانم با هر زبانی که داشتیم و از هر راهی که می‌توانستیم، اعلام کردیم که هیچ جای دنیا و در هیچ جای تاریخ از آزاد گذاشتن ابتلای مردم برای حصول به ایمنی جمعی به‌عنوان یک استراتژی استفاده نکرده‌اند. انسان‌های اولیه که هیچ چیز در مورد انتقال بیماری‌ها نمی‌دانستند، ناخودآگاه آن قدر تلفات می‌دادند که سایرین مصون شوند اما از زمانی که انسان فهمید چگونه می‌تواند از بیماری پیشگیری کند، هیچ وقت این اقدام را به‌عنوان یک استراتژی پیش نگرفت.
انگلیس و یکی دیگر از کشورهای اروپایی زمانی خبط کردند و بلافاصله به اشتباه خود پی بردند و معذرت خواهی کردند. اما تردیدی ندارم که تفکر رسیدن به ایمنی جمعی هنوز در بین بعضی از همکاران ما وجود دارد و با شما موافق هستم که همین تفکر، باعث بروز بعضی از اختلالات شده است.»
ایمنی جمعی با مصونیت یافتن چند درصد جامعه به دست می‌آید؟ | انتشار ویروس کرونا کی متوقف می‌شود؟
هزینه واکسن با خسارات رها کردن بیماری قابل مقایسه نیست
دکتر یونسیان درباره میزان اثربخشی واکسن‌های فعلی کرونا گفت: «ٰهیچ واکسنی ۱۰۰ درصد ایمنی ایجاد نمی‌کند و اصولا هدف از واکسن زدن نیز ایمنی ۱۰۰ درصد نیست چراکه اصولا امکانپذیر نیست و برای هر واکسنی، یک هدف مشخص از نظر درصد پیشگیری تعریف می‌شود. در خصوص اینکه استفاده از واکسن‌های تایید شده موجود در دنیا، ابتلا و مرگ ناشی از این بیماری را به شدت کاهش می‌دهد (حتی بیش از هدفی که بر آن اساس اقدام به ساخت واکسن شده بود) تردیدی نیست.»
این استاد اپیدمیولوژی با اشاره به اینکه همه واکسن‌های ارائه‌شده ایمن و اثربخش هستند، گفت: «عوارض احتمالی قابل انتساب به دریاف این واکسن ها جزئی بوده و عوارض جدی تر آنقدر نادر بوده اند که به مراتب از مخاطراتی که در زندگی روزمره سلامت ما را تهدید می‌کنند کمتر بوده‌اند.»
دکتر یونسیان درباره میزان پایداری ایمنی ناشی از واکسن‌های فعلی کرونا گفت: «باید گفت جواب این سوال را هنوز دانشمندان به درستی نتوانسته‌اند بدهند و پاسخ دقیق به آن زمان می‌خواهد. وقتی شما با یک عامل جدید مواجه هستید، به زمان نیاز دارید اما به صرف اینکه نمی‌دانیم ایمنی چقدر پایا هست، نمی‌توانیم از واکسنی که امروز و امسال ما را حفظ می‌کند و آن چنان هزینه‌ای هم ندارد، بگذریم. هزینه یک نفر مبتلا با توجه به اینکه بعضی به آی‌سی‌یو نیاز پیدا می‌کنند، ممکن است به صدها میلیون تومان برسد، در صورتی که هزینه هر واکسن بین ۵ تا ۲۰ دلار و بستگی به انواع مختلف آن دارد. اگر با دلار آزاد هم حساب کنیم ۱۲۰ هزار تا ۵۰۰ هزار تومان می‌شود و اصلا قابل مقایسه با هزینه‌های افرادی که ممکن است مبتلا بشوند نیست. تازه اینها هزینه‌های مستقیم بیماری هستند و سایر هزینه‌های پنهان و غیر مستقیم از قبیل از کار افتادن، فوت، تعطیلی مشاغل، و . . . را هم باید حساب کرد.
لذا من فکر می‌کنم جدا از اینکه ایمنی چقدر پایداری دارد و آیا نیاز به تکرار واکسیناسیون هست و چند بار نیاز است که دوز یادآور زده شود و . . . ؛ همین که یک واکسن یک سال بتواند مردم و جامعه را حفظ کند، قطعا هزینه‌هایی که بابت این یک سال قرار است بپردازیم به مراتب کمتر از خساراتی خواهد بود که از رها کردن آن متحمل خواهیم شد. در این تردیدی ندارم.»
لزوم دسترس سریع به واکسن و اولویت بندی بر حسب سن
این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است که مهمترین راهکار برای خروج از بحران فعلی شیوع کرونا در کشور «تمرکز برای دسترسی هر چه سریعتر به واکسن و تزریق واکسن مرحله‌بندی‌شده بر حسب سن است.»
دکتر یونسیان گفت: « تقریباً هیچ بیماری دیگری سراغ نداریم که تا این اندازه با سن رابطه داشته باشد. احتمال مرگ یک فرد بالای ۸۵ سال اگر کرونا بگیرد، بیشتر از هزار برابر یک نوجوان است. حدود ۶ درصد جمعیت ما و معادل تقریبا ۵ میلیون نفر، بالای ۶۵ سال هستند، در حالی که حدود دو سوم مرگ‌های ما در جمعیت بالای ۶۵ سال رخ می‌دهد. شما فقط کافی است که روی ۶ درصد جمعیت متمرکز شوید و اینها را با واکسن ایمن کنید. اگر واکسن ۱۰۰ درصد ایمنی داشته باشد، از ۶۶ درصد مرگ‌ها جلوگیری می‌کند. اگر هم به جای ۱۰۰ درصد، ۹۰ درصد ایمنی داشته باشد، ۹۰ درصد ۶۶ درصد یعنی از بیش از ۵۰ درصد از مرگ‌ها را جلوگیری می‌کند.
بنابراین واکسن را بعد از کادر درمان، باید به ترتیب سن از بالا به پایین تزریق کنیم. اگر یک میلیون دوز واکسن داریم، باید آن را به افراد بالای ۸۵ سال که کمتر از یک میلیون نفر هستند، اختصاص دهیم. اگر ۲ میلیون دز داریم، بالای ۸۰ سال و ۳ میلیون دوز برای بالای ۷۵ سال‌ها. بنابراین استراتژی اول دسترسی هرچه سریعتر به هر کدام از واکسن‌هایی است که در دنیا تایید شدند و مجوز اورژانس گرفتند.»
جهش‌های ویروس در کشور باید پایش شوند
این استاد اپیدمیولوژی گفت برای کنترل بیماری لازم است جهش‌های ویروس کرونا پایش شوند و افزود: «اینکه بالاخره چه ویروسی و از چه گونه‌ای بر ما غالب است و می‌توانیم به آن به اصطلاح اپروچ کنیم و واکسنی بگیریم که آن را پوشش می‌دهد و چگونه خود را برای مقابله با آن آماده کنیم.»
آشنایی با گونه‌های ( یا واریانت‌ها یا سویه‌های) جدید جهش‌یافته کروناویروس (کووید-۱۹)
نظام توزیع شفاف و عادلانه واکسن باید ایجاد شود
به گفته دکتر یونسیان حتی اگر شمار کافی واکسن کرونا در کشور در اختیار باشد، سازوکار ودانش فنی برای توزیع آن باید در کشور فراهم شود. او گفت: «اگر همین الان ۶۰ میلیون دوز واکسن روی میز داشته باشیم، سازوکار و دانش فنی برای اینکه این تعداد را به طور عادلانه، صحیح و شفاف به ۶۰ میلیون انسان تزریق کنیم را نداریم. نیازمند دیتابیس‌هایی هستیم که بتوانیم این کار را انجام دهیم و اطلاع‌رسانی و پایش کنیم. پس توسعه زیرساخت‌های انجام واکسیناسیون یکی دیگر از راهکارهاست.»
نقش واکسن ملی در مهار شیوع کرونا
دکتر یونسیان واکسن‌های ملی کنونی را به چند دسته تقسیم می‌کند: «یکی آنهایی که خودمان فناوری آن را توسعه می‌دهیم، مثل واکسن کووایران. این فناوری به شکل بومی توسعه پیدا کرده است. یک سری واکسن‌ها که به‌طور مشترک با سایر کشورها داریم، مثل واکسن مشترک با کشور کوبا و دیگری وارد کردن فناوری واکسن از روسیه برای راه‌اندازی اسپوتنیک است که البته فرق زیادی بین نوع دوم و سوم نمی شود قائل شد. توسعه همه این پلتفرم‌ها و حمایت و کمک به هرچه سریعتر به نتیجه رسیدن اینها مهم است.»
او یادآور می‌شود که اثربخشی این واکسن‌ها باید در کارآزمایی‌های بالینی ثابت شود: «منظور من صرفا ساخت و تولید انبوه نیست چون حتما باید اثربخشی آن در کارآزمایی‌های بالینی نشان داده شود. این کارآزمایی‌های بالینی (که در بالا توضیح داده‌ام) باید تسریع شوند و سریعتر جلو روند. نمی‌گویم به موفق بودن همه واکسن‌ها یقین داریم، اما امید بالایی داریم که حداقل بعضی از این واکسن‌ها موثر باشند. در کوتاه‌مدت باید برای سالمندان واکسن از خارج کشور تهیه کنیم و در میان‌مدت ساخت آن را در کنار تلاش برای ورود، حمایت و تسریع کنیم.»
مبارزه به کرونا به رهبری منسجم نیاز دارد
دکتر یونسیان در پایان به نیاز به انسجام همه بخش‌های کشور در مبارزه با کرونا اشاره می‌کند: «در نهایت نیازمند یک انسجام در بین همه بخش‌های اقتصادی، اجرایی، قانون‌گذاری، نیروی انتظامی و ... هستیم. همه باید منسجم در خدمت ستاد کرونا و زیر رهبری یک نهاد دارای اختیار بالا مثل شخص رئیس جمهور باشند و ایشان هم اراده قوی برای حل مشکل داشته و آن را به عنوان و اولویت اول کشور در نظر بگیرند و در عمل این را نشان دهند.»
بیشتر بخوانید:
