به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، تابستان امسال را با پدیده‌ی نجومی منحصر به فردی آغاز کردیم. خورشیدگرفتگی‌ای که بنا به موقعیت و شرایط وضعی موجود در نواحی جنوب شرقی کشورمان بیشتر نمایان بود و این امر سبب شد تا بسیاری از اهالی نجوم، سفر و مشتاق به دیدار این پدیده به این نواحی سفر کنند.
عمر نگاه کردن به بالای سر برای دیدن ستارگان، ماه یا دیگر پدیده‌های آسمانی و وضعیت حرکت ستارگان به بلندای عمر بشر است. اما آسمانِ همه جا یک رنگ نیست. مفهوم نجوم برای بسیاری از ما با قصه مسافر کوچولو و ستاره دنباله‌دارش شکل گرفت. ستاره‌ای سرگردان که یاوری بود برای مسافر کوچولو که او را به سمت کهشکان‌های دور دست می‌برد.
بعدتر کتاب‌های درسی مفهوم عمیق‌تری از نجوم را در ذهن ما شکل دادند؛ منظومه شمسی، زمینی که به دور خورشید می‌گردد و سیاره‌هایی که قمر دارند یا باران‌هایی که به آن‌ها شهاب باران می‌گویند. اما تمامی این مفاهیم در ذهن بسیاری از ما خشکید چرا که تجربه دیدنش کمتر برایمان رخ داد. گردشگری نجومی، اما فرصتی دوباره برای جان بخشیدن به همان مفاهیم است. گردشگری که ایران ظرفیت بالایی از آن دارد، اما همانند سایر گردشگری‌ها مغفول مانده است.
گردشگری نجومی ظرفیتی در اماکن تاریخی و طبیعی است که با راه انداختن تور‌های نجومی و استفاده از توانمندی و خلاقیت، گروه‌های طبیعت‌گرد و منجم و دوستداران آسمان شب را به خود جذب کرده است. واژه گردشگری نجوم تقریبا حدود ۱۲ سال است که وارد ادبیات گردشگری در سطح جهان شده است.
تور‌های نجوم امروزه به عنوان یکی از شاخه‌های پرطرفدار گردشگری در جهان، مورد توجه هستند. توسعه این نوع گردشگری سال‌هاست از سوی بسیاری از کشور‌ها دنبال می‌شود. این شاخه از گردشگری در برگیرنده مجموعه‌ای از فعالیت‌های تفریحی و آموزشی برای دیدن پدیده‌های نجومی با چشم غیرمسلح یا با استفاده از ابزار‌های نجومی است.
بیشتر بخوانید
گردشگری نجوم در قالب برگزاری تور‌های رصد و ... اجرا می‌شود و به دلیل برخورداری از جذابیت برای تمامی گروه‌های سنی، روز به روز به علاقمندان آن افزوده می‌شود. تنوع حیطه‌ها و زمینه‌های مربوط به حوزه گردشگری دامنه فعالیت‌های این حوزه را به رشته‌های مختلفی جذب کرده است. علاقه به طبیعت و آسمان شب، سبب شده است که هزاران تور و گشت رصدی به بهانه‌های مختلف در دنیا ایجاد شود.
تحقیق و تفحص در مورد تور‌های نجومی نشان می‌دهد که برخی علاقمندان این زمینه در دنیا، حتی اقیانوس‌ها را پشت سر می‌گذارند تا بتوانند پدیده‌ای نجومی را رصد کنند و آن را به نام خود ثبت کنند. «استرونومیک توریسم» یا گردشگری نجومی شاخه‌ای تخصصی از گردشگری است و متاثر از مفاهیم مطرح در علوم فضا، اخترشناسی و کیهان‌شناسی است. می‌توان این نوع از گردشگری را این‌گونه نیز تعریف کرد: شناخت و مطالعه ستارگان حین سفر یا سفر با هدف شناخت و مشاهده ستارگان.
طی سال‌های اخیر مطالعات آماتوری ستاره‌شناسی افزایش چشمگیری داشته است. در ایران، دوستداران تاریخ، باستان‌شناسان و دانشجویان دیگر رشته‌های مرتبط، به همراه کوهنوردان و بیابانگردان با اشتیاق و کنجکاوی به دوستداران و متخصصان ستاره‌شناسی در کویر‌ها و مناطق تاریخی می‌پیوندند و اغلب بر فراز بام آتشکده‌ها، خانه‌های روستایی و بنا‌های تاریخی دوردست و در عمق تاریکی شب به رصد ستارگان مشغول می‌شوند. گاه نیز اندک گردشگران خارجی از سوی تور‌های داخلی به این مناطق می‌آیند.
طبیعت زیبا در شب نیز چشم نواز و آموزنده است. آموزه‌ای که ایرانیان از سال‌های دور داشته‌اند و به آن مفتخرند. بزرگانی، چون ابوریحان بیرونی و... که با تاریخ ایران آمیخته‌اند. نزدیک به دو دهه است که ستاره شناسی آماتوری که از شاخه‌های طبیعت گردی است، در ایران رواج گسترده‌ای پیدا کرده و علاقه‌مندانی از اقصی نقاط کشور به این فعالیت دلپذیر مشغولند.
اولین تور نجوم در ایران در اوایل دهه ۷۰شمسی توسط ماهنامه نجوم تحت عنوان تور رصدی برگزار شد و با فراگیر شدن نجوم آماتوری در بین جوانان بیشتر شد؛ بنابراین انجمن‌های نجوم نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری تور‌های نجومی در ایران داشتند. انجمن‌های نجوم برای رصد کردن، مجبور بودند از آسمان آلوده شهر‌ها فاصله بگیرند و مکان‌هایی را به عنوان پایگاه رصد انتخاب کنند.
در گردشگری نجومی تور‌های تخصصی نجوم برای کسانی که حرفه‌ای هستند نیز برگزار می‌شود و زیرساخت‌ها برای رصد پدیده‌های نجومی فراهم است. افراد می‌توانند در پشت تلسکوپ‌ها قرار بگیرند و ساعت‌ها به رصد پدیده‌های نجومی بپردازند. در تور‌های نجومی معمولا راهنمایان تور، افرادی هستند که در زمینه نجوم دارای تحصیلات هستند و تخصص دارند و یا افرادی که از کودکی مسایل نجومی را دنبال کرده‌اند و در المپیاد‌ها مقام آورده‌اند نیز معمولا به عنوان راهنمایان تور می‌توانند فعالیت کنند.
رقابت‌های رصدی ماراتن مسیه و صوفی با پیشینه‌ای افزون بر یک دهه همه ساله در ایران برای ستاره شناسان آماتور برگزار می‌شوند. در این رقابت‌ها شرکت کنندگان سعی می‌کنند تا در یک شب در کنار همم و باحضور داوران تعداد مشخصی از اجرام آسمانی مانند سحابی، کهکشان و یا خوشه‌های ستاره‌ای را به وسیله دوربین‌های دو چشمی و تلسکوپ‌های خود پیدا کنند.
این مسابقات نقش مفیدی را بین علاقمندان ایفا کرده و دانش فنی افراد را بالا برده است. این شاخه از گردشگری سال‌هاست که در ایران مورد توجه قرار گرفته است. ساختار و موقعیت مناسب اقلیمی ایران و اکوسیستم آن که بخش‌هایی وسیع از بیابان و کویر را در اختیار دارد سبب توجه به این نوع از گردشگری شده است.
در حال حاضر گفته شده که در ایران در حدود ۴۰ منطقه برای رصد مناسب تشخیص داده شده و تور‌های نجومی در این مکان‌ها برگزار می‌شود. اکثر این تور‌ها از جانب انجمن‌ها و کلوپ‌های نجومی با هدف رصد و آموزش علاقمندان نجوم، انجام می‌شوند. یکی از جذابیت‌ها و فعالیت‌های جانبی گردشگری نجوم، عکاسی نجوم است.
عکاسی نجوم نیز به دو شیوه صورت می‌گیرد. عکاسی نجوم هنگامی که در اعماق آسمان و با استفاده از تلسکوپ صورت گیرد نوعی از عکاسی حرفه‌ای به شمار می‌آید، اما چنانچه از رد ستارگان در امتداد جاذبه‌های هنری و تاریخی مانند مقبره کوروش و یا تخت جمشید عکاسی شود عکاسی نیمه حرفه‌ای است که توسط بیشتر گردشگران نجوم صورت می‌گیرد.
در ایران مقاصد اصلی تور‌های نجومی، مناطق کویری و استان‌های حاشیه کویر هستند. اما مستعدترین جا‌ها برای برگزاری این تور‌ها مناطقی هستند که مستعد داشتن آسمانی پاک و صاف و به دور از آلودگی باشند. پارک‌های ملی و مناطق حفاظت شده را می‌توان از جمله این مقاصد به شمار آورد.
اگر از لحاظ استانی بخواهیم این مقاصد گردشگری را مشخص کنیم می‌توان به یازده استان در سطح کشور از جمله استان‌های سمنان، یزد، اصفهان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، گلستان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و فارس اشاره کرد.
علاوه بر استان‌های ذکر شده، سایت‌هایی نیز در ایران وجود دارند که در این زمینه فعالیت می‌کنند. از جمله این سایت‌ها می‌توان به پاسارگاد، کویر مصر، متین آباد، مرنجاب و قصر بهرام، روستا‌های کویری یزد، تخت سلیمان تکاب و... اشاره کرد. امروزه تقریبا اکثر شهر‌های استان‌های مقصد تور نجومی در ایران دارای انجمن‌های نجوم هستند که از طریق ارتباط با آن‌ها از طریق سایت‌های این انجمن‌ها می‌توان از تور‌های نجومی و برنامه‌های مربوط به آن اطلاع حاصل کرد.
به علت عدم شناخت و عدم اطلاع درست از جایگاه گردشگری نجوم، اجرای تور‌های تخصصی نجوم از طرف اکثر دفاتر خدمات گردشگری مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و کار اصلی آن توسط انجمن‌های نجوم صورت می‌گیرد. این درحالی است که می‌توان گردشگری نجومی را با گردشگری تاریخی و فرهنگی همراه دانست.
علاقه به نجوم در فرهنگ ایرانی سابقه بسیار طولانی دارد. رجوع به فرهنگ دیرینه و باستانی ایران و منابعی، چون شاهنامه فردوسی و کتاب اوستا که تقریبا کهن‌ترین کتابی است که می‌تواند فرهنگ ایرانی را بنمایاند علاقه به نجوم و رصد پدیده‌های نجومی کاملا دیده می‌شود.
در آثار باستانی و معماری ایران کهن نیز می‌توان رد پای اهمیت نجوم را پیدا کرد. برای مثال، نگاره‌های موجود در تخت جمشید و توجه به پدیده‌های نجومی می‌تواند غنای فرهنگی ایرانیان باستان را به نمایش بگذارد.
در دوره اسلامی نیز علاقه به علم نجوم در تمام دوره‌های تاریخی دیده شده و رصدخانه‌های مختلفی، چون رصدخانه مراغه که بازمانده از دوره‌های میانه تاریخ ایران هستند چنین چیزی را به اثبات می‌رساند؛ بنابراین تشریح سابقه رصد و توجه ایرانیان به نجوم را می‌توان در منابع تاریخی ایران دنبال کرد و در سایت‌های تاریخی که دارای شرایط اقلیمی مناسب هستند به همراه رصد ستارگان به تصویر کشید.
با این حال آنچه اکنون ادامه توسعه گردشگری نجومی را با مخاطره جدی مواجه کرده است، افزایش بی‌ضابطه آلودگی نوری در پهنه ایران است. سال به سال از گستره مناطق بکر طبیعی با آسمان تاریک در کشور ما کاسته می‌شود. اکنون می‌بینیم که حتی در روستا‌ها برای رخ‌نمایی و بزرگ جلوه‌دادن روستا در اولین گام اقدام به نصب تیر‌های چراغ برق با نورافکن‌هایی می‌شود که بیش از زمین، آسمان را روشن می‌کنند. این یعنی نابودی بخشی از پتانسیل درآمدزایی مناطق روستایی که به خودی خود می‌توانست برای مردم شهر جذاب و انگیزه‌ای برای سفر باشد.
دنیا برخلاف جهت ایران در حال بهره‌گیری از تاریکی شب برای گردشگری نجومی است. راه این امر نیز از راه‌اندازی پارک‌هایی موسوم به پارک آسمان تاریک می‌گذرد. استاندارد‌های این پارک‌ها را سال‌هاست موسسه بین‌المللی آسمان تاریک تدوین کرده و بسیاری از کشور‌های جهان با مدنظر قرار دادن این استانداردها، زمینه‌سازی لازم برای ترغیب گردشگران بین‌المللی را فراهم کرده‌اند.
اکنون سوئد و نروژ با ساخت هتل‌هایی با سقف‌های شیشه‌ای که امکان تماشای شفق‌های اسرارآمیز قطبی را برای گردشگران فراهم می‌کند و پارک بین‌المللی آسمان تاریک میشیگان با مناظر حیرت‌انگیز آسمان شب بر فراز دره گرند کنیون هر سال هزاران گردشگر را از اقصی نقاط جهان به خود می‌خوانند.
در حالی که گردشگری نجومی و تور‌های مربوط به آن در جهان بسیار مورد توجه است و هر روز پیشرفت بهتری دارد، در کشور ما با وجود داشتن شرایط اقلیمی مناسب و وجود مکان‌ها و پایگاه‌های کویری بسیار، هنوز نتوانسته جایگاه خود را پیدا کند.
نبود برنامه‌ریزی درست و زیرساخت لازم و مناسب در مورد غنا بخشیدن به این بخش از گردشگری، و نبود ابزار‌های لازم برای توسعه آن، سبب شده که این بخش از گردشگری در ایران کمتر پیشرفت داشته باشد.
با این‌حال در برخی از کشور‌ها مثل آلمان و انگلیس که دارای شرایط اقلیمی مناسب و آسمانی صاف نیستند، از تور‌های نجومی کم موجود در ایران مثل پاسارگاد، استقبال کرده‌اند. در حال حاضر، گردشگران خارجی، با هدف اصلی گردشگری نجوم به کشور سفر نمی‌کنند، اما در شرایطی که پدیده‌های نجومی مانند گرفت کامل، بارش شهابی و ... در کانون ایران رخ دهند، برای دیدن این پدیده‌ها در تور‌های نجومی شرکت می‌کنند.
دسته‌ای از گردشگران خارجی نیز هستند که در طول اقامت خود در اقامتگاه‌های بوم‌گردی در مصر، و ... به سبب زیبایی آسمان کویر، زمانی از سفر خود را به دیدن آسمان شب و رصد اجرام سماوی نه به صورت حرفه‌ای و بلکه به صورت یک فعالیت جانبی تخصیص می‌دهند. با این توضیح باید اضافه کرد که اغلب متقاضیان تور‌های نجوم در ایران، غالبا گردشگران داخلی هستند.
وجود برخی موارد و شرایط خاص در کشور ما و ترکیب برخی از تور‌ها با تور‌های نجومی و نبود راهنمایان متخصص نجوم سبب شده که از کیفیت تور‌ها کاسته شود. استفاده از راهنمایانی که به نظر می‌رسد در زمینه امر نجوم و رصد ستارگان تخصصی ندارند سبب کم شدن کیفیت در برخی تور‌ها می‌شود؛ بنابراین به دلیل اهمیت گردشگری نجومی و جایگاه فرهنگی رصد پدیده‌های نجومی در تاریخ ایران و علاقمندی بسیاری از ایرانیان به آسمان شب، ضرورت برنامه‌ریزی برای تربیت متخصصان و راهنمایان تور نجوم که دارای تخصص در امر نجوم باشند و علاوه بر رصد، توانایی و تخصص برای شناساندن تاریخ رصدخانه‌ها و معرفی منابع و زیج‌های مربوط به نجوم برای علاقمندان به این شاخه از گردشگری را داشته باشند.
علاوه براین ضرورت دارد که سازمانی خاص برای برنامه‌ریزی در این زمینه و به عهده گرفتن امور مربوط به تور‌های نجومی مشخص شود که توانایی ایجاد زمینه برای پیشرفت در این نوع از گردشگری را فراهم کند. الگوبرداری از سایت پاسارگاد برای پیشرفت در این زمینه می‌تواند مفید و موثر واقع شود. هر روز و با گذشت زمان بر تعداد علاقمندان به دیدن آسمان روییایی شب و تور‌های نجومی اضافه می‌شود بنابراین ضرورت دارد که با برنامه‌ریزی مناسب و همکاری انجمن‌های نجوم و اداره میراث فرهنگی استان‌هایی که این ظرفیت را دارند، این شاخه جذاب از گردشگری به صورت حرفه‌ای در ایران دنبال شود و زیرساخت‌های آن برای پیشرفت و توسعه فراهم گردد و بتواند در جهت جذب مخاطبان و علاقمندان خود فعالیت کند و رضایت خاطر آن‌ها را جذب کند.
در نهایت اگر گردشگری نجومی و مزایای مادی آن برای ما جذاب است راهی نداریم جز مدنظر قرار دادن طرح‌های جامع کنترل آلودگی نوری و توسعه «پارک‌های آسمان تاریک» (Dark Sky Parks) در کشور. دور نیست زمانی که شاهد افتتاح پیاپی پارک‌های آسمان تاریک در کشور‌های همسایه خواهیم بود و آن موقع است که انگشت به دهان خواهیم ماند....
منبع: توسعه ایران
انتهای پیام/
