عاطفه علیان -فلات مرکزی ایران با معضلات آبی عدیده‌ای روبرو بوده است و بلاتکلیفی پروژه‌های آبرسانی، گاهی این تنشهای زیست محیطی را به تنشهای اجتماعی و قومیتی تبدیل کرده است.
سکوت یک طرف و بازی رسانه‌ای طرف دیگر، گاهی راه‌اندازی و گاه توقف کارگاه احداث طرح‌های آبرسانی، عقب کشیدن مدیران دولتی از اخذ تصمیم کلان ملی و موج‌سواری عده‌ای با کشاندن مردم و کشاورزان به خیابان‌ها و مقابل نهادهای قضائی و دولتی آنقدر آش آشفتگی اوضاع آبی فلات مرکزی کشور را شور کرده و گره آن را کور کرده که دیگر با خرده تصمیم‌های سابق نمی‌توان مشکلی را حل کرد.
این روزها که زاینده رود با خشکی دست و پنجه نرم می‌کند، کشاورزان برای تأمین آب مورد نیاز کشت تابستانه راهی جز اعتراض ندارند و فعالان محیط زیست استان اصفهان نگران تأمین نشدن حقابه زیست محیطی هستند، پروژه‌هایی نظیر «بهشت آباد» می‌تواند کام تشنه فلات مرکزی را تر کند؛ پروژه‌ای که البته به نظر می‌رسد چندان راحت به سرانجام نخواهد رسید؛ آنگونه که از ابتدا تاکنون فراز و نشیب فراوانی را طی کرده و سنگ‌اندازی‌های بسیاری بر سر راه آن بوده است.
بهشت‌آباد از ابتدا و بیش از دو دهه است که با نام انتقال آب برای آبرسانی به چهار استان کرمان، یزد، چهارمحال و بختیاری و اصفهان طراحی شده و هدف از وارد کردن نام اصفهان در کنار نام سه استان دیگر از ابتدا برای پرداخت بدهی وزارت نیرو به این استان برای برداشت‌های غیرقانونی از حق‌آبه زاینده‌رود و انتقال آب به استان‌های مجاور بود.
به عبارت دیگر به دلیل امکان پذیر نبودن برگشت روال انتقال حق‌آبه اصفهان، قرار بود کمبود آب این استان از طریق احداث تونل بهشت آباد و سد سوم کوهرنگ جبران شود که تاکنون تمام وعده‌های «نقد» دولت به اصفهان در این خصوص، به شکل «نسیه» تمام شده است.
چشم بسته منتقدان بر طرح‌های دیگر
عضو تشکل‌های محیط زیستی استان و عضو شورای تالاب‌ها از ابتدا تا اکنونِ پروژه بهشت آباد را اینگونه روایت می‌کند: برای کمبود آب در فلات مرکزی، مطالعات پروژه بهشت آباد در سال ۸۱ کلید خورد و در سال ۸۴ توسط مجلس کد اجرایی گرفت که حجم انتقال آب آن در طرح اولیه یک هزار و ۱۰۰ میلیون متر مکعب در نظر گرفته شده بود اما این پروژه در دولت نهم متوقف شد.
طاهره دادخواه اضافه می‌کند: بعد از کاستن از حجم انتقال و رسیدن این رقم به ۵۸۰ میلیون متر مکعب، پروژه در دولت دهم به تأیید رسید و مقرر شد که ۲۵۰ میلیون متر مکعب سهم اصفهان، ۱۸۰ میلیون سهم کرمان و ۱۵۰ میلیون سهم یزد باشد که به علت مناقشاتی که برای اجرای کوهرنگ ۳ و بهشت آباد وجود داشت، شورای عالی آب در سال ۹۲ به شرط اجرای کوهرنگ ۳ و بهشت آباد میزان ۲۳۷ میلیون مترمکعب آب زاینده رود به استان چهارمحال و بختیاری تخصیص داد.
عضو تشکل‌های محیط زیستی استان و عضو شورای تالاب‌ها می‌افزاید: انتقال آب از زاینده رود به یزد از سال ۷۸ تا کنون به طور مستمر صورت گرفته و در کنار آن نیز برداشت ۲۳۷ میلیون متر مکعب آب توسط چهارمحال و بختیاری به طور رسمی از زاینده رود (به غیر از برداشت‌های غیر رسمی به صورت پمپاژ) انجام می‌شود.
او با تاکید بر اینکه پروژه کوهرنگ ۳ و بهشت آباد حتی جبران تخصیصات وزارت نیرو از زاینده رود به یزد و چهارمحال را نیز نمی‌کند، می‌گوید: از شهرستان سمیرم اصفهان در پروژه انتقال ونک-سولقان آب به چهارمحال و بختیاری و استان کرمان منتقل می‌شود اما عجیب است که مخالفین انتقال آب و نمایندگان مجلس در استان چهارمحال و بختیاری و خوزستان کوچک‌ترین اشاره و مخالفتی نسبت به این انتقال آب ندارند!
چه کسی رضایت نمی‌دهد؟
آری؛ نمایندگان مجلس و مدیران دو استان پای ثابت همیشگی برای مخالفت با بهشت آباد بوده‌اند؛ سیدکریم حسینی، رئیس مجمع نمایندگان خوزستان در یکی از آخرین این مواضع در رابطه با انتقال آب کارون، گفته است: در نشستی با وزیر نیرو در خصوص آب شرب، آب کشت و انتقال آب داشتیم که حاصل آن جلسه این شد که طرح تونل بهشت آباد شروع به کار نکند تا با وزارت محیط زیست جلسه‌ای برگزار و کتباً اعلام مخالفت کنیم.
وی از جانب قرارگاه خاتم خبر داده که بدون توافق محیط زیست پروژه انتقال آب بهشت آباد شروع نمی‌شود و جمع کردن کارگاه انتقال آب یا همان تونل بهشت آباد را یکی از خواسته‌های نمایندگان خوزستان عنوان کرده است.
مسئولان همیشه معترض اما از روی دیگر سکه طرح‌های انتقال آب سخن نمی‌گویند؛ اینکه اصفهان از ابتدا اگر تخصیص‌های مازاد بر زاینده‌رود اتفاق نمی‌افتاد اصلاً نیازی به پروژه بهشت آباد نداشت و به عبارتی دولت چاره‌ای جز تعریف این طرح برای جبران تخصیص‌های گذشته ندارد.
از طرف دیگر بسیاری از متخصصان معتقد هستند زاینده‌رود با طرح‌هایی همچون بن- بروجن آخرین نفس‌های خود را تجربه خواهد کرد اما استان همجوار اصفهان بر اجرای این طرح پافشاری می‌کند همانگونه که آب از سمیرم و فریدونشهر به حوضه کارون و دز می‌ریزد و حتی نیمی از آن در قالب تمام طرح‌های انتقال آب به اصفهان بازنمی‌گردد.
در طرف مقابل مسئولان کشوری قول‌های مساعد بسیاری به اصفهان می‌دهند؛ هنوز یک ماه از سفر محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور به اصفهان و وعده‌های او برای گره‌گشایی از پروژه بهشت آباد نمی‌گذرد تا اصفهانی‌ها بار دیگر امیدوار و چشم‌انتظار تحقق وعده‌های دولت بمانند.
نوبخت در حاشیه بازدید از پروژه متروی اصفهان گفته بود: لحظاتی قبل از ورود به مترو استاندار اصفهان درباره موضوعات زیست محیطی پروژه بهشت آباد با رئیس سازمان حفاظت محیط زیست صحبت کرد؛ ان‌شاالله پیگیری‌های لازم انجام می‌شود.
وی تصریح کرد: برای هیچ موضوعی که به آب شرب و حتی آب زراعی استان اصفهان ارتباط داشته و دولت باید کمک کند مضایقه نخواهیم کرد.
کنترل سیلاب‌ها، نفع بهشت آباد برای خوزستان
یکی از ادعاهای قابل دفاع حامیان پروژه بهشت آباد به نوعی منافعی نیز برای خوزستان خواهد داشت؛ حالا که برای جبران تصمیمات گذشته راهی جز احداث تونل بهشت آباد نیست، می‌توان با اجرای این پروژه، سیلاب‌های احتمالی خوزستان را نیز به نحو بهتری مدیریت کرد و حجم آب انتقالی نیز آنقدر نیست که به اکوسیستم کارون آسیب بزند.
بابک ابراهیمی، معاون برنامه‌ریزی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان که پژوهشگر برتر بخش آب کشور در سال گذشته نیز انتخاب شده در گفت‌وگو با خبرنگار مهر این فرضیه را مطرح کرده و اظهار داشت: این طرح با کنترل بخشی از سیلاب‌های جاری در سرشاخه‌های کارون شمالی و با مجوز تخصیص جهت انتقال به استان‌های یزد، کرمان و اصفهان به میزان ۵۸۰ میلیون متر مکعب در سال طراحی شد و بنابراین در صورت نهایی شدن مخزن بهینه سد، می‌توانست به طور بالقوه بخشی از سیلاب‌هایی حوضه کارون را به خصوص در دوره‌های تر سالی کنترل و آب خروجی از حوضه کارون را قبل از رسیدن به جلگه اهواز مهار کند.
تاییدیه زیست محیطی شاید بزرگترین چالش بهشت آباد باشد و مدیران استان اصفهان مدعی پیگیری آن هستند. رایزنی‌ها، نامه‌نگاری‌ها و پیگیری‌هایی که از مدت‌ها پیش دنبال شده است؛ در یکی از مهم‌ترین پیگیری‌ها می‌توان به نامه استاندار اصفهان به رئیس جمهور برای تعیین تکلیف بهشت آباد اشاره کرد که بیش از یکسال پیش رسانه‌ای شد.
حجت‌الله غلامی، معاون هماهنگی و عمرانی استانداری اصفهان فروردین‌ماه سال گذشته این خبر را داد و گفت: دو نامه مفصل با امضای استاندار اصفهان برای رئیس جمهور تنظیم شده است که امروز وقت تصمیم ملی در خصوص آب است، به جای شیرین کردن آب خلیج فارس و ارسال ۱۴۰۰ کیلومتری آن می‌شود از همین آب‌های شیرینی که به خلیج فارس می‌ریزد استفاده کرد.
در این نشست خبری که در فاصله کوتاهی از سیلاب‌های بهار سال گذشته برگزار شد، غلامی به طرح دغدغه آبی استان در جمع مدیران خوزستان اشاره کرد و گفت: موضوع بهشت آباد بارها در جلسات خوزستان مطرح شد تا بتوان آب را به مناطق مختلف منتقل کرد، هرچند جریان حداقلی آب در کارون در سال گذشته کمی این موضوع را حساسیت‌زا کرده بود.
او نیز گفته‌های پیشین در خصوص مدیریت سیلاب‌های خوزستان در زمان ترسالی را ماه‌ها پیش تکرار کرده و گفته بود: در حدود ۲۰ روز پس از سیل روزانه نزدیک ۲۶۰ میلیون مترمکعب آب به دریا می‌ریزد و ادامه دارد که مقدار کمی نیست و می‌توانست کل کشور را نجات دهد. اگر امکانات انتقال آب وجود داشت سهم یک میلیارد ذخیره آب سد زاینده رود و یک میلیارد تالاب گاوخونی تأمین می‌شد.
غلامی اضافه کرد: اگر در خصوص سدهای خوزستان تصمیم بهتری گرفته می‌شد کارون خشک نبود و توهم خشکی کارون ایجاد نمی‌شد و پروژه‌های آبرسانی نیز ایجاد شده بودند.
سخنان اسفندیار امینی، دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزی اصفهان نیز حرف‌های غلامی را تأیید می‌کند؛ او می‌گوید: وزارت نیرو تأمین آب استان‌های چهارمحال و بختیاری، یزد و شهرستان‌های کاشان و نائین را از محل تونل بهشت آباد و کوهرنگ سه تخصیص داده است.
امینی می‌افزاید: وزارت نیرو بالغ بر یک میلیون و ۹۷۶ مترمکعب از آب زاینده رود را به موارد کشاورزی، شرب، صنعت تخصیص داده است این در حالی است که سال آبی گذشته ۲۰ میلیارد مترمکعب آب از حوضه کارون وارد خلیج فارس شد که این میزان آب خروجی از حوضه کارون می‌توانست ۱۱۳ سال با ۱۵۵ میلیون متر مکعب حوضه زاینده رود را تغذیه کند.
بهشت آباد چاره کافی نیست اما لازم است
کمبود شدید آب، بارگزاری بخش‌های مختلف و در نهایت بروز عدم تعادل بیم منابع و مصارف آب در حوضه باعث تشدید برداشت از منابع آب تجدید ناپذیر حوضه شده و پیامدهایی چون خشک شدن زاینده رود، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، عدم امکان تأمین حق آبه ها، بروز تنشهای اجتماعی، کاهش کیفیت آب‌های سطحی و زیرزمینی و فرونشست زمین در فلات مرکزی را به دنبال داشته باشد.
اگرچه بخش جلگه‌ای حوضه زاینده رود از دیرباز به دلیل اقلیم و خاک مناسب از آب رودخانه جهت کشاورزی استفاده می‌کرده و رودخانه ضمن سیراب کردن آبخوان‌های مسیر در نهایت در تالاب گاوخونی آرام می‌گرفته است اما بارگزاری‌های جدید در حوضه زاینده رود باعث شده تأمین حق آبه محیط زیست و کشاورزی در سالهای اخیر با مشکلات بسیاری مواجه شود.
مطابق مصوبات چهارمین کارگروه مدیریت به هم پیوسته حوضه زاینده رود میزان کمبود آب حوضه زاینده رود در شرایط آتی و پس از اجرای طرح‌های بهشت آباد و کوهرنگ ۳ و استفاده از پساب موجود و برداشت استان‌های یزد و چهارمحال و بختیاری مطابق تابلو منابع و مصارف حوضه، همچنان از کمبود شدید در حوضه رنج خواهد برد و آینده نگران کننده‌ای در انتظار فلات مرکزی ایران است.
چند سال است که از خوزستان و چهارمحال و بختیاری صدای توقف پروژه به گوش می‌رسد، یزد و کرمان دست شریک سابق خود را در پوست گردو گذاشته‌اند و در اصفهان با مصلحت‌اندیشی تمام همگی از پیشرفت پروژه و رایزنی با مسئولان کشوری برای تحقق بدهی دیرین اصفهان سخن به میان می‌آورند، با این وجود بهشت آباد شاید میان سخنان کلیشه‌ای مسئولان استان‌های درگیر باید راه فراری پیدا کند تا حداقل بخش کوچکی از معضلات آبی اصفهان را رفع کند.
48
