خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- سید حسین زینالی؛ برخی معتقدند باید به جایی رسید که بتوان یخچال را به اسکیمو فروخت. یعنی آن‌قدر حرفه‌ای بتوان روی روان و ذهن مردم کار کرد که اگر در قطب شمال هستند نیاز به یخچال را حس کنند!
نام سیستم بازاریابی شبکه ای یا همان نتورک مارکتینگ در سال‌های اخیر تقریباً به گوش اکثر افراد جامعه رسیده است، سیستمی که هر چند سال یک‌بار با موج جدیدی که حاصل تغییر استراتژی‌ها در عضوگیری است، نفسی چاق می‌کند تا دوباره در جامعه عرض اندام کند.
در چند سال گذشته شاهد رشد قارچ گونه این شرکت‌ها و فعالیت تیم‌هایشان در سرتاسر آذربایجان شرقی بوده‌ایم، به‌طوری که حتی آوازه شبکه سازی ها در شهرستان‌های کوچک استان نیز بارها به گوش رسیده است، اما اینکه توسط این سیستم تولیدی انجام شود و یا اشتغال زایی صورت بگیرد، همچنان جای سوالاتی را درباره ماهیت آن بر جای گذاشته است.
به‌طور خلاصه و در تئوری، بازاریابی شبکه ای یعنی سیستمی که با حذف واسطه‌ها، محصول با کیفیت تولید شده داخلی را مستقیماً از تولید کننده به مصرف کننده برساند و حاشیه سودی که در این بین حفظ می‌شود، مابین مصرف کنندگانی تقسیم شود که اقدام به بازاریابی و ایجاد شبکه فروش کنند.
حال اینکه نتورک مارکتینگ با این شعار، اما با عملکردی کاملاً مغایر با آن، تبدیل به سیستمی معیوب و بسیار شبیه به شرکت‌های هرمی سابق شده است و جای بررسی‌های بسیار دارد که در این گزارش به آن می‌پردازیم.
در سیستم نتورک قانونی کسب سود از طریق شبکه سازی وجود ندارد
کارشناس وزارت صنعت، معدن و تجارت در گفت و گو با خبرنگار مهر، هدف از تشکیل بازاریابی شبکه ای و موافقت دولت و سازمان توسعه تجارت الکترونیک وزارت صمت با این سیستم را موضوع حذف واسطه‌ها و کاهش قیمت تمام شده محصولات برای مصرف کنندگان عنوان کرد و گفت: غایت اصلی نتورک مارکتینگ حمایت از کارخانجات و تولید ملی به وسیله بازاریابی محصولات توسط افراد بود، یعنی واحدهای تولیدی که توان مالی برای تبلیغات گسترده ندارند بتوانند به وسیله کیفیت کالا و تبلیغات شفاهی مصرف کنندگان که در این پروسه بازاریاب نیز محسوب می‌شوند کالاهای خود را به فروش برسانند.
سید وحید میرزاده ادامه داد: در ابتدا تعدادی از کارشناسان ماهیت بازاریابی شبکه ای را همانند شرکت‌های هرمی می‌دانستند و به همین دلیل تمامی شرکت‌ها متعهد شدند تا سود صرفاً به وسیله بازاریابی به افراد تعلق یابد و هیچ سودی از جذب نفرات و ساختار شبکه ای برای اعضا تعلق نگیرد اما متأسفانه این شرکت‌ها از فلسفه اصلی خود دور شده و رفته رفته تبدیل به نوعی از شرکت‌های هرمی غیرقانونی سابق شدند و هم اکنون سود اصلی در آنها از فروش شبکه ای و جذب افراد میسر می‌شود.
قیمت محصول عرضه شده بیشتر از محصول مشابه در بازار آزاد است
وی بزرگترین معضل کنونی نتورک مارکتینگ را ترفندهای نامتعارف جذب نیروی جدید در آن عنوان کرده و اظهار کرد: امروزه صحبت از سودهای کلان و اغوا کننده است و اغلب جوانان با تبلیغاتی وارد این سیستم می‌شوند تا بتوانند یک شبه راه صد ساله را طی کنند، در واقع اعضا با این ترفند وارد شرکت‌های بازاریابی شبکه ای می‌شوند.
میرزاده با اشاره به بررسی‌های انجام شده توسط بخش صنایع وزارت صمت عنوان کرد: متأسفانه قضیه اصلاً آن طوری که قرار بود باشد نیست. قیمت محصولات تمام شده نه تنها برای مصرف کننده نهایی به صرفه نیست بلکه در بسیاری از موارد چند برابر بیشتر از محصول در بازار آزاد است و برای اینکه مشکلی به وجود نیاید این شرکت‌ها به سراغ برندهای انحصاری می‌روند که در بازار آزاد مشابه آن وجود ندارد و با این ترفند امکان مقایسه قیمت محصول برای مصرف کننده وجود نخواهد داشت.
عرضه و فروش کالای خارجی در بازاریابی شبکه ای نوعی تخلف است
کارشناس وزارت صمت در ادامه یادآور شد: موضوع بعدی مجاز بودن این شرکت‌ها صرفاً برای عرضه و فروش محصولات ملی با تولید داخلی است تا به نوعی حمایت از تولید ملی انجام شود، در حالی که در چند سال اخیر بسیاری از این شرکت‌ها به محصولات خارجی روی آورده‌اند و این موضوع نیز به نوعی تخلف محسوب می‌گردد.
وی در انتها دور شدن شرکت‌های بازاریابی شبکه ای از رسالت اصلی خود را معضلی خطرناک عنوان کرد و افزود: جذب خیل عظیمی از جوانان با وعده سود کلان می‌تواند امکان ایجاد مشکلات امنیتی را نیز در آینده به وجود آورد در حالی که این سیستم به شدت آسیب پذیر و معیوب می‌باشد و امکان سودهای وعده داده شده به جز برای معدود نفراتی که در رأس شرکت‌ها حضور دارند وجود ندارد.
کرونا و نتورک
در روزهایی که کرونا امان نمی‌دهد قصه نتورک همچنان ادامه دارد اما نه به شکل و سیاق قبل بلکه کمی مدرن تر با این سیاست که این سیستم نوعی کسب و کار مدرن بوده و نیازی به حضور فیزیکی افراد ندارد.
آمار حکایت از آن دارد که وقتی فرد تازه وارد به صورت حضوری در جو این سیستم قرار نمی‌گیرد، بیشتر در معرض خارج شدن از دور باطل قرار گرفته و این موضوع آمار رشد نیروی انسانی در بازاریابی شبکه ای را در روزهای کرونائی به شدت کاهش داده است.
نتورکر؛ شریک تجاری یا قربانی تجاری
یک کارشناس حوزه تجارت الکترونیک در رابطه با ماهیت بازاریابی شبکه ای به شکل کنونی که در کشور ما وجود دارد اظهار کرد: این نوع از بازاریابی شبکه‌ای به هیچ عنوان شغلی ایجاد نکرده است و اساساً بر بازاریابی و واسطه‌گری و دلالی استوار است، بنابراین انرژی که نتورکر ها برای کارشان می‌گذارند صرف تولید نمی‌شود، بلکه صرف بازاریابی محصولاتی می‌شود که متأسفانه دارای کیفیت و حتی قیمت مناسبی هم نمی‌باشند.
وی ادامه داد: در برخی از شرکت‌ها مطرح می‌شود که شرکت فوق کارخانه تولید بنا کرده، این مسئله اگر واقعیت داشته باشد خیلی خوب است و ما آرزو داریم اینقدر توسعه پیدا کنیم که این موضوعات اتفاق بیافتد اما متأسفانه تمرکز سیستم فعلی نتورکی که در جامعه ما در جریان است معطوف به کسب سود از طریق شبکه سازی است و متعاقباً ناچار شدن به واردات در ذات و ماهیت آن قرار می‌گیرد و قابل حل هم به نظر نمی‌رسد. به این دلیل است که نتورکر (بازاریاب شبکه ای) به نوعی از شریک تجاری بودن فاصله گرفته و تبدیل به قربانی تجاری می‌شود.
بازاریابی شبکه ای در ایران هیچ تشابهی با سیستم حذف واسطه ندارد
جوان ۲۷ ساله تبریزی که بیش از یک سال سابقه فعالیت به عنوان یک نتورکر را دارد نتیجه فعالیت خود را صرفاً بالا رفتن تجربه شخصی خود در زندگی عنوان کرده و در رابطه با نحوه ورود خود به این سیستم به خبرنگار مهر گفت: با اینکه چند بار از طرف دوستان برای این کار دعوت شده و نپذیرفته بودم در نهایت با استدلال یکی از لیدرها که در جذب نفرات حرفه‌ای بود و پیگیری‌های شدیدی که توسط دوست نزدیکم که کمی قبل تر به این سیستم وارد شده بود پیشنهادشان را پذیرفتم.
بهمن با بیان اینکه در ابتدا و ظاهر قضیه بین حرف و عمل افرادی که این سیستم را ترویج می‌دهند فاصله‌ی خیلی کمی وجود داشت اما بعد از مدتی ماهیت قضیه روشن شد، ادامه داد: آن چیزی که توسط نتورکر ها به عضو جدید گفته می‌شود اختلاف فاحشی با حقیقت دارد و معمولاً افراد بلند پرواز و جوانانی که خواستار پیشرفت خیلی سریع در زندگی هستند به اشتباه وارد این سیستم می‌شوند.
وی بزرگترین ایراد بازاریابی شبکه ای را خود سیستم دانسته و اظهار کرد: بازاریابی شبکه ای در ایران حتی ۱۰ درصد هم با سیستم جهانی نتورک مارکتینگ و یا همان سیستم حذف واسطه‌ها مطابقت ندارد که البته صاحبان شرکت‌ها و لیدرها نیز به خوبی از این موضوع آگاه هستند اما به دلیل سود کلانی که از این سیستم به جیب می‌زنند حاضر به متوقف کردن آن نیستند.
استفاده از خودروهای لوکس برای عضوگیری
جوان ۳۰ ساله دیگری که به گفته خودش در دام این شرکت‌ها افتاده بود معتقد است این سیستم با دروغ شروع می‌شود به این دلیل که اگر حقیقت در ابتدای کار به اعضا جدید گفته شود هیچکس وارد این چرخه معیوب نخواهد شد اما مسلماً این دروغ‌ها به شیوه‌ای ماهرانه و کارشناسی شده به خورد افراد داده می‌شود تا باور ذهنی جدیدی در فرد شکل گیرد.
بهنام که نزدیک به ۱۲ ماه به عنوان یک نتورکر در یک شرکت بازاریابی شبکه ای فعالیت داشته و بعد از چند ماه کار خود را نیز با وعده و وعیدها رها کرده بود در گفت و گو با خبرنگار مهر، عنوان کرد: قسمت بد ماجرا این است که شما توسط نزدیک ترین دوستانتان وارد این سیستم می‌شوید و سپس باید تحت آموزش قرار بگیرید و این یعنی افرادی که شما و دوستانتان را وارد سیستم کرده‌اند سعی در تکثیر و همانند سازی خودشان دارند تا شما نیز بتوانید با ترفندهای خاصی افراد جدیدی را وارد سیستم نمائید؛ درواقع این چرخه سیر طبیعی سیستم است تا هیچوقت متوقف نشود.
او یکی دیگر از ترفندهای آشکار برای عضوگیری و حفظ نیروی انسانی موجود در سازمان را استفاده از ماشین‌های لوکس و لاکچری مطرح کرد و گفت: متأسفانه بعد از مدتی فعالیت برایمان مشخص شد که این ماشین‌ها با پول نزول و صرفاً برای تحت تأثیر قرار دادن افراد تهیه می‌شود و پرداخت اقساط آن نیز وابسته به فعالیت مجموعه و فروش بیشتر محصولات دارد. در مواردی هم صاحبان شرکت‌ها این ماشین‌ها را با هدف افزایش بهره وری و عضوگیری در اختیار لیدرهای سازمان قرار می‌دادند.
نتورک مارکتینگ، بزک شده شرکت‌های هرمی سابق است
فرد ۲۸ ساله که چهار سال سابقه فعالیت در بازاریابی شبکه ای را دارد و نمی‌خواهد نام وی در گزارش ثبت شود در گفت و گو با خبرنگار مهر، عنوان کرد: در آموزش‌هایی که به افراد تازه وارد داده می‌شود و متأسفانه از قضا بنده نیز حدود سه سال از آموزش دهندگان بوده‌ام اساس بر آن است تا به مخاطب جدید القا شود که هرکس برای خودش کار می‌کند در حالی که این موضوع صحت ندارد.
وی ادامه داد: در این سیستم همه برای افراد بالای هرم کار می‌کنند و سیاست موجود در سیستم بر پایه ارزش گذاری شدید و بت سازی از لیدرها و همان افرادی است که در رأس هرم هستند و این موضوع به دلیل تعریف و تمجیدهای بی رویه از این اشخاص است تا هیچیک از اعضا حق اعتراض و حتی نقد این نفرات را نداشته باشند.
او اظهار کرد: بعد از گذشت مدت زمان اندکی، این موضوع سبب وابستگی شدید نفرات جدید به سیستم می‌شود و کار به جایی می‌رسد که فرد مورد نظر دیگر از خانواده و دوستان خود حرف شنوی ندارد و تنها از آن شخصی که او را به اصطلاح لیدر می‌نامند تبعیت کند زیرا لیدر را شخص بسیار خودساخته و موفقی می‌پندارد.
وی در انتها با بیان اینکه بعد از خارج شدن از کار بازاریابی شبکه‌ای متوجه می‌شوی که چه میزان فریب خورده‌ای، اضافه کرد: در طی چهار سال فعالیتم متأسفانه شاهد افرادی بوده‌ام که برای ثبت خرید ماهیانه به دلیل اینکه توانایی مالی نداشتند و به شدت تحت تأثیر سیستم قرار گرفته بودند حتی حاضر به فروش وسایل منزل خود و بعضاً گرفتن پول نزول شدند؛ برای رسیدن به رؤیا و یا سرابی که نتورک برایشان ترسیم کرده بود.
آموزش مهارت‌هایی همچون فنون سخنوری و القا حس اعتماد به نفس و ایجاد انگیزه در افراد به ذات بد نیست اما در صورتی که باعث شود رویاها و اهداف و آرزوهای افراد بر روی یک سیستم معیوب بنا شود می‌تواند مشکلاتی را به وجود آورد.
سیستمی که اینگونه از مسیر اصلی خود منحرف شده قطعاً نیازمند نظارت و قانون گذاری ارگان‌های دولتی مربوطه است تا جایی که مقام معظم رهبری نیز در این باره می‌فرمایند: درآمد در بازاریابی شبکه‌ای هم در ازای فروش مستقیم کالا و هم در ازای فروش از طریق زیرمجموعه کسب می‌شود، لذا نکته اصلی این است که از درآمد حاصله از فروش در زیر مجموعه نباید پورسانتی دریافت شود و این موضوع اشکال دارد و کل مال باطل است.
