آیت‌الله محمد واعظزاده خراسانی پنجم اسفند ماه ۱۳۰۴ در شهر مشهد چشم به جهان گشود. پدر وی از واعظان نامی خراسان بود. وی پس از گذراندن دوره مکتب‌خانه و مدرسه به همرا پدر خود به نجف اشرف رفته و در آن‌جا به تحصیل ادبیات و مقدمات و سطوح ابتدایی فقه و اصول پرداخت. در سال ۱۳۲۱ به مشهد بازگشت و در حوزه علمیه مشهد در رشته‌های مختلف علوم انسانی نزد اساتیدی از جمله آیت‌الله سید یونس اردبیلی، آیت‌الله کفائی، آیت‌الله میرزا مهدی اصفهانی تحصیل کرد.
وی در شهریور ۱۳۲۸ به حوزه علمیه قم منتقل شد و نزد آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله سیدمحمد حجت، آیت‌الله سید صدرالدین صدر، آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله اراکی، آیت‌الله خمینی و آیت‌الله طباطبایی شاگردی کرد. از مهم‌ترین دوره‌های زندگی آیت‌الله واعظزاده خراسانی می‌توان به آغاز تدریس در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد در سال ۱۳۳۹ اشاره کرد. در این دانشگاه بود که به تقریب مذاهب پرداخت و تلاش‌هایش به ایجاد دانشگاه مذاهب اسلامی و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منجر شد. از آیت‌الله واعظزاده خراسانی کتب، مقالات و سخنرانی‌های مختلفی به یادگارمانده است. وی بیست‌وهشتم آذر ماه ۱۳۹۵ در سن ۹۱ سالگی در مشهد درگذشت.
استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد و از شاگردان آیت‌الله واعظزاده خراسانی با اشاره نقش و جایگاه وی در تقریب مذاهب معتقد است همنشینی با آیت‌الله بروجردی تأثیر بسیاری بر توجه و علاقه آیت‌الله واعظزاده خراسانی به تقریب مذاهب اسلامی داشت است.
دکتر سید کاظم طباطبایی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به نحوه آشنایی خود با آیت‌الله محمد واعظزاده خراسانی، اظهار می‌کند: هنگامی که در سال ۱۳۵۵ به عنوان دانشجوی دوره کارشناسی وارد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد شدم استاد واعظزاده خراسانی مدیر گروه علوم قرآن و حدیث بودند. در این دوره درس‌های متعددی مانند تفسیر، علوم قرآنی، تاریخ فقه، حقوق اسلامی و... را با ایشان گذراندم. در این دوران با استاد آشنا شده و با او انس گرفتیم که این رابطه تا پایان عمر استاد واعظزاده ادامه پیدا کرد. این دوستی و مؤانست پس از آنکه در گروه علوم قرآن و حدیث همکار استاد شدم نیز بیشتر و عمیق‌تر شد.
وی ادامه می‌دهد: آیت‌الله واعظزاده خراسانی در زمینه‌های مختلف فقه، تفسیر، علوم قرآنی، فلسفه، کلام و... تحصیل کرده و آگاهی داشتند. ویژگی که استاد را از هم‌گنان خود متمایز می‌کرد، این بود که ایشان از نظر فرهنگی دارای مشربی باز بودند و بر اساس گفته خودشان از دوره جوانی اخبار کشورهای عربی را دنبال کرده و مجله‌های عربی را مطالعه می‌کردند. استاد در دوره تحصیل در قم شاگرد آیت‌الله بروجردی بودند و علاقه زیادی به نزدیکی و تقریب مسلمانان داشتند که این نگرش تحت تأثیر آیت‌الله بروجردی شکل گرفته بودند.
طباطبایی بیان می‌کند: در آن زمان مرکزی تحت عنوان «دارالتقریب بین‌المذاهب الاسلامیة» در قاهره -پایتخت مصر- ایجاد شد که آیت‌الله بروجردی نیز در این مرکز نماینده‌ای به نام «شیخ محمدتقی قمی» داشتند. استاد مطهری در مقاله‌ای تحت عنوان «مزایا و خدمات آیت‌الله بروجردی» می‌نویسد که آیت‌الله بروجردی حتی زمان حضور در بیمارستان نیز این موضوع را بیان کرده‌اند که آیا آقای قمی به محل مأموریت خود در شهر قاهره رفته‌اند یا نه؟
وی می‌افزاید: بنابراین معتقدم آیت‌الله واعظزاده خراسانی نیز تحت تأثیر استاد خود قرار گرفته و لذا مسئله تقریب نزد ایشان از اهمیت زیادی برخوردار بود. ایشان در دوره‌ای که در دانشکده الهیات حضور داشتند، فرصتی مطالعاتی از دانشگاه دریافت کرده و به مدت یک سال از کشورهای عربی مانند مصر، سوریه، لبنان، مراکش و... بازدید کردند. به طوری که در طول این یک سال علاوه بر مطالعه در دانشگاه‌ها و کتاب‌خانه‌های جهان اسلام با شخصیت‌های بزرگ کشورهای اسلامی نیز گفت‌وگوهایی داشتند که گزارش این سفر و دیدارهای در طول این سفر در مقالاتی در مجله دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد به چاپ رسیده است. مطالعات ایشان نیز محدود به آثار شیعه نبود، بلکه در کنار آثار فقهی، کلامی و حدیثی شیعه، آثار بزرگان اهل سنت را نیز مطالعه کرده و برای این آثار اهمیت قائل بودند.
این استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح می‌کند: زمانی که استاد واعظ زاده خراسانی به عنوان دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منسوب شدند در جهت نزدیکی جوامع اسلامی تلاش‌های بسیاری کردند. در واقع کار و فعالیت دارالتقریب قاهره را در مجمع‌التقریب به طور جدی دنبال می‌کردند.
وی با اشاره به ضرورت و اهمیت تقریب و نزدیکی میان جهان اسلام، خاطرنشان کرد: نزدیکی و تقریب جهان اسلام ضروری است، چراکه به عنوان مثال اگر دوره خلافت عثمانی سقوط نمی‌کرد و کشورهای تحت حکومت این خلافت پراکنده نمی‌شد، شاید مجالی برای تشکیل کشوری به نام اسرائیل ایجاد نمی‌شد.
طباطبایی با تأکید بر اینکه « اتحاد و یکپارچگی مسلمانان امر مهمی است»، عنوان می‌کند: بسیاری از اختلافاتی که در میان مسلمانان وجود دارد، ناشی از سوء‌تفاهم‌هاست. بنابراین علمایی که تقریبی هستند تلاش می‌کنند تا این سوء‌تفاهم‌ها کاهش پیدا کند و مذاهب مختلف اسلامی به یکدیگر نزدیک شوند. بنابراین چنانچه در جهت تحقق این موضوع تلاش کنیم، طبیعتاً بسیاری از چالش‌هایی که جهان اسلام با آن مواجه است، راحت‌تر از بین خواهد رفت. اختلافاتی که در گذشته رخ داده است، قابل تغییر نیست و واقعیتی است که وجود دارد، اما باید سعی کنیم اختلافات و سوء‌تفاهم‌ها را با بحث و گفت‌وگو کم‌تر کنیم تا جهان اسلام بتواند در مقابل چالش‌ها و دشمنی‌های موجود مقاومت کند.
وی در خصوص تأثیر فعالیت‌های آیت‌الله واعظزاده خراسانی در تقریب جوامع اسلامی، می‌گوید: پاسخگویی به این پرسش آسان نیست، زیرا برای بررسی تلاش‌های این چنینی به مطالعات میدانی قابل پیمایش و اندازه‌گیری نیازمند است. متأسفانه به موازات تلاش‌هایی که در برخی کشورها در جهت تقریب جهان اسلام صورت گرفته است، تلاش‌هایی نیز در جهت خنثی‌سازی این تلاش‌ها انجام می‌شود. به عنوان مثال هنگامی که آیت‌الله واعظزاده خراسانی در اواخر حضور و فعالیت خود در مجمع‌التقریب، مصاحبه‌ای با یکی از مجلات داخلی داشتند و دیدگاه‌های خود را بیان کردند، برخی افراد به دلیل اختلاف دیدگاه، در مقابل دیدگاه‌های استاد واکنش نشان دادند. به این ترتیب در کنار تلاش‌های سازنده، تلاش‌ها و فعالیت‌های مخرب نیز صورت می‌گیرد.
این استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد می‌گوید: اصولاً افرادی که مسلمانان را به تقریب میان مذاهب اسلام دعوت می‌کرده‌اند، علمایی مصلح همچون سید جمال‌الدین اسدآبادی، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله طالقانی، دکتر علی شریعتی، آیت‌االله مطهری بودند که از مصلحان جهان اسلام بوده و معتقد بودند باید در رفتار خود تغییراتی ایجاد کنیم و از اختلافات خود با سایر مذاهب اسلامی بکاهیم. طبیعتاً در مشهد نیز که خاستگاه آیت‌الله واعظزاده خراسانی بود، افرادی به دلیل ناآگاهی و یا دلایل دیگر با این دیدگاه موافقت نداشتند.
وی بیان می‌کند: شیوه تدریس ایشان در قالب همان شیوه متداول در حوزه بوده است. به این معنی که برخلاف امروزه که استادان و معلمان منابعی را تهیه می‌کنند، ایشان معمولاً در زمان تدریس متنی در دست داشتند و آن متن را خوانده و بر اساس آن توضیحات لازم را بیان می‌کردند؛ به تعبیری تدریس ایشان با محوریت متن انجام می‌شد.
طباطبایی با اشاره به میراث آیت‌الله واعظزاده خراسانی، اظهار می‌کند: هنگامی که استاد واعظزاده در دانشکده فعالیت داشتند، در دوره‌ای به مدیریت مجله دانشکده منسوب شدند و مقالاتی در مجله دانشکده منتشر کرده‌اند. همچنین در اسفند ۱۳۴۹ و فروردین ۱۳۵۰ نیز کنگره‌ای تحت عنوان «هزاره شیخ طوسی» برگزار کردند که به مناسبت آن به همت ایشان آثاری تصحیح و منتشر شده است. در دوره بازنشستگی ایشان که در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی فعالیت می‌کردند، فرهنگ‌نامه‌ی مفصل قرآنی زیر نظر ایشان تألیف شده است.
وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این استاد واعظزاده خراسانی کتابی در خصوص زندگی آیت‌الله بروجردی نوشته‌اند. همچنین سخنرانی‌های زیادی در سمینارها و کنفرانس‌ها داشته‌اند که بسیاری از آن‌ها به چاپ رسیده است.
انتهای پیام
