معماری را نمی‌توان صرفا ترکیب‌بندی و شکل‌دهی بنایی از اتصال و پیوست سنگ، آجر، سیمان و آهن دانست؛ بلکه معماری فضا و ظرف زندگی است. شاید بتوان گفت معماری هنر سازماندهی فضاست. معماری نه فقط ساختمان‌سازی، بلکه دانش ساخت فضای مطلوب، در پاسخ به نیاز انسان به فضای زیبا، مفید و معناگرا در تعبیر مفهومی با عنوان خانه است و خانه محلی برای سکونت که بر اساس اقلیم، فرهنگ بومی و روانشناسی محیطی، امنیت، تناسبات، هماهنگی با زمینه، هزینه و روش‌های ساخت است که معمار آن را طراحی می کند. بی‌توجهی به هر کدام از این مولفه‌ها در زمانی کوتاه ما را با شهرهایی خالی از هویت، نظم و زیبایی مواجه خواهد کرد.
بر همین کاربست، معماری ایرانی به مجموع دست‌یافته‌های معماری ایرانیان از ابتدای مهاجرت آریایی ها به فلات ایران تا امروز و بر اساس ویژگی‌های فرهنگی، ظرفیت‌ها و نیازهای اجتماعی مردم در ادوار و قالب انواع سبک‌ها، رویکردهای مختلف برای ایجاد سرپناه، تامین رفاه عمومی، آرامش و آسایش اطلاق می‌شود.
نیما کیوانی (متولد۱۳۶۰) معمار صاحب‌سبکی که به تازگی به عنوان داور جایز معتبر لوپ دیزاین (LOOP Design Awards) انتخاب شده، معتقد است «هنر یک معمار این است که در طرح خود سکون و آرامش را به عنوان سرچشمه سکونت به ساکنان ساختمان القا کند، همان نیازی که امروزه در طراحی واحدهای مسکونی در حال فراموش‌شدن است. فضای یک خانه باید روح و حس زندگی داشته باشد، اولین وظیفه یک معمار تامین نیاز انسانی برای آرامش و حس سکونت در ساختمان‌سازی است. استفاده از عناصر طبیعی مانند چوب و نور طبیعی در طراحی ساختمان باعث ایجاد فرکانس‌های آرامش‌بخش به افراد می‌شود.»
به اعتقاد وی در سبک تلفیقی معماری مدرن با معماری حوزه تمدنی ایران از تزیین استفاده نمی‌شود؛ بلکه از روابط فضایی از بازی‌های نور و رنگ و جنس سازه استفاده می‌شود. در طرح‌هایی که به این سبک اجرا می‌کنیم از عبارت «خانه» استفاده می‌کنیم تا تداعی فضایی برای زندگی و سکونت و آرامش شود و با طرح‌های مدرن که صرف عنوان آپارتمان مسکونی به سفارش مشتری، متفاوت است.
این پژوهشگر دکتری معماری دانشگاه میزوری آمریکا، طرح‌هایی را با همین رویکرد با عناوین اٌرسی‌خانه، پردیس‌خانه، کبوترخانه و مهرخانه در ایران و کشورهای دیگر طراحی و اجرا کرده است. به اعتقاد وی «معماری را نمی‌توان به قلمرو جغرافیایی تقسیم کرد، گستره معماری ایران متعلق به حوزه تمدنی ایران است. تمدن ایران باستان دارای نوع و شیوه‌ای از معماری بوده است که در یک گستره‌ای حتی تا آندولس (اسپانیای امروزی) نمونه ها و تاثیرات آن مشاهده می شود. معماری را نمی‌توان بر اساس حدود جغرافیایی تقسیم‌بندی کرد، مثلا بگوییم معماری افغانستانی یا عراقی یا معماری آلمانی یا انگلیسی یا لهستانی؛ چنین دسته‌بندی ملیتی وجود ندارد؛ معماری منطقه‌ای از آسیای میانه و کشورهایی در فلات ایران تا منطقه آناتولی در حوزه معماری حوزه تمدنی ایران قرار دارد.»
کیوانی پیش از این هم تجربه داوری مسابقات معتبر بین‌المللی معماری را در کارنامه خود دارد. او این بار در این رویداد پیشرو در زمینه معماری، طراحی داخلی، طراحی منظر و طراحی محصول در شهر پورتو پرتغال به قضاوت خواهد نشست. وی اخیرا توانست عنوان بهترین دفتر معماری سال در زمینه معماری مسکونی را از کشور انگلستان به دست بیاورد.
ملاقات سنت و نوآوری
نیما کیوانی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره طرح‌های خود، گفت: اکنون در اروپا، آمریکای جنوبی و آسیای شرقی ایده‌ها و رویکردها و طرح‌های دفتر معماری ما را به خوبی می‌شناسند؛ ما یک خط فکری داریم و بر اساس همین هم طرح‌های ما را تحلیل و این‌گونه عنوان می‌کنند «زمانی که سنت و نوآوری با هم ملاقات می‌کنند»؛ برخی معماران با الگوگیری از معماری دیگران طرح‌هایی را فقط بازآفرینی می‌کنند، اما جریان جدیدی را نتوانستند خلق کنند چون مبانی و فلسفه را از آنها می‌گیرند، آنها پیرو هستند و نهایتا فقط همان مبانی را با شکل جدید ارائه می‌کنند.
داور ایرانی جایزه لوپ دیزاین اظهار داشت: ما حدود ۲۰ سال گذشته، معماری گذشته ایران را شناسایی کردیم در این مدت فضاهایی را با همان جزییات می‌ساختیم، بر اساس تجاربی که از پژوهش و طرح‌های اجرایی و حضور در رویدادهای بین المللی داشتیم، متوجه حلقه مفقوده شدیم اینکه به معماری خودمان فقط ظاهری توجه می‌کنیم.
وی افزود: با عنوان معماری ایرانی به شدت مخالفم؛ بلکه معماری حوزه تمدنی ایران داریم نه معماری ایرانی؛ معماری را نمی‌توان بر اساس حدود جغرافیایی تقسیم‌بندی کرد، مثلا بگوییم معماری افغانستانی یا عراقی یا معماری آلمانی یا انگلیسی یا لهستانی؛ چنین دسته‌بندی ملیتی وجود ندارد؛ معماری منطقه‌ای از آسیای‌میانه و کشورهایی در فلات ایران تا منطقه آناتولی در حوزه معماری حوزه تمدنی ایران قرار دارد.
کیوانی گفت: تمدن ایران باستان دارای نوع و شیوه‌ای از معماری در گستره‌ای حتی تا آندولس (اسپانیای امروزی) بوده است؛ در کاخ الحمرا اسپانیا آثار بسیار معماری وجود دارد و خوانش آن معماری نشان می‌دهد بستر این معماری از ایران تا اسپانیا رفته است. به لحاظ تخصص عنوان معماری معتقدم معماری حوزه تمدنی ایران صحیح است و تلاش می‌کنم این عنوان را در فرهنگ گفتاری معماران و متخصصان جا بیاندازم.
تامین آرامش و حس سکونت در طرح اولین وظیفه یک معمار است
کیوانی اتمسفر و فضای طرح‌های معماری خود را در عین مدرن بودن، متعلق به حوزه معماری تمدن ایرانی دانست و گفت: ارسی‌خانه اولین تجربه معماری ما در این خط فکری بود که به ثمر نشست. از گذشته یک نگاهی در ایران وجود داشت که بازگشت به معماری گذشته ایران را واپس‌گرایانه می‌دانست. متاسفانه هنوز هم در بخشی از جامعه معماری ایران وجود دارد، زیرا با نگاه ظاهری به این معماری می‌پردازند این طور تلقی می‌شود که احیای معماری حوزه تمدنی ایران یعنی طاق و قوس‌زدن و استفاده از آجر و خشت که با واقعیت معماری مدرن سازگاری ندارند.
پژوهشگر حوزه معماری افزود: طرح ارسی‌خانه در تهران اجرا و در سال ۲۰۱۷ به عنوان بهترین طرح مسکونی خاورمیانه انتخاب شد؛ در ارسی‌خانه از معماری مدرن استفاده شده، ما پنجره‌های ارسی را در طراحی نمای ساختمان احیا کردیم طوری که باز و بسته میشوند و نور قابل کنترل است و تمام ساختارهای دو پوسته بودن معماری پایدار امروزی برای حفظ انرژی در این طرح استفاده شده است. بازی نور و رنگ‌ها در ورودی این ساختمان فضای آرامی ایجاد و آرامش را به عنوان سرچشمه سکونت به ساکنان ساختمان القاء می‌کند.
کیوانی با انتقاد از نگاه تجملی به طراحی واحدهای مسکونی تاکیدکرد: فضای یک ساختمان باید روح و حس زندگی داشته باشد، اولین وظیفه یک معمار تامین نیاز انسانی برای آرامش و حس سکونت در ساختمان‌سازی است. استفاده از عناصر طبیعی مانند چوب و نور طبیعی در طراحی ساختمان باعث آرامش می‌شود.
وی با اشاره به معماری نور در مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان گفت: طراح و معمار این شاهکار معماری نور را مستقیم وارد نکرده است. بازدیدکننده از یک دالان تاریک که در انتهای آن نور قرار دارد، به فضای نورانی دعوت می‌شود؛ معماری حوزه تمدنی ایران همیشه نور را کنترل و هدایت می‌کند. متاسفانه در طرح‌های امروزی پنجره تمام قد و بدون کنترل نور ساخته می‌شود بعد برای کنترل نور و حریم، پرده می زنند، در صورتی که در معماری گذشته پرده وجود نداشته است؛ معماری می‌تواند بدون نیاز و استفاده از پرده این امکان را بدهد که نور را کامل و یا کنترل شده هدایت شود. ارسی‌ها کنترل کننده نور هستند و علاوه بر زیبایی مضاعف به اتاق و ساکنان آن آرامش می‌دهند.
به گزارش ایرنا، طرح ساختمان مسکونی اُرسی‌خانه، سال ۲۰۱۶ برنده مدال برنز مسابقه آ دیزاین در بخش معماری، ساختمان و سازه شد و اکتبر ۲۰۲۰ (۹ مهرماه ۹۸) در نمایشگاه بین‌المللی موزه دیزاین به نمایش درآمد.
طراحی فضای سبز در ساختمان می تواندهوای شهر را متفاوت کند
کیوانی افزود: در پردیس‌خانه یکی دیگر از طرح‌هایی که در تهران اجرا شد، علاوه بر طراحی هدایت و کنترل نور، با الهام از باغ‌های معلق بابل همچنین باغ تخت شیراز _ که در حال مرمت و احیاست- با کاشت درخت سرو به عنوان نماد باغ‌های ایرانی، پوسته چوبی نمای ساختمان را پوشانده ایم و در نمای طبقات مختلف ساختمان این درختان ۵ متری دیده می‌شود. حتی در بخشی از لابی و حیاط باغ و گودال باغچه و در پشت‌بام فضای سبز باغ‌مانند (Roof Garden) طراحی شده است، معتقدیم اگر طراحی فضا از نما تا بام در ساختمان‌ها وجود داشته باشد، هوای شهری مانند تهران بسیار متفاوت می‌شود.
داور ایرانی جایزه معتبر لوپ دیزاین بیان کرد: بعد از معرفی طرح‌های ما اکنون طراحی ایده سبک معماری حوزه تمدنی ایران به طراحی ساختمان‌های مدرن اضافه شده و رواج هم پیدا کرده است و دیگر آن نگاه واپس‌گرایانه به این سبک و ایده‌ها وجود ندارد؛ اگر هم ما را به عنوان پیشرو در این سبک و ایده معماری در ایران و جهان می‌شناسند کار شگفت‌انگیزی نکردیم، فقط بخش کوچکی از ظرفیت‌های معماری این حوزه را احیا کردیم.
احیای معماری حوزه تمدنی ایران نیازمند دانش و شناخت از معماری گذشته
کیوانی احیای سبک معماری حوزه تمدنی ایران در معماری مدرن را نیازمند دانش و شناخت از معماری گذشته ایران دانست و افزود: متاسفانه در این حوزه در بخش آموزش و دانشگاه بی‌توجهی می‌شود و خود معماران هم زیاد توجه نمی‌کنند. اگر هم توجهی دارند کار اجرایی انجام نمی‌دهند، این حوزه نیاز به معماران و متخصصانی دارد که دانش و مطالعات ترکیبی از معماری مدرن جهان و معماری تمدنی ایران داشته باشند و ایده‌های خود را اجرایی کنند.
پژوهشگر حوزه معماری خاطرنشان کرد: البته این سبک و ایده پیش‌تر در معماری ژاپن اتفاق افتاد، آنها معماری خود را مدرن کردند و اکنون سبک ژاپنی از معماری‌های پیشرو در جهان است؛ برای آنها آسان بود زیرا بر اساس مکتب خود معماری مینیمالیستی داشتند، اما فرهنگ ما ایرانی‌ها پر از نقش و رنگ است و مدرن کردن آن بسیار سخت اما شدنی. فقط باید نگاه معماران ما عمیق تر شود که البته با ورود نسل جدید و جوان معماران ایران به این عرصه اتفاقات خوبی افتاده است.
کیوانی بیان کرد: از نظر اجتماعی صاحبان طرح‌ها و ساکنان واحدهای مسکونی هم باید تغییر رویکرد دهند، گاهی دیده می‌شود افراد تمایل زیادی به معماری غیر بومی و سبک مدرن غربی دارند و سفارش دهنده طرح آنها هستند. معمار تا یک جایی می‌تواند اصرار و پافشاری برای طرح‌های برگرفته از معماری حوزه تمدنی ایران داشته باشد. این حس علاقه به معماری گذشته البته- نه صرفا نمادها و المان‌ها- بلکه ایجاد حس و روح برگرفته از مفاهیم آن و ترکیب با معماری مدرن، باید تقاضا شود تا معمار با دست باز ایده‌پردازی و اجرا کند.
ضوابط ساختمان‌سازی باید منطبق با اقلیم و فرهنگ متغیر شود
کیوانی درباره طراحی داخلی ساختمان بر اساس معماری حوزه تمدن ایران توضیح داد: این سبک و رویکرد را خیلی نمی‌توان در طراحی جزییات فضای داخلی ساختمان اجرا کرد زیرا ضوابط ساختمان‌سازی و طراحلی داخلی ما همچنان بر مبانی الگوهای غیربومی و غربی است، این ضوابط حتی با اقلیم‌های متفاوت ایران همگون‌سازی نشده و طراح و معمار به اجبار دقیقا از همین نقطه و خودکار به سمت واحدهای مسکونی به سبک غربی می‌رود و قدرت مانور معمار و طراح داخلی گرفته می شود؛ مثلا نمی‌توان آپارتمانی را بر اساس طرح حیاط مرکزی طراحی و اجرا کرد زیرا ضوابط ساختمان‌سازی اجازه نمی‌دهد این درحالی است که در سیاست‌ها اعلام می‌کنند «الگوی معماری ایران را توسعه دهید».
داور ایرانی جایزه معتبر لوپ دیزاین تصریح کرد: ضوابط شهرسازی و ساختمان‌سازی در شهرهای مختلف ایران با اقلیم و فرهنگ و آب و هوای متنوع و متفاوت یکسان است، از رشت تا تبریز از یزد تا گرگان از تهران تا بوشهر و بندرعباس با این همه تنوع در دما و نور و رطوبت و ... فرهنگ اجتماعی، همه این ضوابط یکسان است؛ کشورهای اروپایی وسعت چندانی ندارند اقلیم این کشورها تقریبا یکسان است، طبیعی است قواعد و ضوابط آنها در ساختمان سازی تغییر نکند، اما در ایران چنین نیست، اما همچنان ما تابع ضوابط ساختمان‌سازی طبق مقررات غرب و اروپا هستیم.
دوره نمادها در معماری تمام شده است
کیوانی بیان کرد: در دنیای معماری مدرن دوره نمادها و المان‌ها در معماری تمام شده است، در طراحی دیگر از نمادها نمی‌توان به وضوح استفاده کرد و نباید هم استفاده شود زیرا باید به شعار مدرنیته «کمتر، بیشتر است» پایبند باشیم، البته رویکرد معماری گذشته را می‌توان در یک هارمونی و یکنواختی جامع وارد معماری سبک مدرن کرد. اینکه صرفا با گچ‌بری و آینه‌کاری طاق و گنبد و ... بخواهیم سبک معماری حوزه تمدن ایرانی را احیا کنیم همان نگاه سنتی گذشته است؛ بلکه باید روابط فضایی و اتمسفر برگرفته از نمادها را وارد طراحی کنیم. این سبک در معماری نور با الگویی از خانه‌های کاشان در طرح‌های ما در ارسی‌خانه و پردیس‌خانه اجرا شده است طوری که حتی ساکنان بدون آگاهی و دانستن، حس و فضای آرام تاثیر از همان نمادهای سنتی را دریافت می‌کنند.
وی گفت: در سبک تلفیقی معماری مدرن با معماری حوزه تمدنی ایران از تزیین استفاده نمی‌شود بلکه از روابط فضایی از بازی‌های نور و رنگ و جنس سازه استفاده می‌شود. در طرح‌هایی که به این سبک اجرا می‌کنیم از عبارت خانه استفاده می‌کنیم تا تداعی فضایی برای زندگی و سکونت و آرامش شود و با طرح‌های مدرن که صرف عنوان آپارتمان مسکونی به سفارش مشتری، متفاوت است.
داور بین المللی جایزه لوپ دیزاین گفت: طراحی شهری، شهرسازی و ساختمان‌سازی در عرصه همگانی از معابرها و میادین گرفته تا پارک‌ها و اماکن عمومی تفریحی هم باید شهروندمحور به مفهوم شهری برای شهروندان، پایه‌ریزی و برنامه‌ریزی شود؛ متاسفانه در کلان‌شهرهای ما به خصوص در تهران، شهر برای انسان‌ها ساخته نشده، بلکه برای خودروهاست. خیابان‌ها و معابر تهران به گونه‌ای طراحی شده که خودرو در اولویت است نه شهروند و انسان.
لوپ دیزاین؛ بستری شناسایی و معرفی خلاقیت و استعداد معماری
ماموریت LOOP Design Awards تبدیل شدن به معتبرترین و شناخته‌شده‌ترین جایزه بین المللی پیشرو در زمینه معماری، طراحی داخلی، طراحی چشم انداز، طراحی محصول و عکاسی معماری است. این رویداد جهانی بستری باز برای خلاقیت و استعداد است؛ و بنیان‌گذاران آن در تلاش هستند با ایجاد تنوع، کارهای برجسته در سطح جهانی را تجلیل کند که البته و تا کنون هم در این زمینه بسیار موفق بوده اند.
هیات داوران این جایزه معتبر سالانه، از میان شخصیت‌های برجسته و معتبر معماران، طراحان، معماران منظر، طراحان محصولات، اساتید، ویراستاران و عکاسان از سراسر جهان انتخاب میشوند که پس از طی مراحل رأی گیری دقیق، برندگان را با دقت انتخاب می‌کنند.
در این دوره از جایزه لوپ دیزاین (۲۰۲۱) معماران برجسته ای چون امانوئل آیرس ماتئوس معمار شهیر پرتغالی و ماساکی اوئموری از ژاپن و فوکه مورل از گروه MVRDV و برخی مدیران رسانه‌های معتبر معماری و سایر افراد برجسته طراحی داخلی و هنری عضو هیات داوران این مسابقه هستند.
کیوانی درباره جایزه لوپ دیزاین توضیح داد: این رویداد یک جایزه بین‌المللی سالانه است که در شهر پورتو در پرتغال برگزار می‌شود و بسیاری معماران و طراحان از سرار جهان در آن شرکت می‌کنند و معماران برجسته دنیا و حتی برخی از مدیران رسانه‌های معتبر معماری جهانی در هیات داوران آن حضور دارند. در این دوره ۳۶ داور آثار را بررسی می‌کنند از ایران هم آثار زیادی به این دوره از مسابقه ارسال شده است.
داور ایرانی جایزه بین المللی لوپ دیزاین گفت: آثار در حوزه معماری، طراحی داخلی و طراحی محصول (تجهیزات و وسایل) در گروه‌های مسکونی، ویلایی، مجموعه‌های تجاری، اداری، عمومی و فرهنگی و آموزشی ارسال و توسط داوران بررسی می‌شود.تعداد آثار برای ارزیابی در سال ۲۰۲۱ بسیار زیاد است؛ معتقدم داوری سخت خواهد بود و با توجه به شیوع کرونا بر روی سامانه ارسال آثار برای داوران دسترسی ایجاد می‌شود تا طرح‌های معماران بازدید شود و به آثار در گروه‌های مختلف امتیاز می‌دهند و اگر هم نشست مشورتی و داوری لازم باشد به صورت مجازی برگزار می‌شود.
کیوانی افزود: در این جایزه در هر گروه یک برنده (بهترین طرح) معرفی می‌شود و از دو نفر تقدیر می‌شود، برنده دوم و سوم وجود ندارد. معماران طرح‌های خود را در قالب‌های مختلف عکس، فیلم و توضیح و تفسیر رویکرد و اهداف و محصول نهایی خود را باید تبیین و تشرح کنند. ارزش محتوای یک اثر و طرح صرفا به زیبایی ظاهری آن نیست، بلکه این مهم است که معمار و طراح با چه نگاهی و بر اساس پاسخ به چه دغدغه و نیازهایی و ایجاد ارزش افزوده برای جامعه مرتبط با اثر به این طرح نهایی رسیده است. خلاقیت و ایده‌های نو، توجه به محیط زیست و توسعه پایدار و انرژی تجدیدپذیر هم در روند ارزیابی و امتیازدهی بسیار موثر است.
وی بیان کرد: طرح‌هایی که در جایزه لوپ دیزاین بررسی میشوند نباید بیش از ۵ سال از ساخت آن گذشته باشد، فرصت ثبت نام برای این جایزه معتبر تا ۳۱ ژوئیه باز است و نتایج نهایی و اهدا جوایز این دوره از جایزه در سپتامبر ۲۰۲۱ (اواخر شهریور ۱۴۰۰) اعلام می‌شود.
