عصر ایران؛ مهرداد خدیر- سخنان صریح و واقع‌گرایانۀ سید حسن خمینی در دیدار با اعضای ارشد حزب اعتماد ملی از آغاز سیاست‌ورزی علنی او در قامت یک چهرۀ سیاسی به اعتبار خود و البته با پشتوانۀ نسَب خبر می‌دهد و از دست و زبانِ بازتر پس از منتفی شدن بحث کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری و به تعبیر دیگر خروج از سایه.
پیش‌تر نیز جای دیگر نوشته بودم که صلاح‌دید رهبری بر نامزد نشدن سید حسن خمینی در انتخابات ریاست جمهوری نه تنها دست و بال او را نمی‌بندد بلکه به عکس به عنوان یک شخصیت سیاسی می‌تواند جایگاه تازه‌ای برای خود تعریف کند.
همین کار را هم تنها چند روز پس از مصاحبۀ برادرش یاسر انجام داده و گفته است:
«باید عقیده و مشرب سیاسی خودمان و خطری را که پیش روست بگوییم. به نظر من واقعا حکومتِ یک‌دستِ افراطی برای کشور خطرناک است. همه نسبت به مملکت، آینده، فرزندان مان و گذشته تاریخی مان مسئولیت داریم؛ تلقی من هم این بود که شاید بتوانیم کاری کنیم که این امر در مورد شخص بنده دیگر امکانش فراهم نیست، اما نه به این معنا که به عنوان یک کنش‌گر، فعال، توصیه کننده و همدل حضور نداشته باشم؛ بلکه در عرصه حضور خواهم داشت.»
او در این سخنان از سید محمد خاتمی، مهدی کروبی و میرحسین موسوی به نیکی نام برده و راه حل مشکلات اقتصادی را سیاسی دانسته اما به نقل از هاشمی رفسنجانی گفته « تا وقتی مردم شغل و درآمد نداشته باشند بحث های فرهنگی و اجتماعی، بازی است.»
با این حال بعید به نظر می رسد که نوادۀ بنیان‌گذار جمهوری اسلامی قصد داشته باشد نقش محوری را در جبهۀ اصلاحات ایفا کند و در پی جانشینی سید محمد خاتمی در این طیف باشد و از این رو می توان گفت اگر پیش از این ترجیح می داد «لولا» یا واسطی بین جریان های سیاسی باشد اکنون می خواهد دری به روی مردم بگشاید. اما می داند هویت او ناشی از نظام سیاسی یی است که نیای او پایه گذاشته و از این رو ابایی ندارد که بگوید: « توجه کنید که امثال ما اگر گوشت و پوستمان هم برود نمی خواهیم جمهوری اسلامی از بین برود و هیچ کس نباید چنین توقعی را داشته باشد و اگر کسی روزی می خواهد به بنده اقبال کند بداند که ما تا آخرین لحظه هیچ وقت هیچ کاری نمی کنیم که جمهوری اسلامی بخواهد لطمه ببیند و اگر هم احیانا کاری انجام می دهیم برای این نکته (حفظ جمهوری اسلامی) است».
مهم ترین بخش از سخنان او اما آنجاست که میان واکنش مردم به مشکلات کنونی و اوایل انقلاب اشاره کرده و گفته است:
«گاهی خود جامعه به هر علتی تصمیم می گیرد که ایستادگی کند. در این صورت کار خیلی راحت است؛ چون خودش تصمیم گرفته است. لذا محکم می ایستد و مثل سال های اول انقلاب به صف نفت هم می رود و مانند دوران جنگ در صف همه کالاها هم می ایستد؛ در واقع چون خودش تصمیم می گیرد، احساس سختی نمی‌کند و یا احساس سختی اش را تحمل می کند. ولی وقتی احساس کند دیگران برایش تصمیم می گیرند و در فرآیند تصمیم گیری، تصمیم سازی و عمل مدخلیت ندارد، «اینِرسی سکون» پدید می آید و جامعه به یک مقاومت به شدت منفی روی می آورد.»
می دانم که سید حسن اهل کلمه و شعر است و بی نهایت به علاقه دارد. از یان رو گزاف نیست که گفته شود اگر به دلایل سیاسی نبود شاید این شعر شاملو را وضپصف حال مردمی می دانست که احساس می کند در فرآیند تصمیم سازی نقش ندارند اما هزینۀ ان را می پردازند:
از رنجی خسته‌ام که از آنِ من نیست
بر خاکی نشسته ام که از آنِ من نیست
مراد او این است که نمی توان شهروندان را واداشت به سبب تصمیمی که خود نگرفته‌اند یا مجال اظهار نظر دربارۀ آن را نیافته‌اند رنج بکشند.
در مقام مثال و بی آن که شبیه سازی در کار باشد می توان گفت چرا مردم کشورهای تازه استقلال یافته انواع مصایب و مسایل را دهه‌ها تحمل می‌کردند؟ چون خود، خواسته بودند. بنگلادشی‌ها وقتی از پاکستانی که خود از هند جدا شده بود، استقلال یافتند، دهه‌ها درگیر فقر و هزار گرفتاری بودند اما چون تصور می‌کردند بهای استقلال خود را می‌پردازند و نمی خواستند به دامان پاکستانی بازگردند که اگرچه مسلمان بود اما زبان بنگالی ها را به رسمیت نمی شناخت تحمل می کردند و خود پاکستانی ها که احساس می کردند شهروند درجه دو در هند هستند راهی دیگر در پیش گرفتند. همان بنگلادش حالا به قطب تولید پوشاک در دنیا تبدیل شده و از فقر مفرط خلاصی یافته است.
اگر حس پرداخت هزینه به خاطر تصمیم کلان خود وجود داشته باشد مردم تحمل می کنند .کما این که مواجهۀ مردم در دو سال اول جنگ و قبل از بازپس گیری بندرخرمشهر با 5 سال بعد از آن متفاوت بود و با سال آخر که قطعنامۀ 598 صادر شده بود متفاوت‌تر.
بحث ایران و تمامیت ارضی و خاک و انقلاب در میان باشد وفاق وجود دارد ولی در بقیۀ امور نمی‌توان انتظار داشت بدون جلب نظر عمومی همه همراهی کنند.
او با این سخنان به دو تلقی از منتفی شدن کاندیداتوری هم پاسخ داده است. تلقی نخست این که برخی از اصول گرایان رادیکال این بحث را پیش کشیدند که با تأیید مصوبۀ مجلس، در تعریف «رجل سیاسی» نمی گنجیده و تأیید نمی شده است.
این در حالی است که اتفاقا در همان مصوبه «ریاست یک نهاد غیر دولتی در سطح ملی» از مصادیق «رجل سیاسی» برشمرده شده و مؤسسۀ تحت مدیریت او نیز نهاد غیر دولتی در سطح ملی است و مانند مجلس خبرگان شرط اجتهاد لازم ندارد تا بر سر آزمون شورای نگهبان بحث درگیرد و از این رو شاید گفته است: «تنها عاملی که من را در تصمیم گیری مردّد کرده بود - البته تصمیم هم نگرفته بودم - این بود که نکند فردای قیامت پیش خدا، روح امام، شهدا و آیندگان بگویند یک موقعی کاری از شما می آمد و نکردید. فرآیند شورای نگهبان هم خیلی برایم مهم نبود. اگر هم رد می کردند اتفاق مهمی نمی افتاد».
تلقی دوم این بود که کناره می گیرد یا سکوت اختیار می کند ولی اتفاقا صریح تر اظهار نظر کرده است.
از این رو می توان گفت: از سایه بیرون آمده تا صرفا در دو مناسبت سالروز درگذشت امام خمینی و پدرش – سید احمد خمینی- ظاهر شود و در سایه بماند.
اگر هم بخواهد نمی تواند به پدرش شباهت داشته باشد چرا که پشت صحنه نفوذ فراوان داشت و روی صحنه تنها در حد مشاور امام تلقی می شد و اکنون آرایش صحنه تغییر کرده است و او باید انتخاب می کرد. یا تنها «یادگار» باشد یعنی مردم را به «یاد» اما بیندازد هر چند که اصول گرایی رادیکال عنوان «یادگار» را منحصر به سید احمد خمینی می دانند و اگر بخواهند لطف کنند تعبیر «یادگارِ یادگار» را به کار می برند که قدری تحقیرآمیز است. یا از پشتوانه و نام «خمینی» بهره جوید اما خودش باشد و او دومی را انتخاب کرده است. در 49 سالگی همان سنی که پدرش از دنیا رفت.
وقتی اگر هم بخواهد نمی تواند نقش پدر را تکرار کند بدیهی است که با پدربزرگ قابل قیاس نیست. از آن رو گزاف نیست اگر گفته شود داییِ دایی را الگو قرار داده است: امام موسی صدر که در سیما هم شباهت هایی با او دارد.
توصیف او از وضعیت کنونی جامعه هم قابل تأمل است. اگر نامزدی جدی بود یا چنین قصد یا امکانی داشت حمل بر تبلیغ می شد اما اکنون بر این گفته ها بیشتر می توان درنگ کرد:
«سعی کنید امید را به جامعه برگردانید. مردم خیلی ناامید و قهر هستند و حق هم دارند. چرا که در این سال ها روش های درستی در مواجهه با جامعه انجام نگرفت».
--------------------------------
بیشتر بخوانید:
سید حسن خمینی: حکومت «یکدست افراطی» برای کشور خطرناک است/ مردم خیلی ناامید و قهر هستند
