دومین ماه از سال هزار و سیصد و نود و هشت به پایان نرسیده که قیمت نجومی کاغذ، منجر به کاهش صفحات روزنامه‌های همشهری و ایران به عنوان رسانه‌های کاغذی دارای عقبه جدی شده و انتشار برخی نشریات خصوصی نیز احتمالاً در روزهای آتی متوقف خواهد شد؛ اتفاقی که «تابناک» یک ماه قبل پیش‌بینی کرده بود و تصور می‌شد روند آن تا نیمه نخست سال تشدید شود اما اکنون به شتابی بیش از انتظار، در جریان است.
به گزارش «تابناک»، جواد دلیری سردبیر روزنامه ایران در حساب کاربری‌اش در توییتر از کاهش هشت صفحهای این روزنامه به دلیل «بحران جدی کاغذ» خبر داده و نوشته است: «به دلیل بحران جدی کاغذ، از یکشنبه و تا اطلاع ثانوی 8 صفحه از صفحات روزنامه ایران را کاهش دادیم! مجبوریم به فکر کاهش تیراژ، کاهش صفحات و تعطیل کردن روزنامه در بین‌التعطیلین باشیم تا مصرف کاغذ را کاهش دهیم بلکه روزهای بیشتری دوام بیابیم.»
سردبیر روزنامه ایران تاکید کرد: «مشکلاتی از قبیل افزایش قیمت کاغذ، زینک و مرکب و دیگر هزینه‌های جاری در کنار کاهش منابع درآمدی مطبوعات از مواردی است که رسانه‌های مکتوب را گرفتار کرده است. بحران کاغذ به حدی جدی است که تیراژ بسیاری از روزنامه ها در دوماه گذشته به یک سوم کاهش پیدا کرده است و براساس اطلاعاتی که دارم برخی روزنامه ها تا یکی دو شب دیگر بیشتر کاغذ ندارند»
از سوی دیگر گزارش‌های حکایت دارد، شمار صفحات روزنامه همشهری نیز به شانزده صفحه کاهش یافته و چنین به نظر می‌رسد که رسانه‌های متکی به منابع عمومی نیز در این روزها تحت فشار قرار گرفتند؛ روزهایی که هر بند کاغذ اندونزی 100 در 70 سانتیمتر با گرماژ هفتاد، به نیم میلیون تومان رسیده و در شرایطی که نشریات با افت فروش شدیدی مواجه هستند و هر میزان افزایش قیمت روی جلدشان، تلاش تازه‌ای برای خودکشی است. آن هم برای مخاطبی که نیازی به خرید روزنامه برای کسب خبر احساس نمی‌کند و خبر در بستر اینترنت به رایگان در اختیارش است.
افزایش قیمت نشریات پس از تعطیلات نوروزی به جبران افزایش چشمگیر قیمت کاغذ و رسیدن قیمت شماری از روزنامه‌ها به چهار هزار تومان که برای قشر روزنامه‌خوان رقم قابل توجهی محسوب می‌شود، این شرایط را قابل پیش بینی کرد و «تابناک» یک ماه پیش، پیش بینی کرد که چنین اتفاقی تا نیمه نخست سال جاری رخ می‌دهد اما تداوم افزایش قیمت کاغذ، این روند را شتاب بخشید تا بدین ترتیب پیش از پایان ماه دوم سال، شاهد چنین شرایط خاصی باشیم. وقتی همشهری و ایران با بحران مواجه شده‌اند، قاعدتاً وضعیت نشریات خصوصی دور از ذهن نیست و پیش بینی می‌شود برخی از آنها در هفته‌های پیش‌رو تعطیل شوند.
اگرچه کوشش‌هایی در چارچوب یک کارگروه برای تامین کاغذ نشریات در جریان است و پیش بینی می‌شود در کوتاه مدت شاهد رفع چالش کاغذ باشیم اما واقعیت آن است که حفظ رسانه با توزیع کاغذ ارزان قیمت که نوعی رانت پنهان است، نمی‌تواند راهکار بلندمدتی باشد و حتی اگر بخشی از منابع محدود کشور صرف این امر شود، تجربیات مشابه چند دهه اخیر نشان داده نمی‌تواند راهکار سالمی باشد؛ ضمن اینکه در شرایطی این یارانه‌ها بین مطبوعات توزیع می‌شود که رسانه‌های آنلاین که قریب به اتفاق مخاطبان به جای پیگیری روزنامه‌ها آنها را می‌خوانند، همین حالا نیز سهم بسیار اندکی نسبت به مطبوعات از یارانه را به دست می‌آورند و عملاً رسانه‌های اصلی نادیده گرفته می‌شوند.
«تابناک» اسفند 1396 با پیش بینی بلندمدت شرایط بحرانی مطبوعات، به رسانه‌ها توصیه کرد از نسخه‌های کاغذی فاصله بگیرند و به سمت فروش ارزان قیمت نسخه‌های الکترونیک بروند. در این گزارش تاکید شده بود، واقعیت آن است که نه صرفاً در ایران بلکه در سراسر جهان، نشریات کاغذی نبرد سختی برای بقا دارند و رسانه‌های کاغذی مهم جهان با ریزش چشمگیر تیراژ در پنج سال اخیر مواجه شده‌اند و راهکارهایشان برای جلوگیری از کاهش تیراژ شمارگان‌شان نیز شکست خورده است. تنها روشی که باعث بقای روزنامه‌ها شده و اکنون نیوریورک تایمز با تمرکز بر آن با افزایش سوددهی شگفتی ساز سال 2017 بوده، تمرکز بر فروش نسخه‌های الکترونیک با قیمت بسیار پایین نسبت به نسخه‌های کاغذی است.
آن گونه که فوربس گزارش کرده در سالی که حتی نشریات آمریکایی برای بقا مبارزه می‌کنند، نیویورک‌تایمز با افزایش درآمد مواجه شده و درآمدش به بیش از یک میلیارد دلار در سال 2017 رسیده است. این افزایش درآمد که 60 درصد آن از طریق اشتراک تأمین می‌شود، نتیجه تمرکز بر عرضه و فروش نسخه‌های دیجیتال ارزان است که باعث شده نیویورک تایمز اکنون بیش از دو میلیون و ششصدهزار مشترک دیجیتال داشته باشد؛ مشترکانی که هزینه چاپ و توزیع را نمی‌پردازند و باری از روی دوش خود و نیویورک‌تایمز برداشته‌اند.
یکی از روش‌هایی که نیویورک‌تایمز در پیش گرفت و در افزایش مخاطبانش تأثیر چشمگیری داشته، فروش نسخه‌های دیجیتال ارزان قیمت به دانش آموزان بود که همین روش در ایران برای دانش آموزان و دانشجویان قابل پیاده‌سازی است. خاصیت نسخه‌های دیجیتال روزنامه آن است که به واسطه حذف هزینه چاپ و توزیع روزنامه، امکان عرضه ارزان آن متوسط به اقتصاد اقشار مختلف فراهم است و این یکی از ظرفیت‌های ویژه‌ای است که نیویورک تایمز از آن بهترین بهره برداری را داشته است.
در این شرایط به نظر می‌رسد نشریات کاغذی در ایران نیز راهکاری به جز عبور از انتشار نسخه‌های کاغذی به نسخه‌های دیجیتال ندارند، در غیر این صورت، در آینده نزدیک با تعطیلی شمار بیشتری از نشریات مواجه خواهیم بود. واقعیت آن است که دورانی که خبر، تحلیل و گفت و گو، دست کم با نیم روز تأخیر، صرفاً در قالب متن و با قیمت قابل توجه به دست مخاطب می‌رسید به سرانجام رسیده و اکنون دوران محتوایِ سریع، ارزان و سهل الوصول است.
