با آغاز به کار دولت تدبیر و امید و دیپلماسی فعال دولت، موضوع پیگیری‌های حقوقی برای بازگرداندن آثار فرهنگی‌تاریخی شناسایی شده ایران در کشورهای مختلف سرعت گرفت طوری که از سال ۹۳ تا سال ۹۶ در دولت یازدهم ۸۸۷ قلم شیء فرهنگی تاریخی شامل: ۳۰۰ لوح هخامنشی از آمریکا، ۳۴۹ شی از بلژیک متعلق به خوروین، ۱۰۹شی از اشیای هخامنشی از آمریکا، ۵۶ قلم شی از ایتالیا و ۷۳ قلم اثر مهر از آمریکا به ایران مسترد شد.
روند استرداد اشیا تاریخی در دولت دوازدهم تداوم داشت و با پیگیری‌های که از مجاری حقوقی و دیپلماتیک انجام شد تعدادی دیگر از اشیا تاریخی به کشور بازگشت که می‌توان به سردیس هخامنشی و آجرهای (کاشی‌های) تپه باستانی قلایچی اشاره کرد که قرار است همزمان با افتتاح موزه مفاخر بوکان در استان آذربایجان‌غربی در ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ در خاستگاه اصلی خود به مدت یک ماه به نمایش در می‌آیند.
ماجرای سردیس سرباز هخامنشی، دستاورد دیپلماسی ایران برای بازگرداندن نمادهای هویتی به غارت رفته است؛ این یادگار تاریخ باستانی ایران با فراز و فرودهایی که داشته در سال ۹۷ و میان جنگ لفظی ایران و آمریکا، پس از حدود ۸۲ سال به سرزمین مادری خود بازگشت.
این قطعه تاریخی متعلق به سر سرباز هخامنشی و نیزه است که حدود ۸۵ سال پیش از دل خاک بیرون کشیده شد، اما در سال ۱۹۳۶ میلادی از ایوان جنوبی کاخ شورا (تخت جمشید) به سرقت رفت و در نهایت پاییز ۲۰۱۷ قرار بود این اثر تاریخی در نمایشگاهی به نمایش گذاشته و پس از آن در حراجی عتیقه در نیویورک فروخته شود که با اطلاع مسئولان میراث فرهنگی ایران از این موضوع و پیگیری‌های حقوقی دولت و با دیپلماسی فعال فرهنگی و حقوقی این شی تاریخی پنجم مهرماه ۹۷ همزمان با بازگشت رئیس جمهوری ایران از سفر به نشست مجمع عمومی سازمان ملل به ایران برگردانده شد.
استرداد ۱۸۳۴ شی تاریخی به کشور در دولت دوازدهم
محمدحسن طالبیان درباره استرداد آثار و اشیا تاریخی به کشور در دولت دوازدهم گفت: در مجموع در چهار سال گذشته تعداد ۱۸۳۴ قلم شی به تفکیک ۱۷۸۳ لوح هخامنشی و یک سردیس هخامنشی از آمریکا و ۵۱ کاشی لعابدار معروف به قلایچی از کشور سوئیس به ایران مسترد شده است.
تصاویر نقش بسته روی آجرهای اساطیری قلایچی به شکل پرنده بالدار با سر انسان، بدن بز با سر انسان و دیگر اشکال دیده می‌شود و هم اینک این تعداد از آجرهای لعابدار در موزه ملی در تهران نگهداری می‌شوند.
کاشی‌های لعابدار قلایچی با قدمت ۲ هزار و ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به‌شکل غیرمجاز از کشور خارج شده بود که پس از پیگیری‌های چندساله معاونت میراث فرهنگی، اداره‌کل حقوقی و امور بین‌الملل وزارت میراث فرهنگی و دستگاه دیپلماسی کشور در اروپا به ایران بازگردانده شد.
این کاشی‌ها سال‌های اوایل پیروزی انقلاب توسط فردی که در سوئیس زندگی می‌کرد از کشور خارج شده بود، این مجموعه نفیس از آجرهای لعابدار تپه باستانی قلایچی بوکان متعلق به سده هفتم و هشتم پیش از میلاد است.
تپه قلایچی مربوط به عصر آهن است و در شهرستان بوکان و در روستای قالایچی واقع شده است؛ این تپه دارای یک لایه فرهنگی مربوط به مانایی‌ها است و تاکنون سه ساختمان از این دوره حفاری شده است که ساختمان اول در مرکز تپه واقع شده و دارای اتاق‌های متعدد است که در کف و دیوار نقاشی‌های گیاهه هندسی و انسانی داشته است. این ساختمان توسط کاوشگران عتیقه تخریب شده است و از ساختمان دوم بقایای سنگفرش هنوز باقی است.
حدود ۴۰۰ آجر لعابدار در این منطقه تاکنون کشف شده است که نشان از اهمیت بالای قلایچی و به احتمال زیاد این منطقه همان شهر زیرتو یا ایزیرتو پایتخت مانایی‌ها است.
طالبیان درباره نمایشگاه آثار فرهنگی و تاریخی گفت: در دولت دوازدهم ۶ نمایشگاه از آثار ایران در خارج از کشور (آلمان، فرانسه، هلند، اسپانیا و چین) برگزار شده است. همچنین تعداد ۶ نمایشگاه از آثار کشورهای خارجی از کره جنوبی، ارمنستان، فرانسه، هلند و اسپانیا در ایران برگزار شده است.
همه بناهای تاریخی ثبت ملی دارای حریم خواهند بود
طالبیان درباره وضعیت و فرایند ثبت آثار فرهنگی تاریخی و تعیین حریم آثار تاریخی اظهار داشت: ماهیت ثبت اثر فرهنگی تاریخی با موضوع تعیین حریم اثر فرهنگی تاریخی متفاوت است. فرایند ثبت آثار معطوف به خود اثر و مشخصه‌های فرهنگی تاریخی است که آنرا واجد ارزش ثبت می‌کند، اما ماهیت تعیین حریم با درنظر گرفتن اثر و محیط آن، طرح‌های بالادست، حقوق مکتسبه و ... تحقق می‌یابد و به این لحاظ ذاتاً فرایندی پویا و زمان‌بر است.
معاون میراث‌فرهنگی اظهار داشت: تاریخ تعیین اولین حریم مربوط به سال ۱۳۴۹ است در حالی که نخستین آثار ثبت شده در فهرست آثار ملی مربوط به سال های ۱۳۱۰ است، از همین رو تعیین حرایم با تاخیر زمانی مواجه است.
وی کشور فرایند تعیین حریم آثار تاریخی را زمان‌بر دانست و گفت: بر اساس ضوابط عمومی حرایم بناهای ثبت، از این به بعد همه بناهایی که در فهرست آثار ملی قرار خواهند گرفت دارای حریم عمومی خواهند بود.
معاون میراث فرهنگی کشور افزود: در حال حاضر بیشتر دستورالعمل‌های اجرایی مرتبط با حوزه ثبت و تعیین حریم آثار فرهنگی تاریخی به‌روزرسانی و ابلاغ شده‌اند.
راه‌اندازی سامانه پرونده الکترونیک برای مستندسازی آثار تاریخی
طالبیان شفاف‌سازی و قانونمند کردن روند تصمیم‌گیری‌ها و ثبت و ضبط اقدامات و تصمیمات در حوزه حفظ و احیا را از مهمترین برنامه معاونت میراث‌فرهنگی عنوان کرد و افزود: در همین چارچوب دستورالعمل‌های شوراهای فنی و تشکیل آنها تهیه و ابلاغ شده است. همچنین حدود وظایف شوراها و مدیران‌کل و مدیران شهرستان ها مشخص و تمامی فرایندهای تصمیم‌گیری، استعلام، مستندسازی برای ثبت ملی آثار در بستر فناوری اطلاعات تحت عنوان سامانه پرونده الکترونیک آثار تاریخی تهیه شد.
وی تهیه و ابلاغ دستورالعمل‌ها و ضوابط بکارگیری مصالح، روش‌های مداخله، روش‌های مستندسازی و ارایه خدمات به ادارات کل استان‌ها از طریق درگاه واحد مجازی از اقدامات نوین در حوزه حفظ و احیاء بناهای تاریخی عنوان کردو گفت: همه اقدامات و پاسخ به استعلامات استان‌ها و بررسی شورای فنی استان‌ها در بستر انلاین شفاف‌سازی شده است.
طالبیان اظهار داشت: قیمت تمام‌شده ۷۰ درصد از مرمت‌ها قانونمند و جزئیات اجرایی استاندارد مرمت و احیا تهیه شده است، همچنین علاوه بر استانداردسازی مصالح در مرمت، فهرست بهای پایه رشته مرمت تهیه، استادکاران شناسایی شده و ایجاد صنف و مجوز های کار آنها در حال پیگیری است.
۴۷۲۳۱
