خبرگزاری فارس ـ گروه قرآن و فعالیت‌های دینی: در ادامه انتشار شرح آیات منتخب قرآن و در دهمین روز از ماه مبارک رمضان شرح و تفسیر آیات منتخب جزء ۱۰ قرآن کریم بر اساس تفسیر نور به همراه توضیحات حجت‌الاسلام محسن قرائتی تقدیم می‌شود.
آیه ۱۰۷ سوره مبارکه توبه
«وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ کُفْراً وَ تَفْرِیقاً بَینَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلَّا الْحُسْنى وَ اللَّهُ یشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ» و (گروهى دیگر از منافقان) کسانى هستند که مسجدى براى ضربه زدن به اسلام و براى ترویج کفر و تفرقهافکنى میان مؤمنان و کمین‌گاهى براى (مساعدت) به دشمنان دیرینه خدا و پیامبرش ساختند و همواره سوگند مىخورند که جز خیر، قصدى نداریم! (ولى) خداوند گواهى مىدهد که آنان دروغگویانند.
شرح آیه ۱۰۷ سوره توبه توسط حجت‌الاسلام قرائتی
ماجرای مسجدی که پیامبر (ص) دستور داد آنجا را زباله‌دان کنند
آیه، به داستان مسجد ضرار اشاره دارد که منافقان به بهانه افراد ناتوان و بیمار یا روزهاى بارانى، در برابر مسجد قُبا مسجدى ساختند که در واقع پایگاه تجمّع خودشان بود، و از پیامبر در آستانه عزیمت به جنگ تبوک، خواستند آنجا نماز بخواند و افتتاح کند. بعد از مراجعت پیامبر صلى الله علیه و آله از تبوک، آیه نازل شد و نیت شومشان را بر ملا کرد. پیامبر فرمان داد: مسجد را آتش بزنند و ویران کنند و محلّ آن را زباله‌دان کنند.[۱]
طبق بعضى روایات، ساختِ مسجد ضرار در مدینه، به دستور ابوعامر بود. وى که پدر حنظله غسیل الملائکه است، از عابدان مسیحى بود و در قبیله خزرج نفوذ داشت. با هجرت پیامبر صلى الله علیه و آله و گسترش و نفوذ اسلام، او به مخالفت با پیامبر پرداخت و نقش منافقانه در جنگ احد داشت. سرانجام به مکّه گریخت و از آنجا به روم رفت و از پادشاه روم براى براندازى اسلام کمک خواست. شگفتا که او رهبر منافقان بود و پسرش حنظله، عاشقِ اسلام و پیامبر و شهید شد![۲]
توطئه‌ای مانند گوساله سامری که پیامبر (ص) آن را خنثی کرد
هنگام دعوت پیامبر براى نماز در مسجد ضرار، سه مسأله را مطرح کردند: عشق به نماز جماعت، عشق به ناتوانان و عشق به رهبر و نماز او. و هر سه منافقانه بود. منافقان همواره چنین بودهاند؛ در برابر موسى، سامرى توطئه مىکند، در برابر مسجد نبوى، مسجد اموى مىسازند و در برابر على علیه السلام قرآن بر نیزه مىکنند. همان گونه که گوساله سامرى را سوزاندند، مسجد منافقان را نیز مىسوزانند تا درسى براى تاریخ باشد. در کوفه و شام نیز به خاطر پیروزى یزید بر امام حسین علیه السلام مساجدى ساخته شد، که امامان ما آنها را مساجد ملعونه نامیدند!.
هرگونه ضررى در اسلام ممنوع است، «لا ضرر و لا ضرار فى الأسلام» [۳]
الف: ضررهاى جانى. «لا یرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ»[۴] براى شما دشوارى نمىخواهد.
ب: ضرر به مردم. «لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ»[۵] و هرگز در گناه و ستم، به هم یارى نرسانید.
ج: ضرر به همسر. «لا تُضآرُّوهُنَّ لِتُضَیقُوا عَلَیهِنَّ»[۶] و به آنان (از جهت مسکن و نفقه) آسیب نرسانید.
د: ضرر به فرزند. «لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها»[۷] هیچ مادرى به خاطر فرزندش و نیز هیچ پدرى به خاطر فرزندش نباید دچار ضرر شود.
ه: ضرر به ورثه. «مِنْ بَعْدِ وَصِیةٍ یوصى بِها أَوْ دَینٍ غَیرَ مُضَارٍّ»[۸] (البتّه) پس از انجام وصیتِ میت یا اداى دینِ او، بىآنکه وصیت، ضرر به وارث داشته باشد...
و: آموزش‌هاى مضرّ. «یتَعَلَّمُونَ ما یضُرُّهُمْ وَ لا ینْفَعُهُمْ»[۹] آنها قسمتهایى را فرا مىگرفتند که براى آنان زیان داشت و نفعى نداشت.
ز: ضرر در معاملات و بدهکارىها. «وَ لا یضَارَّ کاتِبٌ وَ لا شَهِیدٌ»[۱۰] و نباید به نویسنده و شاهد (به خاطر حقّگویى) زیانى برسد.
ح: ضرر به مکتب و وحدت. «اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً» و (گروهى دیگر از منافقان) که مسجدى براى ضربه زدن به اسلام ساختند.
پیامهایی از آیه ۱۰۷ سوره مبارکه توبه
۱- دشمن، از مسجد و مذهب، علیه مذهب سوء استفاده مىکند، ظاهر شعارها و القاب، فریبمان ندهد! «اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً»
۲- توطئهگران مىخواهند حتّى از نمازِ پیامبر نیز به نفع خود سوء استفاده کنند. (با توجّه به شأن نزول)
۳- مسجدسازى مهّم نیست، باید انگیزههاى بانیان و متولّیان خالص باشد. «اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ...»
۴- در اسلام، هرگونه ضرر، ممنوع است، گرچه تحت عنوانِ مسجد باشد. «اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً»
۵- احترام و قداست مسجد، در شرایطى که مورد سوءاستفاده دشمنان باشد، برداشته مىشود. (با توجّه به شأن نزول)
۶- خداوند حامى پیامبر و دین خود مىباشد و از طریق وحى توطئههاى منافقان را افشا مىکند. «وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً ...»
۷- هر مسجدى که عامل تفرقه میان مسلمانان باشد، مسجد ضرار است. «اتَّخَذُوا مَسْجِداً ... تَفْرِیقاً بَینَ الْمُؤْمِنِینَ»
۸- منافقان در خدمت کفّارند. «إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ»
۹- هنگام جنگ با دشمنان خارجى، از توطئههاى دشمنان داخلى غافل نشویم. منافقان در آستانه جنگ تبوک از پیامبر مىخواستند تا رسماً پایگاه آنها را افتتاح کند، امّا پیامبر صلى الله علیه و آله، على علیه السلام را در مدینه بجاى خود گذاشت و پس از بازگشت، مسجد ضرار را خراب کرد.
۱۰- شکستن وحدت مسلمانان، هم‌طراز کفر است. «کُفْراً وَ تَفْرِیقاً بَینَ الْمُؤْمِنِینَ»
۱۱- سوگند دروغ، شیوه منافقان است. «لَیحْلِفُنَّ»
۱۲- فریب ادّعاها و تبلیغاتِ حقّ به جانب دشمن را نخوریم. «إِنْ أَرَدْنا إِلَّا الْحُسْنى»
۱۳- دروغ‌گویى خصلت کفّار و منافقان است. «إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ»
آیه ۱۰۸ سوره مبارکه توبه
«لا تَقُمْ فِیهِ أَبَداً لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى مِنْ أَوَّلِ یوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجالٌ یحِبُّونَ أَنْ یتَطَهَّرُوا وَ اللَّهُ یحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ» در آن (مسجد ضرار،) هرگز (براى نماز) نایست، همانا مسجدى که از روز نخست بر اساس تقوا بنا شده، سزاوارتر است که در آن نماز برپادارى. (زیرا) در آن مسجد، مردانى هستند که دوست دارند خود را پاک سازند و خداوند پاکان را دوست مىدارد.
شرح آیه ۱۰۸ سوره توبه توسط حجت‌الاسلام قرائتی
اهمیت تقوا چه در ساخت مسجد و چه در وجود مؤمن
مسجدى که از آغاز بر پایه تقوا، بنا نهاده شد، مسجد «قُبا» ست که هنگام هجرت به مدینه ساخته شد.[۱۱]
فخر رازى مىگوید: وقتى سابقه تقوا، مایه ارزش یک مسجد است، سبقت انسان به ایمان و تقوا، بیشتر ارزش دارد و على علیه السلام که از روز اوّل مؤمن بود، برتر از کسانى است که پس از سال‌ها شرک، مسلمان شدند.[۱۲]
پیامهایی از آیه ۱۰۸ سوره مبارکه توبه
۱- در مسجدى که پایگاه مخالفانِ نظام اسلامى است، به نماز نایستیم. «لا تَقُمْ فِیهِ أَبَداً»
۲- عبادت از سیاست جدا نیست. حتّى به وسیله نماز نباید باطلى را تقویت کرد. «لا تَقُمْ فِیهِ أَبَداً» (تائید کفر و نفاق وتفرقه حرام است)
۳- رهبر، الگوى دیگران است. پیامبر نباید وارد مسجد ضرار شود تا دیگران هم وارد نشوند. لذا خطابِ آیه به پیامبر است. «لا تَقُمْ فِیهِ»
۴- رهبر جامعه باید در موضعگیرى پیشگام باشد. «لا تَقُمْ فِیهِ»
۵- اگر مردم را از رفتن به مراکز فساد باز مىداریم، باید مکانهاى سالم و مفیدى را جایگزین و به آن راهنمایى کنیم. «لا تَقُمْ، تَقُومَ»
۶- ارزش هرچیز وابسته به اهداف و انگیزهها و نیات بنیانگزاران آن دارد. «أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى»
۷- مسجد، زمینه پاکى از پلیدىهاى جسمى و روحى است. «فِیهِ رِجالٌ یحِبُّونَ أَنْ یتَطَهَّرُوا»
۸- همنشینى با صالحان ارزش است. فِیهِ رِجالٌ ...
۹- ارزش مکانها، بسته به افرادى است که به آنجا رفت وآمد مىکنند. ارزش یک مسجد به نمازگزارانِ آن است، نه گنبد و گلدسته آن. «لَمَسْجِدٌ ... أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ، فِیهِ رِجالٌ یحِبُّونَ أَنْ یتَطَهَّرُوا»
۱۰- نماز و مسجد، وسیله تهذیب و پاکى است. «لَمَسْجِدٌ فِیهِ ... یتَطَهَّرُوا»
۱۱- علاقه به کمال و پاکى، خود یک کمال است. «یحِبُّونَ أَنْ یتَطَهَّرُوا»
۱۲- پاکان، محبوب خدایند. «یحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»
آیه ۱۰۹ سوره مبارکه توبه
«أَ فَمَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلى تَقْوى مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٍ خَیرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلى شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ وَ اللَّهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ» آیا کسى که بنیان (کار) خود را بر پایه تقوا و رضاى الهى قرار داده بهتر است، یا کسى که بنیاد (کار) خویش را بر لبه پرتگاهى سست و فروریختنى نهاده که او را در آتشِ دوزخ مى‌اندازد؟ خداوند گروه ستمگر را هدایت نمىکند.
شرح آیه ۱۰۹ سوره توبه توسط حجت‌الاسلام قرائتی
آیه قبل، مقایسه مسجد ضرار و مسجد قبا بود و در این آیه مقایسه بانیان آن دو مسجد است.
کلمه «شَفا»، به معناى لبه و کناره، «جُرُفٍ»، به معناى حاشیه نهر یا چاه که آب زیر آن را خالى کرده و پرتگاه شده است، و «هارٍ»، به معناى سست مىباشد.
پیامهایی از آیه ۱۰۹ سوره مبارکه توبه
۱- ارزش کارها به نیت آنان است، نه ظاهر اعمال. مسجد قبا براى خدا ساخته شد و مسجد ضرار با انگیزه تفرقهافکنى! «أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلى تَقْوى»
۲- بنیاد باطل بر باد است. «بُنْیانَهُ عَلى شَفا جُرُفٍ هارٍ»
۳- گاهى مسجد، بانیان خود را به قعر دوزخ مىافکند. «فَانْهارَ بِهِ فِی نارِ جَهَنَّمَ»
۴- سوء استفاده از مراکز مذهبى و باورهاى دینى مردم، ظلم است. «الظَّالِمِینَ»
آیه ۱۱۰ سوره مبارکه توبه
«لا یزالُ بُنْیانُهُمُ الَّذِی بَنَوْا رِیبَةً فِی قُلُوبِهِمْ إِلَّا أَنْ تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» بنیانى را که منافقان بنا نهادند، همواره موجب تحیر و سردرگمى در دل‌هاى آنان است. (آنها راه نجاتى ندارند،) مگر آنکه دل‌هایشان (از نفاق) جدا شود (یا با مرگ، متلاشى شود) و خداوند دانا و حکیم است.
شرح آیه ۱۱۰ سوره توبه توسط حجت‌الاسلام قرائتی
پیامهایی از آیه ۱۱۰ سوره مبارکه توبه
۱- بنیانهاى اعتقادى منافقان، سست و همراه با تردید است. «بَنَوْا رِیبَةً»
۲- امراض قلبى و روحى، گاهى به صورت خصلتى پایدار و بىتغییر در مىآید. «لا یزالُ ... رِیبَةً فِی قُلُوبِهِمْ»
۳- بیمارىهاى قلبى و روحى، با توبه ظاهرى و لفظى مداوا نمىشود. «إِلَّا أَنْ تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ»
۴- منافقان داراى تشکیلات و پایگاه هستند. «بُنْیانُهُمُ»
۵- منافق، آرامش ندارد. «رِیبَةً»
۶- خداوند از انگیزه منافقان در ساختن مسجد ضرار آگاه است. «عَلِیمٌ»
پی‌نوشت‌ها
[۱] . تفسیر نورالثقلین؛ کافى، ج ۲، ص ۴۰۷
[۲] . تفسیر نمونه
[۳] . وسائل، ج ۲۶، ص ۱۴
[۴] . بقره، ۱۸۵
[۵] . مائده، ۲
[۶] . طلاق، ۶
[۷] . بقره، ۲۳۲
[۸] . نساء، ۱۲
[۹] . بقره، ۱۰۲
[۱۰] . بقره، ۲۸۲
[۱۱] . تفسیر نورالثقلین
[۱۲] . تفسیر کبیر فخررازى
انتهای پیام/
