به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ دلیل موفقیت برنامه کنترل جمعیت در دهه هفتاد به کارگیری همه ساختارها و امکانات ارگانهای مختلف بود! موفقیت این برنامه به فاجعه کاهش شدید نرخ رشد(زیر یک درصد) و نرخ باروری (زیر 2 فرزند) منجر شد!
در حال حاضر هم اگر بخواهیم مسئله جمعیت حل و فصل شود ناچاریم از همه ساختارها استفاده کنیم؛ در این رابطه طرح "جوانی جمعیت و حمایت از خانواده" در فرصت بررسی در کمیسون مشترک مجلس قرار دارد؛ کمیسیون مشترک حول محور جمعیت شکل گرفته و متشکل از نمایندگانی از 8 کمیسیون مختلف مجلس است.
به‌دلیل فرابخشی بودن موضوع جمعیت، علاوه بر پیشنهادات نمایندگان کمیسیونهای مختلف، باید اساتید و صاحب‌نظران حوزه جمعیت نیز پای کار بیایند و طرح مذکور را اصطلاحاً حسابی چکشکاری کنند، این کار از تلف شدن بیشترِ فرصت جمعیتی کشور جلوگیری کرده و کارآیی قانون تدوین شده را افزایش می دهد.
نهضت سواد آموزی، جهاد سازندگی، وزارتخانه‌ها، ائمه جمعه، حوزه های علمیه و به طور کل همه ساختارها در دهه 70 به اشتباه برای کنترل جمعیت به میدان آمدند حالا نیز برای خروج از این بحران راهی غیر از این کارساز نخواهد بود!
به بهانه بررسی "طرح جوانی جمعیت" با "دکتر حسین مروتی" پژوهشگر حوزه جمعیت گفت‌وگویی انجام دادیم که در آن به مسائل و موانع دیگر سر راه رشد جمعیت نیز پرداخته شده است:
تسنیم: مشکل مهمی که در دوره‌های پیشین در مورد طرح "جمعیت و تعالی خانواده" مجلس مطرح می شد، بار مالی زیاد و عدم تعیین منابع تامین آن بود، آیا این مشکل در نسخه جدید رفع شده است؟
در طرح "جوانی جمعیت و حمایت از خانواده"منابع مالی لازم مورد توجه قرار گرفته است؛ از این رو ان شاء الله به مشکل اصل 75 قانون اساسی برخورد نخواهد کرد.
تسنیم: داشتن ضمانت اجرایی برای چنین قوانینی بسیار مهم است؛ نظارت مستمر یکی از روشهایی است که تا حدی آینده اجرایی قوانین را تضمین می‌کند و موجب می‌شود قوانین به حال خود رها نشوند.
بله! نکته دیگری که به خوبی در طرح لحاظ شده همین است و ساختارهایی که باید بر روی اجرای این قانون نظارت کنند تعیین شده اند، به این معنی که از درون ساختار دولت، وزارت کشور نقش نظارتی خواهد داشت و همینطور ستادی که در ساختار دولت تعیین شده، هماهنگی های لازم را به وجود خواهد آورد؛ ستادی نیز درون شورای عالی انقلاب فرهنگی تعبیه شده است، علاوه بر این مجلس نیز بر اساس وظیفه ذاتی خود باید با دریافت گزارشها بر روی قوانین نظارت داشته باشد، در واقع یک نظارت چند لایه طراحی شده است.
تسنیم: مشوقهای طرح با توجه به ظرفیتهای موجود در کشور، قابلیت اجرایی دارند؟
مشوقهای در نظر گرفته شده در طرح به اندازه ای هستند که بتوانند تاثیر گذار باشند، در نظر گرفتن مشوقهایی بیش از این مقدور نبود و ممکن بود کشور در مقاطعی از عهده اجرای آنها برنیاید؛ به نظرم اگر عزم اجرا در دولتی‌ها وجود داشته باشد در سال آینده این مشوقها می توانند به صورت تمام عیار اجرایی شوند.
نکاتی هم پیرامون جهت دهی این مشوق ها مطرح است و به نظر بنده باید فکری کرد که اقشار مستضعف جامعه مثل کارگران فصلی و آنهایی که نه کارگر رسمی هستند، نه جواز کسب دارند و نه حتی بیمه هستند شناسایی شوند و به طور ویژه مورد حمایت قرار بگیرند، حمایت از فرزندآوری روستاییان نیز باید به صورت خاص پیگیری شود.
تسنیم: نسخه جدید طرح نسبت به قبل دستخوش تغییرات زیادی شده است؛ آیا موارد خوبی در نسخه های قبلی بوده که در طرح حاضر حذف شده باشد؟
بله! در نسخه های قبلی موارد خوبی وجود داشت که متاسفانه در نسخه فعلی وجود ندارند؛ برای مثال واگذاری زمین به خانواده‌های صاحب فرزند بود که به بهانه اجرایی نبودن از طرح کنار گذاشته شده است؛ در حال حاضر زمینهای ملی زیادی وجود دارد که قابلیت واگذاری دارند؛ اگر به این مسئله پرداخته شده بود می توانست خیلی کمک کننده باشد.
موارد دیگری هم وجود دارد که یا به آنها پرداخته نشده و یا خیلی کم به آنها پرداخته شده است؛ به عنوان نمونه می توان به مسئله ساماندهی اشتغال و تحصیل بانوان اشاره کرد، عمده بار فرزندآوری بر دوش بانوان است با این حال برخی از مشاغلی که ماهیتاً برای بانوان آسیب زا هستند در دسترس آنها قرار دارند و برخی از ایشان مجبور می‌شوند به آنها رو بیاورند؛ باید زنان از ورود به این مشاغل آسیب زا منع شوند و در عوض مورد حمایت قرار گرفته و در شغلهایی به کار گرفته شوند که خودشان، خانواده و کرامتشان آسیب نبیند.
قاعده مند شدن غربالگری ناهنجاری جنین نیز کنار گذاشته شده که علتش را نمی دانم! سالانه چندین هزار سقط جنین جنایی، صرفاً به دلیل رویه اشتباه این غربالگریها انجام می شود که باید برای آن چاره ای اندیشید، بزرگترین مانع اصلاح این روند، جریانهایی هستند که منفعت مالی دارند، مانند مافیای تجهیزات پزشکی!
تسنیم: دانشگاهها در زمینه افزایش سن ازدواج و کاهش فرزندآوری زنان چه نقشی دارند؟
دانشگاههای ما تناسبی با بازار کار ندارند و ارتباط آنها با بازار کار تقریباً قطع است! تنها 14 درصد زنان ما شاغل هستند در حالی که بیش از 60 درصد ورودی دانشگاهها را زنان تشکیل می‌دهند! این تناقض بیانگر آن است که دانشگاههای ما برای کار کردن نیرو تربیت نمی‌کنند و کارکردشان بیشتر، گذران وقت است! برای این مسئله نیز باید فکری کرد.
اعتقاد من این است سیستمی که در دهه 70 از اشتغال و تحصیل زنان برای کنترل جمعیت استفاده می کرد همچنان در کشور پابرجاست! در برنامه اول توسعه، اشتغال و تحصیل زنان ذیل موضوع جمعیت قرار گرفت و از این دو مقوله به عنوان ابزار کاهش رشد جمعیت استفاده شد؛ در حال حاضر نیاز داریم که این مسائل برطرف شوند البته حتماً یکسری از افراد و جریانهای فمینیستی با آن مخالفت خواهند کرد!
در مشروح مذاکرات مجلس در سال 1371 آمده است که یکی از نمایندگان زنِ مجلس در پشت تریبون در دفاع از طرح تنظیم خانواده می گوید: "برادران! ما می دانیم که اگر زنان وارد عرصه اشتغال شوند، یکسری از آقایان بیکار می مانند! ولی ما برای کنترل جمعیت ناچاریم این کار را انجام دهیم! این کار در اندونزی انجام شد و آنها جواب گرفتند!"
تسنیم: وضعیت کنونی تحصیلات دانشگاهی زنان چگونه است و به نظر شما چه چیزی مانع ساماندهی این مسئله است؟
بی ضابطه بودن تحصیلات زنان به شغلهایی منجر می شود که بر خلاف کرامت زنان است و از لحاظ فرهنگی نیز آسیب زا هستند، در یک سری از رشته های تحصیلی که اغلب ورودی آنها خانمها هستند، ماهیت کارهای مربوط به آن رشته ها مردانه است، برای نمونه مهندسی معدن را می توان نام برد؛ عقل می گوید که وقتی آموزش عالی برای این رشته ها هزینه می‌کند باید منفعتی هم برای نظام اسلامی داشته باشد!
از میان 65 نفر ورودی رشته دامپزشکی دانشگاه تهران در سال 1386، 63نفر خانم بودند! به عقیده من باید بر فضای دانشگاهها عقلانیت حاکم شود، البته این به معنای مخالفت با اشتغال و تحصیل زنان نیست؛ ارائه راهکار برای این مسئله از ترس هجمه جریانهای فمینیستی رها شده است و ما هنوز در حل این مسئله تعارف می کنیم، عدم چاره جویی برای این مسائل باعث می شود به خود زنان آسیب وارد شود.
تسنیم: آیا طرح "جوانی جمعیت" به این مسئله توجه کرده است؟
در طرح برای اینکه زنان جامعه بتوانند همزمان با تحصیل و اشتغال فرزندآوری داشته باشند، تسهیلاتی در نظر گرفته شده که خوب هستند اما نکته‌ای که مغفول مانده، قاعده مند کردن اشتغال و تحصیل زنان است.
تسنیم: چه مسائل دیگری در ساختارهای کشور وجود دارد که به طور غیرمستقیم بر روی موضوعاتی همچون جمعیت اثر می‌گذارد؟
یک بحث مهم و حیاتی فرهنگ کار است؛ نسلهایی که اکنون در کشور پرورش پیدا می کنند با کار بیگانه هستند و در نتیجه مسئولیت‌پذیر بار نمی آیند! در نسلهای گذشته پسران در سنین ده دوازده سالگی کار می کردند و یکسری از مسئولیتها را بر عهده می گرفتند اما در حال حاضر نه تنها این امکان وجود ندارد بلکه موانع زیادی بر سر این راه است.
مثلاً در قانون کار برای کار و حتی کارورزی یک نوجوان و جوان محدودیت سنی در نظر گرفته شده، به عقیده من در این رابطه نیز می توانیم در برخی از مواد قانون تجدیدنظر کنیم؛ اینکه آیا می شود در این طرح به این مسئله پرداخت یا نه را باید حقوقدانها بگویند ولی این مسئله، بسیار مهم و در تطابق با بند هشتم از سیاستهای کلی جمعیت است.
تسنیم: ایجاد فرهنگ کار به چه صورت بر ازدواج و فرزندآوری تاثیر می گذارد؟
شرایط پایین آمدن سن ازدواج و فرزندآوری تا حد زیادی به تربیت مناسب جوانان مربوط است؛ مهمترین عاملی که فرزندان ما را مسئولیت‌پذیر می‌کند همین کار کردن است؛ در حال حاضر به بهانه‌های مختلف این موضوع از فرایند تربیت فرزندان کنار گذاشته شده است.
معتقدم این امکان وجود دارد که دو یا سه سال از سنوات تحصیلی دانش آموزی را کم کنیم، در حال حاضر 11 سال برای گرفتن دیپلم زمان لازم است، به عقیده بسیاری از متخصصین و کارشناسان، این زمان می تواند به 9 سال کاهش پیدا کند!
در این راستا باید دوره‌ها فشرده تر و و محتوا سبک‌تر و کاربردی تر شود؛ در این رابطه، بسیاری از مشکلات ما به تحصیلاتی برمی گردد که عملاً هیچ کارکردی در زندگی حال و آینده دانش آموزان ندارد؛ دانش آموزان مطالبی را می خوانند که حتی در فضای دانشگاه و علم و تحقیق نیز هیچ گونه کاربردی ندارد!
تسنیم: فضای متراکم شهری یکی از دلایل عدم تمایل زوجها به فرزندآوری است، آیا این موضوع به خصوص در مورد شهر تهران مدنظر قرار گرفته است؟
چند سال پیش قانونی با عنوان "امکان سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و ساماندهی و تمرکززدایی از شهر تهران" تصویب شد، این قانون به شدت ناقص است و در این مسئله جدی نیست؛ تمرکززدایی از تهران یکی از شروط اساسی پیاده شدن سیاستهای جمعیتی است! و به اعتقاد من طرح جوانی جمعیت می‌تواند به این مسئله هم اشاره‌ای داشته باشد.
شدت تراکم جمعیتی تهران مانع از این می‌شود که یک خانواده به بیشتر از دو فرزند فکر کند! جمعیت زیاد و خانه‌های 45 متری عملاً فرزندآوری بیشتر را سخت می‌کند، انتقال پایتخت می‌تواند فضا را برای افزایش فرزندآوری مهیا کند و تهران را هم احیا کند.
تسنیم: در این رابطه چه عامل یا عواملی مانع تمرکززدایی از تهران می‌شود؟
یکی از عواملی که مانع انتقال پایتخت است سود و منفعت تصمیم گیران و تصمیم سازان است! وقتی یک مسئول ده ها میلیارد تومان مستغلات در تهران دارد، علی القاعده به انتقال پایتخت رضایت نخواهد داد! من یکی از دلایل مهم مخالفت نخبگان با انتقال پایتخت را همین مسئله می‌دانم.
با وجود اینکه قرارگاه خاتم الانبیا حاضر شده است بدون هیچ هزینه ای برای دولت، پایتخت را منتقل کند، چرا دولت و شورای شهر تهران با این موضوع مخالفت می‌کنند؟! جالب است که سازمانها و رسانه های غربی و معاند نیز با انتقال پایتخت در ایران مخالفت می کنند!!
انتقال پایتخت ممکن است به منافع برخی افراد ذی نفوذ آسیب برساند اما در عوض دست مردم باز می شود و بالاخره مردم مستضعف تهران می توانند نفسی بکشند! اگر نهادهای دولتی و سیاسی به شهر دیگری منتقل شوند، قیمت مسکن کاهش پیدا می کند و فضایی برای تنفس محرومین تهران ایجاد می شود؛ از این رو، تکمیل قانون امکان سنجی انتقال پایتخت، کمک کننده است و احتمالا می تواند در این طرح مورد اشاره قرار بگیرد.
تسنیم: آیا طرح فعلی به موضوع دو سال سربازی پرداخته است؟
در نسخه‌های اولیه آمده بود که متاسفانه حذف شد! به نظر بنده خدمت سربازی باید شکلی حرفه ای پیدا کند و برای کسانی که ازدواج کردند یا فرزندآوری دارند، کسریها و معافیتهای ویژه ای در نظر گرفته شود؛ نیروهای مسلح می گویند که به علت پایین آمدن نرخ باروری، تعداد سربازها کم است؛ از طرفی اصرار بر حفظ خدمت سربازی به همین شکل موجود، خودش در آینده باعث ایجاد مشکلات جمعیتی بیشتر می شود و ازدواج، کار و فرزندآوری جوانان را به تأخیر می‌اندازد.
در این صورت، در نسلهای آینده با مشکلات شدیدتری در زمینه تامین سرباز روبرو خواهیم بود! اگر خدمت سربازی به همین شکل ادامه پیدا کند، نسلهای آینده احتمالاً باید هرکدام 5یا 6 سال خدمت سربازی داشته باشند! نیروهای مسلح در این رابطه به شدت مقاومت می‌کنند، با این وجود به عقیده من این مسئله نیاز به یک جراحی بزرگ دارد.
همانطور که همه ما تجربه خدمت سربازی را داشته ایم، در دوره خدمت، سربازان عموماً کار خاصی انجام نمی دهند، از طرفی حرفه یا فنی هم به آنها آموزش داده نمی‌شود؛ مشکل از ساختار موجود است و جوانان گناهی ندارند که باید عمرشان تلف شود.
تسنیم: آیا تعداد مواد زیاد این طرح، نقطه ضعف آن به شمار می‌آید؟
در طرح جمعیت برای عمده بخش‌های دولت که از 18 وزارتخانه و هشت معاونت تشکیل شده کار تعیین شده است؛ همینطور برای قوه قضاییه، مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی نقش در نظر گرفته شده است، همچنین برای نهادهایی از قبیل کمیته امداد، بهزیستی، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و بنیاد مستضعفان نیز کار تعیین شده است؛ وقتی برای طیف گسترده ای از ساختارهای جمهوری اسلامی کار تعریف کنیم قاعدتاً تعداد بندهای قانون افزایش پیدا می‌کند و این موضوع به خودی خود نقطه ضعف محسوب نمی شود.
از طرفی دلیل موفقیت برنامه کنترل جمعیت در دهه هفتاد نیز این بود که همه ساختارهای نظام را در گیر کرد؛ نهضت سواد آموزی، جهاد سازندگی، وزارت خانه ها، ائمه جمعه، حوزه های علمیه و به طور کل همه ساختارها برای کنترل جمعیت به میدان آمدند، در حال حاضر هم اگر بخواهیم مسئله جمعیت حل و فصل شود ناچاریم از همه ساختارها استفاده کنیم.
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
انتهای پیام/
