حجت‌الاسلام محمد قطبی در گفت و گو با خبرنگار مهر، با اشاره به ضرورت مدیریت فضای مجازی در خانواده اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های خانواده‌ها برای تربیت فرزند، فضای مجازی و اتفاقاتی است که در این عرصه رخ می‌دهد.
وی افزود: فضای مجازی منظومه و دامنه‌ای وسیع و گسترده است که همه ابعاد زندگی را در بر می‌گیرد، شرایط بسیار پیچیده‌ای ایجاد کرده و به سپهرهای مختلفی وارد شده است؛ از جمله سپهر ارتباطی را تقریباً ۱۰۰ درصد به دست گرفته و همه ارتباطات و اطلاع‌رسانی‌ها از طریق آن انجام می‌شود، حتی رسانه‌های قدیمی‌تر مثل تلویزیون و ماهواره نیز انتقال مطالب خود را بر بستر فضای مجازی انجام می‌دهند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان اضافه کرد: سپهر دومی که فضای مجازی وارد آن شده، آموزش است که این اتفاق از سال‌ها پیش شروع شد و در این چند ماهه‌ای که از شیوع کرونا گذشته، بحث آموزش کاملاً به فضای مجازی منتقل شده است. مورد بعدی، سپهر سلامت است که سال‌ها تلاش می‌شد تا همه ابعاد این حوزه در فضای مجازی پوشش داده شود و باز هم کرونا تا حدی به این وضعیت توسعه و شتاب داد. سپهر مالی و پولی نیز دیگر سپهر بزرگی محسوب می‌شود که فضای مجازی با بلاکچین، بیت کوین و امثال این‌ها، آن را به دست گرفته است.
حجت‌الاسلام قطبی تصریح کرد: نمی‌توان بخشی از زندگی را نام برد که فضای مجازی به آن ورود نکرده باشد و بر این اساس امروز حذف فضای مجازی از زندگی تحت هیچ شرایطی امکان‌پذیر نیست.
ویژگی‌های مطلوب فضای مجازی
وی در خصوص ویژگی‌های فضای مجازی، گفت: این فضا، عرصه‌ای برای یادگیری به وجود آورده است و هر چیزی از دانش، مهارت و اطلاعات که بخواهیم فرابگیریم، از طریق فضای مجازی آن را دنبال می‌کنیم. از طرف دیگر، فضای مجازی ارتباطات بشر را به حداکثر رسانده است و تقریباً جایی در دنیا وجود ندارد که نتوان به آن دسترسی پیدا کرد. همچنین این فضا، میدان کنشگری است، یعنی هر کس با هر شغل و دانش و رفتاری می‌تواند در آن کنشگر باشد. علاوه بر این، فضای مجازی به یکی از بزرگترین میدان‌های مصرف تبدیل شده و مصرف زندگی، فرهنگی و اجتماعی بر پایه آن شکل گرفته است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان با اشاره به چالش‌هایی که فضای مجازی به وجود آورده است، بیان کرد: یکی از چالش‌های جدی، اتلاف وقت و نامتوازن شدن رفتار انسان است. گاهی مواقع ما نیمی از روز را در فضای مجازی سیر می‌کنیم و بخش زیادی از این زمان به بطالت می‌گذرد، چون نمی‌دانیم دنبال چه می‌گردیم و توان استفاده از این فرصت را نداریم. البته امروزه نرم‌افزارهای کاربردی زیادی به وجود آمده است که تا حدی می‌تواند این مشکل را حل کند.
آسیب‌های جسمی و روانی فضای مجازی
وی ادامه داد: چالش دوم و جدی‌تر، آسیب‌های جسمی و روانی است. وقتی دائماً و بدون رعایت مقررات و ضوابط منطقی درگیر فضای مجازی باشیم، دچار آسیب‌های جسمی و به خصوص آسیب‌های روحی و روانی می‌شویم. چالش سوم که جدی‌تر از چالش دوم محسوب می‌شود و بشر هنوز به راهکار منطقی برای آن دست پیدا نکرده، انحراف است. در واقع فضای مجازی زمینه‌ای برای انحراف انسان در حوزه‌های جنسی، فکری، فرهنگی، اعتقادی، رفتاری، اخلاقی و اجتماعی فراهم می‌کند. در دنیا، شرکت‌های بزرگی هستند که برای جلوگیری از انحراف، مدل‌سازی انجام داده و نرم‌افزارهای پیشرفته و الگوریتم‌های پیچیده تولید و طراحی می‌کنند تا بتوانند بخشی از این انحرافات را کاهش دهند، ولی بخش دیگر به انسان و اراده‌اش برمی‌گردد که باید تقویت شود.
حجت‌الاسلام قطبی در خصوص فرصت‌ها و ظرفیت‌های فضای مجازی، گفت: یکی از مهم‌ترین فرصت‌های این عرصه، سرعت در یادگیری و رشد است. شما می‌توانید به هر موضوعی که در هر گوشه دنیا ارائه شده، با استفاده از فضای مجازی دسترسی پیدا کنید و آن را یاد بگیرید. این فرصت در طول تاریخ در اختیار هیچ کدام از نسل‌های بشر قرار نداشته است، صرف‌نظر از استثناهایی مثل پیامبران که ارتباطات ویژه‌ای داشتند. این فرصت، استثنایی، بی‌نظیر و فوق‌العاده ارزشمند است، ولی متأسفانه ما کمتر از آن استفاده می‌کنیم و هنوز آن را درک نکرده‌ایم.
وی با بیان اینکه دیگر ظرفیت فضای مجازی، فرصت تعاملات است که با کمترین فاصله زمانی می‌توان با هر جای دنیا ارتباط برقرار کرد و گفت‌وگوی صوتی، تصویری، متنی و مولتی مدیا داشت، تاکید کرد: ظرفیت دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، فرصت کسب‌وکار است. اگرچه فضای مجازی یک‌سری کسب‌وکارهای سنتی را برهم زد و حتی نابود کرد، ولی فرصت‌های کسب‌وکار بسیار زیادی را به وجود آورد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان گفت: در واقع افرادی که این مسئله را درک کرده و توانستند وارد این فضا شوند، درآمدهای فوق‌العاده زیادی به دست آوردند. امروز حتی برخی برندهای داخلی به لحاظ تراکنش مالی، بیشتر از یک راسته بازار تهران قدیم فعالیت می‌کنند، از سویی نظام آزادکاری که امروز به شدت در دنیا توسعه پیدا کرده و قانون کار، کارگر، کارفرما و کارگاه‌ها را کلاً برهم زده است، به گونه‌ای که در سه چهار سال اخیر، برخی کشورها چند بار قانون کار خود را از نو نوشتند، ولی متأسفانه در کشور ما قانون کار همانی است که ۳۲ سال پیش نوشته شد، شورای نگهبان ایراداتی به آن وارد کرد، ولی متأسفانه این ایرادات هنوز برطرف نشده و بر اساس اضطرار و مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام در حال اجرایی شدن است.
وی به بحث فضای مجازی در خانواده اشاره کرد و گفت: با توجه به چالش‌ها و فرصت‌هایی که برای فضای مجازی برشمردیم، وجود آن در خانواده از یک طرف شرایط را سخت‌تر می‌کند، چون آسیب‌ها و چالش‌ها خیلی به ما نزدیک‌تر است و در متن زندگی ما وارد شده و از طرف دیگر، اگر فرصتی برای توسعه یادگیری محسوب می‌شود، موضوع را جدی‌تر می‌کند و ما را بر آن می‌دارد که تلاش کنیم آسیبی به خانواده وارد نشود و به سمت رشد و تعالی و موفقیت حرکت کنیم.
۵ راهبرد در مواجهه با فضای مجازی در خانواده
وی تصریح کرد: در مواجهه با فضای مجازی در خانواده، به پنج راهبرد باید توجه کرد. راهبرد اول این است که والدین و بزرگترها از فضای مجازی درک درستی پیدا کنند. متأسفانه درک ما نسبت به فضای مجازی درست نیست و ناکافی است و پیچیدگی‌ها، بزرگی و غیرقابل پرهیز و فراگیر بودن فضای مجازی را درک نکرده‌ایم. باید این مسئله را درک کنیم که امروز امکان حذف فضای مجازی از زندگی وجود ندارد، به اضافه اینکه باید درک کنیم فضای مجازی فقط تلگرام و اینستاگرام نیست، بلکه دامنه‌ای بسیار وسیع، فراگیر، پیچیده، تودرتو و بلنددامنه است. همچنین باید درک کنیم که فضای مجازی دائماً در حال تغییر است. اگر این درک را نداشته باشیم، نمی‌توانیم بفهمیم چه اتفاقی در حال رخ دادن است.
حجت‌الاسلام قطبی اضافه کرد: توصیه می‌کنم پدر و مادرها برای اینکه درک درستی از فضای مجازی داشته باشند، حتماً به راهبرد دوم توجه کنند و آن، آشنایی کامل با ظرفیت‌ها و چالش‌های فضای مجازی است. یعنی خودشان هم زیست مجازی را تمرین و تجربه کنند و در این فضا وقت بگذرانند.
وی افزود: راهبرد سوم این است که باید مهارت‌های استفاده از فضای مجازی را یاد بگیریم. این مهارت‌ها به تولید، کنشگری، انتشار و ارتباط مربوط می‌شود. راهبرد چهارم این است که والدین قدرت برنامه‌ریزی پیدا کنند. همه مسائل فقط در داخل فضای مجازی خلاصه نمی‌شود، بلکه برخی از آنها نیز از بیرون حاکم بر این فضا بوده و آن، قدرت و توان تنظیم برنامه برای فرزندان، نظارت بر آن و مواجهه با مشکلات احتمالی است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان بیان داشت: والدین باید روحیات، علایق، توانمندی‌ها و محیط رشد و زندگی فرزندان خود را درک کنند و بدانند که بچه‌های امروز مثل آنها نیستند، بلکه متعلق به نسل و فضایی نو هستند، واقعیت این است که والدین به فضای مجازی مهاجرت کرده‌اند، ولی بچه‌ها در این فضا بزرگ شده و رشد کرده‌اند، یعنی با ما متفاوتند و شرایط خاصی دارند.
شناخت و مهارت برابر والدین با فرزندان در برابر فضای مجازی
وی ادامه داد: پیشنهاد بعدی این است که والدین به شناخت و مهارت برابر برسند، یعنی به همان اندازه که بچه‌ها بلدند، والدین نیز یاد بگیرند. اگر ما کمی از آنها عقب‌تر باشیم، نمی‌توانیم درک‌شان کرده و با آنها ارتباط برقرار کنیم. پیشنهاد سوم این است که به یادگیری اهمیت ویژه بدهیم، یعنی دائماً تلاش کنیم که حرف‌ها و مهارت‌های تازه یاد بگیریم.
حجت‌الاسلام قطبی اضافه کرد: پیشنهاد چهارم این است که به فرزندان‌مان استرس وارد نکنیم، حساسیت بی‌مورد نشان ندهیم و مدیریت از بیرون بدون ایجاد استرس، ترس و حساسیت داشته باشیم. اگر حساسیت نشان دهیم، فرزند ما به هر حال راه خود را پیدا می‌کند و به گونه‌ای وارد این فضا می‌شود که ما اصلاً نتوانیم بفهمیم. اگر به او استرس وارد کنیم، رفتارش در برابر ما کاملاً متفاوت خواهد بود و آن وقت نمی‌فهمیم چه اتفاقی در حال رخداد است.
ایجاد توازن میان فضای حقیقی و فضای مجازی
وی اظهار کرد: پیشنهاد پنجم این است که بین فضای حقیقی و فضای مجازی توازن ایجاد کنیم. یعنی باید بچه‌ها را به گردش و تفریح ببریم و با آنها بازی‌های فکری و آپارتمانی انجام دهیم. درست است که بعضی از این‌ها را می‌توان با نرم‌افزار آموزش داد، ولی بهتر است بخشی را در فضای حقیقی انجام دهیم تا توازن برقرار شود. پیشنهاد ششم اینکه ارتباط عاطفی با فرزندان را توسعه دهیم و پیشنهاد هفتم، توسل و توکل است. ما اعتقاد داریم خداوند عالم دائماً بالای سر انسان است و او را مدیریت می‌کند. بنابراین باید به ابعاد معنوی بیشتر توجه کنیم و فرزندان خود را به دست خدا بسپاریم. توکل و توسل در همه شرایط می‌تواند انسان را صیانت کند.
