مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران درباره رخداد نجومی همنشینی سیارات کیوان و برجیس در شامگاه دوشنبه، اول دی اظهار کرد: برخی رخداد‌های نجومی خاص بوده و دلیل این موضوع می‌تواند فاصله زمانی زیاد برای تکرار یک رخداد باشد، مثلا فاصله گذر‌های سیاره ناهید (زهره) از جلوی خورشید زیاد است اما نوع دیگری از رویداد‌ها که با آنها مواجه هستیم همچون ماه و خورشیدگرفتگی است که این رویداد‌ها برای آماتور‌های اخترشناسی جذاب بوده و هر ساله اقدام به رصد اینگونه پدیده‌ها می‌کنند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ادامه داد: رویدادی پیش روی ماست که نوعی بسیار خاص بوده و در هر ۲۰ سال و یا بطور دقیق‌تر هر ۱۹.۶ سال، همنشینی سیارات برجیس و کیوان «مشتری و زحل» رخ می‌دهد. امسال این دو جرم هر دو با چشم غیرمسلح قابل مشاهده هستند اما در همنشینی به شدت نزدیک برجیس و کیوان (مقارنه بزرگ) شرایط به گونه‌ای است که با چشم غیرمسلح این اجرام قابل تفکیک نیستند.
عتیقی گفت: هر چند در شب یلدای ۹۹ این همنشینی زیبا و بسیار نزدیک قابل مشاهده است اما کمترین فاصله این دو جرم در شامگاه روز دوشنبه، اول دی خواهد بود که با توجه به زمان غروب این اجرام از حد فاصل لحظه غروب مهر (۱۶:۵۵ در تهران)، حدود ۲ ساعت برای مشاهده این همنشینی رصدگران فرصت خواهند داشت.
به گفته او ساعت ۱۶:۵۲ دقیقه عصر روز دوشنبه، اول دی ۹۹، زمان رسیدن این دو سیاره به کمترین جدایی زاویه‌ای (از دید ناظر زمینی) خواهد بود.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران افزود: در این بازه زمانی به قدری این اجرام به هم نزدیک می شوند که با چشم غیرمسلح این دو سیاره به صورت یک جرم ستاره مانند در جنوب غرب آسمان پس از غروب مهر تابان دیده می شوند.
او ادامه داد: سیاره برجیس هر ۱۱.۹ سال و سیاره کیوان هر ۲۹.۵ سال زمینی، یکبار به گِرد خورشید می‌چرخند و شرایطی ایجاد می‌شود که حدود هر ۲۰ سال یک بار این دو سیاره که در فضا چند صد میلیون کیلومتر با یکدیگر فاصله دارند، اما از دید ناظر زمینی به هم نزدیک دیده شوند. نکته قابل توجه این است که همنشینی شب یلدای ۹۹ و در شرایط به مراتب بهتر، شامگاه دوشنبه اول دی، به قدری این اجرام به هم نزدیک می‌شوند که با چشم غیرمسلح این دو سیاره به صورت یک جرم ستاره مانند دیده می‌شوند که برخی از آن با توجه به اینکه در آستانه سال نو میلادی هستیم به عنوان "ستاره کریسمس" یاد کرده اند. البته در شامگاه پنجشنبه ۲۷ آذر هلال زیبای ماه آدرس خوبی برای یافتن و شناختن این دو سیاره است و این اجرام تا ساعتی پس از غروب خورشید با یکدیگر همنشین خواهند بود.
او ادامه داد: این دو جرم در شامگاه دوشنبه، اول دی ۹۹ یک پنجم قطر ماه کامل از یکدیگر جدایی داشته یعنی ۶ دقیقه کمان (قوس) که برابر با یک پنجم قطر ماه که ۳۰ دقیقه کمان است، خواهد بود؛ این در حالی است که میانگین فاصله این دو سیاره در فضا با یکدیگر حدود ۶۴۶ میلیون کیلومتر از یکدیگر است.
شرح تصویر: نقشه آسمان این واقعه در ۷۹۴ سال قبل
عتیقی بیان کرد: با نگاهی به تاریخچه این واقعه، با وجود اینکه در ۱۱ خرداد ۱۳۷۹ همنشینی این دو غول سامانه خورشیدی در برج فلکی بره (حمل) در آسمان صبحگاهی و با فاصله کمی از طلوع خورشید رخ داد، اما به اندازه امسال نیز بهم نزدیک نبودند و جدایی آنها یک درجه و ۱۱ دقیقه کمان بود؛ آخرین باری که نزدیکی سیاره برجیس و کیوان را ساکنان زمین تقریبا با شرایط امسال شاهد بوده اند در عصر گالیله (منجم ایتالیایی) یعنی ۳۹۷ سال قبل و در سال ۱۶۲۳ میلادی و در روز دوشنبه ۲۲ تیر ۱۰۰۲ خورشیدی بوده است.
او افزود: متاسفانه در آن زمان به دلیل اینکه فاصله برجیس و کیوان از مهرتابان حدود ۱۳ درجه بوده و خورشید در ساعت ۷ بعد از ظهر ۲۲ تیر ۱۰۰۲ خورشیدی (بوقت ایران) غروب کرده است و این دو جرم در کنار یکدیگر کمتر از ۱ ساعت بعد و حدود ساعت ۱۹:۴۶ غروب کرده اند که فرصت زیادی برای مشاهد همنشینی آنها نبوده است، هر چند که در عصر اختراع و ابداع تلسکوپ در عصر گالیله این اتفاق روی داد.
شرح تصویر: وضعیت آسمان هنگام همنشینی برجیس و کیوان در عصر گالیله
عتیقی ادامه داد: اتفاق به مراتب قبل‌تر از آن، ۸ قرن قبل یعنی ۷۹۴ سال پیش در روز پنج شنبه، ۱۴ اسفند ۶۰۴ خورشیدی در حالی که سیارات برجیس و کیوان همچون امسال در افق صبحگاهی در برج بزماهی (جَدى) قرار داشته اند، حدود ساعت ۴ و ۱۵ دقیقه بامداد این دو سیاره چسبیده به هم طلوع کرده اند و در بامدادان روز ۱۴ اسفند ۶۰۴ خورشیدی همنشینی آنها اتفاق افتاده است. باید توجه داشته باشیم که در آن زمان تلسکوپ و یا ابزار‌های رصدی برای رصد و امکان تفکیک این دو جرم از یکدیگر وجود نداشته است.
او بیان کرد: در نجوم قدیم، به همنشینی اجرام آسمانی که کمتر از یک درجه یا یکدیگر فاصله داشتند، قِران می‌گفته اند که به معنی نزدیکی است. غربی‌ها برای بیان این نکته از «مقارنه - Conjunction» برای وقتی که دو جرم به نزدیکی هم می‌رسند و وقتی که دو جرم در آسمان بسیار نزدیک به هم باشند از «مقارنه بزرگ - Great Conjunction» استفاده می‌کنند. در حقیقت مقارنه بزرگی پیش روی ماست و سیارات برجیس و کیوان به عنوان غول‌های گازی منظومه خورشیدی، به ترتیب با قطر‌های ۱۴۳۰۰۰ و ۱۲۰۰۰۰ کیلومتر که اقمار زیادی نیز در اطراف خود دارند.
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با بیان اینکه با اتفاقی تاریخی و جذاب روبرو هستیم، گفت: این سیارات در شامگاه دوشنبه، اول دی ۹۹ به کمترین فاصله خود می‌رسند و از درون تلسکوپ و دوربین‌های دو چشمی و حتی لنز‌های تله قدرتمند عکاسی، به تفکیک به همراه حلقه‌های کیوان و اقمار گالیله‌ای برجیس دیده می‌شوند. در مقارنه ۲۰ سال آینده این اجرام در روز دوشنبه، ۱۵ آبان ۱۴۱۹ با جدایی باز هم به نسبت امسال زیاد یک درجه و ۱۴ دقیقه کمان با یکدیگر در صورت فلکی خوشه یا دوشیزه (سنبله) ملاقات می‌کنند.
شرح تصویر: وضعیت آسمان هنگام همنشینی برجیس و کیوان ۲۰ سال قبل
عتیقی افزود: البته بهترین شرایط برای مشاهده یک همنشینی جذاب دیگر از دو سیاره برجیس و کیوان در بامداد جمعه، ۲۵ اسفند ۱۴۵۸ خورشیدی خواهد بود. این اجرام با یکدیگر همچون امسال در برج فلکی بزماهی و با جدایی ۶ دقیقه کمان همنشینی زیبایی خواهند داشت، اما عمر محدود بشری شاید فرصت دیدار مجددی برای ۶۰ سال دیگر برای همگان فراهم نکند.
عتیقی در ادامه با بیان اینکه فرصت طلایی عمرتان را برای مشاهده این پدیده که به راحتی با چشم و یا با امکانات رصدی قرن ۲۱ قابل مشاهده است از دست ندهید، افزود: برای مشاهده با چشم، تلسکوپ و یا ابزار‌های رصدی و همچنین عکاسی چه بصورت آفوکال حتی با دوربین‌های تلفن همراه که آموزش‌هایی را در وبگاه، کانال تلگرام و اینستاگرام انجمن نجوم آماتوری ایران برایتان تا کنون قرار داده ایم و چه به شکل اتصال بدنه دوربین‌های عکاسی DSLR به تلسکوپ، این رخداد جالب و استثنایی را برای همیشه در ذهن و عکس‌ها و فیلم‌های خود ماندگار کنید.
