به گزارش ایسنا، دکتر حمید علیزاده در وبینار راهکارهای پایداری خلیج گرگان در شرایط کاهش تراز آب، تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی که صبح امروز برگزار شد، با اشاره به انجام مطالعات از ۲۰ سال قبل، افزود: اخیرا با سفارش استانداری گلستان مطالعاتی بر روی این خلیج انجام دادیم.
وی با اشاره به جزئیات این مطالعات، با تاکید بر اینکه حوضه خلیج گرگان تحت تاثیر ۳ پارامتر مهم "تراز آب دریای خزر"، "افزایش فعالیت انسانی" و "تغییر اقلیم" قرار دارد، اظهار کرد: در صورتی که تراز بالای آب دریای خزر، موجب گسترده شدن خلیج گرگان شده است. در حال حاضر با تراز پایین آب در دریای خزر نسبت به دهه ۵۰ خورشیدی مواجه هستیم.
علیزاده ادامه داد: خلیج گرگان در دهه ۵۰ تراز آب بسیار پایین‌تر از حال حاضر را تجربه کرده است و یک متر پایین‌تر بوده است، ولی مشکلات آن زمان خلیج گرگان همانند امروز نیست؛ چرا که فعالیت انسانی در دهه ۵۰ خورشیدی در این حوضه آبریز به اندازه اکنون نبوده است.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با اشاره به متاثر بودن این خلیج از تغییر اقلیم، خاطر نشان کرد: بر اساس مطالعاتی که درباره اندازه گیری‌های بلند مدت انجام شده، نشان می‌دهد که تغییر اقلیم به ویژه در شکل افزایش دما و تغییر در بارش رخ داده است.
وی با تاکید بر اینکه بر اساس این ۳ پارامتر خلیج گرگان با "کاهش عمق"، "کاهش مساحت" و "کاهش تبادل آب میان خلیج و دریای خزر" مواجه است، تاکید کرد: در صورتی که این روند ادامه یابد، می‌تواند این خلیج به منبع غبار محلی تبدیل شود و ارتباط اکولوژی آن با دریای خزر قطع شود.
علیزاده با اشاره به جزئیات اجرای این مطالعات، خاطر نشان کرد: یکی از تاثیرگذارترین عوامل بر خلیج گرگان، تراز آب دریای خزر است و به دلایل مختلف رخ می‌دهد که از آن جمله تراز آب ناشی از "کشندی یا جزر مدی" است که به میزان ۱۲ سانتی‌متر و به مدت ۱۲ ساعت رخ می‌دهد و دیگری تغییر تراز آب به دلیل "دما" است که ۳ سانتی‌متر و به صورت فصلی است.
وی تغییر تراز آب به دلیل میزان آب رودخانه‌ای را از دیگر دلایل تاثیر گذار بر تراز آب این خلیج دانست که بیشتر متاثر از رود "ولگا" است و ادامه داد: تراز آب در تابستان بالا است و در زمستان به دلیل یخبندان فصل زمستان رود ولگا، تراز آن کاهش می‌یابد، ضمن آنکه پدیده‌های شبیه سونامی و تراز ناشی از خیزاب در سواحل ایران تا حداکثر یک متر و بیلان آب بر تراز این حوضه آبریز موثر است.
به گفته این محقق حوزه علوم دریا، مهمترین عامل موثر بر روی تالاب‌های ساحلی، تراز ناشی از بیلان آب (تغییر مقدار آب موجود در دریا) است و طی اندازه گیری‌های دستگاهی تراز بیلان آب دریا ۲۳ متر، در دوره تاریخی ۱۰ متر و در طی زمان زمین شناسی بیش از ۱۰ متر بوده است و این اعداد نشان می‌دهد که بسیاری از شهرهای ساحلی در زمانی زیر آب قرار داشتند.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی، با تاکید بر اینکه بیلان آب در ۱۲۰ سال اخیر بیشتر از ۳ متر نبوده است، یادآور شد: تغییر بیلان آب دریای خزر دلیل اصلی نوسان تراز آب در این دریا است که در حال حاضر از ۱۳۰ رودخانه ورود به خزر، ۸ روزد بزرگ و ۲۲ رود متوسط و بقیه رودها کوچک هستند و رود ولگا به تنهایی ۹۰ درصد آبدهی رودخانه‌ای و ۸۰ درصد کل آب ورودی به خزر را تامین می‌کند.
وی یادآور شد: بر اساس برآوردها میزان بارندگی در حوضه دریا خزر تغییری نکرده است، ضمن آنکه ورود آب رودخانه ولگا برای این دریا تعیین کننده است همچنین پدیده تبخیر از آب‌های سطحی این دریا به عنوان خروجی آب از آن مهم است. هر زمانی که تبخیر آب بیشتر شود، تراز آب این دریا کاهش می یابد و هر زمانی تبخیر کمتر و دبی رودخانه ولگا بیشتر شود، تراز آب بالا خواهد رفت.
علیزاده ادامه داد: آن چیزی که در مدت ۱۰ تا ۲۵ سال گذشته در این دریا رخ داد، افزایش تبخیر است و داده‌های ما نشان می‌دهد در دوره‌ای که دبی رودخانه ولگا افزایش می‌یابد، به همان نسبت تراز آب دریای خزر افزایش نمی‌یابد، دوره‌ای بوده که ۷۰ تا ۸۰ میلیارد متر مکعب آب اضافه وارد دریا از طریق ولگا شده است، ولی تراز آب در حد چند سانتی متر افزایش یافته است، در حالی که اگر این میزان آب را به کل مساحت خزر نقسیم کنیم، باید به میزان ۲۰ سانتی‌متر افزایش تراز آب داشته باشیم، ولی این اتفاق رخ نداده است.
به گفته وی در دهه‌های اخیر وزش بیشتر بادهای آسیای میانه در دریای خزر باعث افزایش تبخیر و غبار شده و تا سواحل جمهوری آذربایجان و سواحل گیلان کشیده می‌شود و این پدیده‌ای است که از ۲ دهه اخیر در این منطقه افزایش یافته است.
وی با تاکید بر اینکه بر این اساس در زمانی نقش ولگا بر روی دریای خزر بسیار زیاد بوده است، ولی در حال حاضر نقش تبخیر به ویژه به دلیل وزش بادهای آسیای میانه اهمیت یافته است، اضافه کرد: علاوه بر آن مصرف آب در این حوضه آبریز ممکن است اثرگذار باشد، ولی میزان مصرف آب از مدت‌ها قبل در حوزه دریای خزر تثبیت شده است، به گونه‌ای که آخرین سدی که بر روی ولگا احداث شده است، مربوط به ۴۰ سال قبل است و حجم مفید این سدها در ابتدا ۱۷۰ میلیارد متر مکعب بوده و در حال حاضر به دلیل انباشته شدن رسوبات به ۸۰ میلیارد متر مکعب رسیده است.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه اقیانوس شناسی، اوج مصرف آب از این حوضه را مربوط به سال ۱۹۹۰ به میزان ۵۵ کیلومتر مکعب دانست و اظهار کرد: ولی در حال حاضر مصرف آب در سواحل جنوبی ما افزایش یافته است، در حالی که میزان مصرف آب در روسیه کاهش یافته است؛ چون آنها برای برداشت آب از خزر باید پول پرداخت کنند، از این رو نیاز است تا آنها برای نوع مصرف صرفه جویی کنند.
وی با بیان اینکه بر این اساس میزان مصرف آب در طرف رود ولگا تثبیت شده است، افزود: مصرف آب در حوضه آبریز دریای خزر اکنون ۴۳ کیلومتر مکعب در سال است و روند مصرف آب در ایران همواره صعودی است، در حالی که در کشورهای غرب و شمال خزر روند نزولی دارد.
علیزاده با اشاره به وضعیت خلیج گرگان که متاثر از روندهای دریای خزر است، توضیح داد: خلیج گرگان از نوع تالابی و از نوع زبانه‌ای ماسه‌ای است که از غرب به شرق رشد یافته است.
وی با تاکید بر اینکه در این حوضه نیمه خشک، میزان تبخیر بیشتر از بارش است، میزان بارش این حوضه را ۶۰۰ میلیمتر در سال و میزان تبخیر آن ۱۳۵۰ میلیمتر در سال ذکر کرد و ادامه داد: بزرگترین رودخانه‌ای که به آن می‌رسد، حداکثر ۶۰ میلیون متر مکعب دبی دارد و همواره بیلان آب منفی دارد.
این محقق اضافه کرد: مطالعات ما نشان داد که جریان غالب در خلیج گرگان بیشتر وارد شونده است و شوری آب آن در ترازهای بالا و پایین همیشه بیشتر از میزان شوری آب دریای خزر است و با توجه به وضعیت نیمه خشک آن، همواره آب از دریای خزر وارد خلیج گرگان می‌شود و آب در آن تبخیر خواهد شد.
علیزاده اظهار کرد: با توجه به این شرایط تنها لحاظ کردن حق آبه، وضعیت این خلیج را بهبود نمی بخشد. حق آبه برای پایداری اکولوژی این حوضه بسیار موثر است، ولی برای تبادل آب میان این خلیج با دریای خزر کمک نمی‌کند، بلکه لازم است محل‌های ورود خلیج با دریای خزر شامل "چپقلی"، "آشوراده" و "خزینی" که از رسوبات پر شده است، تخلیه شود.
به گفته وی در صورتی که این ۳ کانال به طور کامل مسدود شود، خلیج خشک خواهد شد.
این محقق راهکار بهینه سازی وضعیت این خلیج را اجرایی کردن راهکارهای مدیریتی دانست و توضیح داد: لازم است محل‌های تبادل آب میان خلیج و دریای خزر به ویژه در آشوراده و چپقلی تسهیل شود.
انتهای پیام
