درباره علت سردی انتخابات در ایام نزدیک به ثبت نام نامزدهای ریاست جمهوری در ۲۱ اردیبهشت، عوامل متعددی مثل تحمیل شرایط اقتصادی بر زندگی مردم، کم توفیقی دولت در تحقق شعارها و اهداف خود، شیوع و همه گیری بیماری کرونا، نبود چهره های شاخص در عرصه انتخابات و ... را می توان لحاظ کرد.
به گزارش رکنا و به نقل از روزنامه جام جم، ظرف چند هفته باقیمانده تا انتخابات ریاست جمهوری، برخی به صورت رسمی و بعضی به صورت غیررسمی از تصمیم خود برای حضور در انتخابات 1400 گفته اند. خبرگزاری فارس در آخرین گزارشی که در این زمینه منتشر کرده، فهرستی ارائه داده که براساس آن 55 چهره سیاسی به صراحت یا به صورت تلویحی، درباره کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری اعلام آمادگی کرده اند. برخی از آنها هم به دور گفت وگو افتاده اند و با این رسانه و آن رسانه حرف می زنند.
بعضی هم نشست های خبری برگزار می کنند و تعدادی از آنها هم به بهانه سفرهای کاری یا تفریحی به شهرهای مختلف می روند و ضمن گفت و گو با مردم آن منطقه، از ضرورت ها و بایدها و نبایدهای رئیس جمهوری و دولت بعدی سخن می گویند. شواهد حاکی از جدیت نامزدها برای عرضه بیشتر خود به مردم است اما واقعیت های کف جامعه نشان می دهد تا این لحظه، آن شور و حرارت و هیجان انتخابات بین مردم نیست.
در یک کلام؛ فضای انتخاباتی در ایران هنوز آن قدر که لازم است، گرم نشده است. این واقعیت البته باعث بروز این نگرانی می شود که نکند در انتخابات 1400 ، تجربه مشارکت پایین مردم که در انتخابات مجلس یازدهم شاهد بودیم، دوباره تکرار شود. دلایل متعددی را برای بروز چنین شرایطی می توان در نظر گرفت.
کرونا در جهان بیش از گذشته مشکل ساز شده و برخی از کشورها را با موج های چندگانه خود دچار معضلات عدیده کرده و حتی در ساختارهای سیاسی، اداری و اقتصادی مردم در سراسر دنیا تغییراتی ایجاد کرده است. واکسن های مختلف رونمایی می شود، اما همچنان چشم انداز روشنی از نابودی این ویروس وجود ندارد.
از آنجا که این پدیده بر بسیاری از تحولات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی سایه افکنده، برگزاری انتخابات هم به واسطه بروز این مشکل نیازمند تدبیر ویژه برای حفظ سلامت مردم شده است. در دوره های گذشته مردم در ایام نزدیک به انتخابات در همایش ها، کمپین ها و میتینگ های انتخاباتی شرکت می کردند و این حضور هم طبعا به پرشورتر شدن فضای انتخاباتی کمک می کرد، اما با توجه به شیوع کرونا طبعا باید دور این همایش ها و نشست های انتخاباتی را خط کشید و اساسا هر گونه تجمع به منظور فعالیت انتخاباتی را متوقف کرد.
نکته دیگر حضور در پای صندوق های رای است که به طور طبیعی باعث شکل گیری تجمعات می شود و مهم ترین عامل شیوع کرونا هم حضور مردم در هر تجمع به هر شکل و صورت آن هم در فضای بسته است. البته راهکارهایی برای برگزاری انتخابات در دوره کرونا مطرح شده، اما هنوز این راهکارها به جمع بندی نهایی نرسیده است.
در دوره های گذشته در کنار احساس وظیفه و دینی که بسیاری از نامزدها برای خدمت به مردم داشتند، حضور چند چهره شاخص به صورت رسمی و فعالیت جدی آنها در انتخابات باعث افزایش شور و هیجان عمومی می شد. در این انتخابات اما، گرچه گمانه هایی درباره حضور برخی از چهره های شاخص مطرح شده، اما هنوز به صورت صریحی سخنی از آنان درباره شرکت در انتخابات شنیده نشده است.
در فضای فعلی هم برخی از نامزدها به صراحت اعلام کردند که می آیند، اما وزن این افراد آنقدر نیست که بتوانند فضای سرد انتخاباتی را تکان دهند و بسیاری از آنها از توانایی لازم برای برقراری گفت و گو با سطوح مختلف جامعه برخوردار نیستند. سخنانی که به عنوان حرف های انتخاباتی از آنان شنیده می شود هم، حاکی از آن است که لااقل تا اینجای ماجرا آنها نه حرف جدیدی دارند، نه برنامه مشخصی و فعلا حضور این افراد با اقبال عمومی روبه رو نشده است.
واقعیت آن است جامعه از حرف های تکراری خسته شده و دیگر مثل گذشته حتی نمی تواند و نمی خواهد نسبت به شعارهای هیجانی و حتی فراتر از اختیارات قانونی کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری واکنش نشان دهد. در چنین شرایطی طبعا سوال اصلی مردم این است که بالاخره چه زمانی قرار است دولت مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم را حل کند؟ سوال بجایی که البته حداقل تاکنون پاسخی مناسب به آن داده نشده و مردم هم در حال حاضر چندان امیدی به نامزدهای انتخاباتی برای حل مشکلات معیشتی و اقتصادی ندارند.
یکی دیگر از مشکلاتی که به نسبت دوره های گذشته بیشتر رخ می نماید، نبود احزاب قوی در سطح کشور است. فعالان و کنشگران در فضای انتخاباتی این دوره و ادوار گذشته بیش از آن که به قالب های حزبی تن دردهند، عمدتا به صورت جریانی پیرامون مسائل مهم جامعه بویژه انتخاب نامزدها تصمیم می گیرند. تصمیم گیری به صورت جریانی عمدتا شامل بررسی شرایط جامعه براساس اتفاقات روز و همچنین برقراری تعامل براساس چانه زنی سیاسی به شیوه ریش سفیدی و گعده ای است.
در چنین فرآیندی نظرسنجی ها به صورت عمومی و رای گیری براساس ساختار درون حزبی چندان معنایی ندارد. بررسی شیوه انتخاب نامزد در دو طیف اصولگرایان و اصلاح طلبان در دوره های گذشته، نشان داده آنها در این مقاطع در ابتدای امر گرچه ژست سیاسی می گیرند و در نشست های انتخاباتی فهرستی تهیه می کنند و براساس سیستم رای گیری تعداد نامزدها را آنقدر کاهش می دهند تا به یک کاندیدای واحد برسند، اما درنهایت مصلحت اندیشانه به تصمیم بزرگان و ریش سفیدان گردن می نهند و به حمایت از یک نامزد فارغ از سیستم های حزبی می پردازند.
یکی از دلایل مهم برای سردی انتخابات، پاسخگو نبودن مسوولان به ویژه مدیران اجرایی دولت دوازدهم است. دولت البته حسب ظاهر، نگران بی رغبتی و انگیزه پایین بخش هایی از جامعه برای حضور در پای صندوق های رای است، اما در عین حال حاضر به پذیرفتن نقش خود در این وضعیت نیست. اما واقعیت آن است براساس بررسی تحولات جامعه می توان دریافت یکی از عوامل مهم در نارضایتی مردم، شرایط نابسامان اقتصادی است.
عملکرد دولت روحانی و نابسامانی اقتصادی، اوضاع آشفته بازار ارز و افزایش قیمت کالاهای تولیدی و مصرفی، بالا رفتن قیمت مسکن، افزایش فاصله طبقاتی و گره زدن حل مشکلات کشور به برجام بی فرجام، نارضایتی های زیادی را در بین طبقات مختلف اجتماعی در پی داشته و حتی باعث تنزل محبوبیت دولت به ویژه در دو سال آخر فعالیتش شده که در برخی از نظرسنجی ها این تنزل به زیر ۱۰ درصد رسیده است.
از سویی دیگر، اجرای نامناسب برخی از مصوبات به ویژه در حوزه افزایش نرخ بنزین هم که با وقایع فتنه برانگیز آبان گره خورده، باعث شکاف بیشتر میان مردم و مسوولان اجرایی شده است. به طور معمول، دولت برای رهایی از فشار افکار عمومی و نداشتن کارنامه مناسب و پاسخگو نبودن نسبت به عملکرد اجرایی، پیگیرانه تلاشی را برای ایجاد فضای دوقطبی و جناحی باز می کند، اما بعید به نظر می رسد چنین روندی، جوابگو باشد.
رعایت اخلاق انتخاباتی یکی از آداب پسندیده سیاسی است اما به طور معمول این رفتار شایسته از سوی رقبای سیاسی رعایت نمی شود. حسب برخی از شواهد اعلام حضور زودهنگام افراد به عنوان نامزد انتخاباتی زمینه را برای تخریب آنها از سوی جریان رقیب فراهم می آورد. به همین خاطر برخی نامزدهای انتخابات ترجیح می دهند که تا ایام نزدیک به انتخابات با چراغ خاموش حرکت کنند و به اصطلاح کمتر آتو دست رقبای سیاسی خود و هواداران آنها بدهند و لااقل فرصت طلایی را از آنها بگیرند تا کمتر مجال برای تخریب انتخاباتی پیدا کنند.
بررسی برخی از نمونه های انتخاباتی حاکی از آن است که برخی از نامزدهای مطرح که زودهنگام وارد عرصه انتخاباتی شده اند، ورود طوفانی داشته اند و حسب برخی نظرسنجی ها هم از اقبال خوبی برای کسب آرای مردم برخوردار بوده اند اما با نزدیک شدن به ایام انتخابات، به واسطه نشر شایعات، بداخلاقی های سیاسی، افشاگری ها و... با یک شیب تند از گردونه رقابت ها حذف شده اند.
به طور معمول چهره هایی که به عنوان نامزدهای انتخابات 1400 مطرح می شوند، مسوولیت هایی در نهادهای مختلف دارند. حضور زودهنگام انتخاباتی طبعا منوط به اعلام حضور نیست، بلکه این افراد و هواداران آنها برای این که در مقابل مردم و جامعه مخاطب، جلوه بهتری داشته باشند، از بسیاری از فعالیت های خود باز می مانند.
برخی بر این باورند از آنجایی که ممکن است فضای کار و تلاش در کشور با توجه به شرایط حساس کنونی دستخوش فضای زودهنگام انتخاباتی شود، از این رو شاید چندان مطلوب نباشد که کشور تا قبل روزهای قانونی تبلیغات ریاست جمهوری درگیر شور انتخاباتی شود. در همین زمینه حسینعلی حاجی دلیگانی در گفت وگو با خبرگزاری ایسنا، درباره ارزیابی خود از فضای رقابت های انتخابات های ریاست جمهوری ۱۴۰۰ گفت: «به نظر من این یک حسن است که تا زمان و موعد مناسب همه امور کشور تحت تاثیر انتخابات قرار نگیرد.»
با توجه به این که گسترده بودن مشارکت مردم در انتخابات یکی از ملزومات تحقق شیوه سیاست ورزی در حوزه مردمسالاری است به نظر می رسد در شرایط کنونی باید از سوی دست اندرکاران امر انتخابات تدابیری شایسته و بایسته برای گرم شدن تنور انتخابات و تشویق و ترغیب مردم برای مشارکت در تعیین سرنوشت خود ازطریق شرکت در انتخابات اندیشید.
شور و هیجان انتخاباتی لازمه حیات سیاسی در هر جامعه است و اگر در ایام انتخابات تنور رقابت همچنان سرد باشد، دیگر نمی توان امید داشت در یکی از مهم ترین شاخصه های مردمسالاری دینی، شاهد افزایش مشارکت مردم و تقویت نقش آنها در سرنوشت سیاسی شان باشیم. بنابراین باید به فکر انگیزه هایی برای ایجاد هیجان سیاسی از مسیر درست، منطقی و قانونی بود.
چهره هایی که به عنوان نامزد انتخاباتی خود را در معرض قضاوت مردم قرار می دهند باید کمتر به مصلحت اندیشی توجه کنند. به هر صورت، جامعه برای شناخت بیشتر نامزدهای انتخاباتی حداقل نیازمند یک بازه زمانی شش ماهه است تا از فرصت کافی برای بررسی و مطالعه درباره این افراد و ارزیابی درباره میزان کارایی آنها داشته باشد.
در طول این مدت نامزدها می توانند به ارائه برنامه های خود بپردازند و سطوح مختلف جامعه باب گفت و گو را باز کنند. البته طبعا ممکن است این شبهه مطرح شود که چنین ارائه ای از سوی نامزد ممکن است به عنوان تبلیغات زودهنگام انتخاباتی تلقی شود. اما طبق قرائن موجود صرفا اعلام تمایل فرد برای نامزدی در انتخابات از جمله مواردی است که قانون درباره آن مسکوت است و حداقل این که نمی توان آن را با توجه به ابهام موجود به عنوان تخلف انتخاباتی تلقی کرد.
در همین زمینه عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان درگفت وگویی با روزنامه جام جم تصریح کرد: «اگر کسی که با یک رسانه ای صحبت کرد یا در یک جمع علمی سخنرانی کرد و گفت من نامزد انتخابات هستم و از برنامه های خود حرف زد، آیا می شود این اظهارنظرها را تبلیغات دانست؟ متاسفانه قانون در این زمینه ساکت است. به همین خاطر نمی دانیم وظیفه دستگاه های نظارتی و اجرایی دراین باره چیست؟ اما اگر کسی که خود را نامزد معرفی می کند، بخواهد یک کمپین انتخاباتی چه به صورت حقیقی و چه به صورت مجازی راه بیندازد، طبیعتا جلوی آن گرفته می شود.»
با توجه به دغدغه ها و نگرانی های مردم نسبت به شیوع کرونا در تجمعات انسانی، موضوع رای گیری الکترونیک می تواند به عنوان یکی از گزینه ها برای جایگزینی آن به جای استفاده از تعرفه های کاغذی یا حضور مردم پای صندوق های رای مطرح باشد. با این وصف برای رسیدن به چنین مرحله ای نیاز به پیش نیازهای جدی است. صرف نظر از این که باید بسترهای فنی آن را در نظر گرفت موضوع از منظر سیاسی و امنیتی و برطرف کردن دغدغه ها برای حفاظت از آرای مردم هم یکی از موضوعات مهم است. گذشته از این، رسیدن به چنین مرحله ای نیازمند فرهنگسازی و آموزش است و باید توجه داد که فرآیند آموزش ساز و کار جدید پروسه ای زمانبر است.
فراگیری استفاده از فضای مجازی و تاثیرگذاری آن در حوزه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می تواند زمینه مناسبی را برای جلوگیری از تبلیغات رنگارنگ انتخاباتی فراهم آورد. این جایگزینی هم به حفظ محیط زیست و پاکیزگی محیط شهری و زندگی کمک می کند و هم باعث سلامت بهداشتی جامعه به ویژه در برابر کرونا خواهد شد. از سویی دیگر افزایش حضور کاربران در حوزه های مجازی، می تواند به تعامل بیشتر میان نامزدهای انتخاباتی، هواداران و رقبای آنها و همچنین جامعه مخاطب بینجامد.
محمد هاشمی، فعال سیاسی: شرایط امروز کشور نسبت به دوره قبل از انتخابات ریاست جمهوری یا حتی دوره های قبل از آن کاملا متفاوت است. شرایط کرونایی کشورکه با سلامت مردم در ارتباط است تناسبی با تبلیغ برای انتخابات و شکل گیری فضای انتخاباتی ندارد.علاوه بر کرونا مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم نیز موجب سردی فضای انتخابات شده است. اوضاع و شرایطی که در کشور حاکم است مناسب گرم شدن فضای انتخاباتی و صحبت در مورد آن نیست.
از سوی دیگر کاندیداهایی که باید وارد انتخابات شوند هم ملاحظاتی برای خود داشته و با مشاهده چنین فضای سردی در جامعه آنها نیز قادر به گرم کردن و ایجاد شور انتخاباتی نیستند.همچنین باید به این نکته توجه داشت که اصلاح طلبان به دلیل این که نمی دانند آرایشان چگونه خواهد بود و شورای نگهبان چه رفتاری با نامزدهایشان خواهد داشت هنوز اقدام به معرفی کاندیدای اصلی خود نکرده اند و تصمیم دارند بعد از اعلام نظر شورای نگهبان کاندیدای اصلی شان را اعلام کنند.
آن گونه که از اخبار و اطلاعات برمی آید طرف مقابل یعنی اصولگرایان نیز منتظر اعلام حضور قطعی آقای رئیسی در انتخابات هستند.در چنین فضایی سایر نامزدها نیز فضایی برای مطرح کردن خودشان نمی بینند. برخی از آنها ستادهایی تشکیل داده و برخی نیز در فضای مجازی فعالیت می کنند اما در فضای رسانه ای کشور به آن معنا نامزدی حضور نداشته یا بسیار کم است. آنها هم منتظرند ببینند کاندیدای اصلی جریان شان چه کسی خواهد بود.البته هنوز تا زمان انتخابات فرصت باقی است و اگر نامزدی در این فاصله خود را مطرح کند به طور معمول جریان رقیب به دنبال تخریب وی خواهد بود.
مرتضی طلایی، دبیرکل جبهه همبستگی ملی نیروهای انقلاب: در آستانه برگزاری دو انتخابات سراسری ریاست جمهوری سیزدهم و شوراهای اسلامی شهر و روستای ششم، برخی معتقدند فضای سیاسی کشور به نوعی خمودگی و سردی سوق داده شده که می تواند میزان مشارکت شهروندان را در انتخابات با کاهش چشمگیری روبه رو کند.
باور نگارنده بر این است که اصطلاحا تنور انتخابات ریاست جمهوری به دلیل وزن سنگین و اهمیت ویژه ای که دارد، در زمان خودش گرم خواهد شد و هواداران کاندیداها نهایتا جامعه رای دهنده را با بهره گیری از روش های علمی و فضاسازی تبلیغات سیاسی به صحنه خواهند آورد، هرچند به دلیل ضعف عملکرد برخی از عناصر کارکردی دولت، بالاخص طی هشت سال اخیر، روح کلی جامعه به سمت دلسرد شدن از نتیجه بخش بودن انتخابات سوق داده شده است.
اما در محیط پارلمان های محلی یا همان شوراهای اسلامی شهر و روستا موضوع کمی فرق می کند. درک این واقعیت که این نهاد محلی در جایگاه قانونگذاری و نظارت می بایست طی همه دوره های گذشته عمل می کرده، از یک طرف و ضعف عملکردی شورای پنجم از طرف دیگر، موجب می شود تا یکی از دلایل سردی این محیط توسط مخاطب مشخص شود.
از این منظر شاید بتوان گفت امروز فضای سیاسی کشور به خصوص در حوزه انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا نیازمند یک تابستان گرم است. تابستانی که اعتماد و نشاط را به صحنه سیاسی برگرداند و شهروندان را نیز به سمت مطالبه گری و کارگزاران را به سمت پاسخگویی سوق دهد. صداقت، رعایت اخلاق، پرهیز از شعارهای بی پشتوانه، ترویج فرهنگ وحدت و همبستگی، تلاش برای استفاده از جوانان و نخبگان متخصص و متعهد، شناخت دقیق مسائل جامعه و از همه مهم تر استفاده درست از الگوهای اسلامی برگرفته از فرمایشات رهبر معظم انقلاب در گام دوم انقلاب و با هدف ایجاد یک دولت اسلامی به مفهوم وسیع کلمه، برای تحقق یک جامعه اسلامی با هدف سربلندی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، جملگی می تواند بخشی از عناصر گفتمان ساز باشد که از یک انتخابات هوشمندانه با هدف بهره گیری از نیروهای کارآمد و متخصص است.
