اقتصاد آنلاین - پونه درخشان؛ بررسی نقش نفت در بودجه نشان می‌دهد که حدود هشت سال پیش حداقل یک سوم تامین منابع دولت از محل نفت صورت گرفته، اما با گذر زمان و با تشدید تحریم‌ها و کاهش فروش نفت به مرور سهم نفت از بودجه ایران کمتر شده است، به ویژه در دو سال اخیر که رقم فروش نفت تا حد قابل توجهی کاهش یافته و میزان مصوب محقق نشده است؛ به طوری که از حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز به یک میلیون در سال جاری رسید که آن هم بنابر اعلام مسئولان تحقق نیافته است.
اما به طور کلی یکی از برنامه‌های دولت یازدهم و دوازدهم کاهش سهم نفت در بودجه بود. البته همین موضوع باعث شد دولت دوازدهم امسال که اخرین لایحه بودجه خود را تقدیم مجلس کرد، مورد انتقاد قرار بگیرد و به این متهم شود که دولت بر قول و قرار خود مبنی بر کاهش سهم نفت در بودجه نماند.
البته این فقط یکی از انتقادات بود و موضوع اصلی پیشبینی فروش روزانه ۲.۳ میلیون بشکه نفت با قیمت ۴۰ دلار و نرخ تبدیل ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومانی است. موضوعی که هرچه دولت بر واقع بینانه بودن آن تاکید کرد، نمایندگان مجلس و کارشناسان آن را دور از دسترش خواندند و کسری بودجه را برای سال آینده حتمی دانستند.
جدا از اینکه بودجه سال آینده محقق خواهد شد یا نه، باید گفت سرنوشت نفت در دولت تدبیر و امید فراز و فرودهای بسیاری داشته است. از یک طرف قیمت جهانی نفت با ۱۰۰ دلار خداحافظی کرد و از طرف دیگر، از آنجایی که همواره سرنوشت نفت به سیاست گره خورده است، روابط سیاسی کشور برای نفت تعیین تکلیف کرد و اعمال تحریم‌های یک جانبه باعث شد طلای سیاه ایران جایگاه خود را در بازارهای جهانی از دست بدهد.
اگر لایحه‌های بودجه در دولت‌های یازدهم و دوازدهم یعنی در فاصله سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که دولت سعی داشته از میزان وابستگی بودجه به نفت بکاهد. از سوی دیگر در میانه‌های راه و در سال ۱۳۹۵ و با رفع تحریم‌ها توانست با افزایش تولید جایگاه خود را دوباره در بازارهای جهانی به دست آورد. البته در برخی سال‌ها نیز پیشبینی دولت محقق نشد و کسری بودجه به دلیل اینکه خبری از پول نفت نبود، گریبان دولت را گرفت.
بر این اساس میزان وابستگی نفت به بودجه در لایحه بودجه ۱۳۹۳، ۴۰ درصد بود. براساس این لایحه ارزش کل صادرات نفت خام و میعانات گازی در سال ۱۳۹۳ حدود ۵۱ میلیارد دلار پیشبینی شده بود درحالی که در سال ۹۲ تنها ۳۵ میلیارد دلار درآمد نفتی محقق شده بود.
در لایحه بودجه ۱۳۹۳، قیمت هر بشکه نفت خام و میعانات گازی ۱۰۰ دلار، نرخ برابری دلار معادل ۲۶۵۰ تومان، صادرات نفت خام یک میلیون بشکه در روز، صادرات میعانات گازی ۲۹۷ هزار بشکه و فروش میعانات گازی به پتروشیمی ها ۱۲۰ هزار بشکه در روز پیشبینی شده بود.
در نهایت دولت در این سال، روزانه ۱.۳ میلیون بشکه در روز نفت صادر کرد که با احتساب میانگین ۸۳.۱ دلار در هر بشکه، درآمد کشور از فروش نفت حدودا ۱۰۸ میلیون دلار بوده است.
پیشبینی دولت از منابع حاصل از فروش نفت و فرآوردههای نفتی در لایحه بودجه سال ۱۳۹۴ معادل ۷۱۰ هزار و ۷۵۹ میلیارد و ۵۵۲ میلیون ریال بود. لایحه بودجه سال ۱۳۹۴ در ایامی که قیمت نفت در بازار جهانی بین ۶۰ تا ۶۵ دلار بود با نفت ۷۲ دلاری بسته شد و حدود ۷۱ هزار میلیارد تومان از بودجه ۲۲۴ هزار میلیادی دولت بدون احتساب درآمدهای اختصاصی را درآمدهای نفتی تشکیل داد. اما در فاصله زمانی بردن بودجه به مجلس، قیمت نفت از حدود ۶۵ به کمتر از ۵۰ دلار در هر بشکه کاهش یافت.
به عبارت دیگر کاهش قیمت نفت به کمترین میزان خود طی پنج سال گذشته‌اش، در کنار محدودیت ایران در زمینه صادرات نفت و میعانات گازی، دولت را بر آن داشت تا قیمت نفت را از ١٠٠ دلار در بودجه ۱۳۹۳ به حدود٧٢ دلار در لایحه بودجه ١٣٩٤ کل کشور کاهش دهد تا کمترین میزان تحقق درآمد و کسری بودجه را در سال آینده شاهد باشد و کمترین آسیب را از جنگ کاهش قیمت نفت ببیند.
رقم دقیقی از میزان صادرات نفت در این سال در دست نیست اما گفته می‌شود به دلیل تحریم‌ها دولت نتوانست به میزانی که باید نفت بفروشد و درامد کمی از این محل کسب کرد.
ورق نفتی ایران در سال ۱۳۹۵ و در فضای پسابرجام برگشت و یکی از اولویت‌های مهمی که در سال ۹۵ ازسوی وزیر نفت به شرکت ملی نفت ایران ابلاغ شد، شتاب در افزایش ظرفیت تولید نفت خام بود. براین اساس، تولید نفت خام که تا مدت‌های مدید به واسطه کج رفتاری و بداخلاقی و تحریم‌های ظالمانه، کمتر از دو میلیون بشکه در روز بود به میزان قابل توجه یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت. به طوریکه خردادماه سال ۱۳۹۵، تولید روزانه نفت به بیش از سه میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه رسید.
بر اساس لایحه بودجه ۹۵ قیمت نفت ۴۰ دلار، نرخ ارز ۲۹۹۷ تومان و میزان درآمدهای نفتی با صادرات روزانه دو میلیون و ۲۵۰ هزار بشکه، ۹۶ هزار میلیارد تومان پیش بینی شده بود. بر این اساس در پایان سال ۹۵ حدود یک میلیارد و ۴۱۸ میلیون بشکه نفت تولید شد که ۷۶۵ میلیون بشکه صادر و ۶۰۹ میلیون بشکه به پالایشگاههای داخلی تحویل شد.
در لایحه بودجه ۹۶ میزان درآمد نفتی بیش از مبلغ ۱۱۱ هزار میلیارد تومان پیش بینی شده بود. دولت در این لایحه پیشبینی کرده بود منابع حاصل از فروش نفت در سال ۱۳۹۶ معادل ۱۱۱ هزار میلیارد خواهد بود که این موضوع حکایت از افزایش ۶۳ درصدی درآمد منابع نفتی در سال ۱۳۹۶ در مقایسه با رقم پیشنهادی در سال ۱۳۹۵ داشت. همچنین قیمت نفت صادراتی برای سال ٩٦، بشکه ای ٥٠ دلار پیش بینی شده بود.
گفته می‌شود ایران در سال ۱۳۹۶ یا ۲۰۱۷، ۷۷۷ میلیون بشکه نفت (روزانه حدود ۲ میلیون و ۱۳۰ هزار بشکه) صادر کرد که سهم آسیا از این میزان ۶۲ و اروپا ۳۸ درصد بوده است.
درآمد صادرات نفتی (نفت خام، فرآوردههای نفتی، گاز طبیعی، میعانات گازی) ایران در سال ۹۶ رقمی بالغ بر ۶۵ میلیارد و ۸۱۸ میلیون دلار بوده است.
این رقم در سال ۹۵ به میزان ۵۵ میلیارد و ۷۵۷ میلیون دلار و در سال ۹۴ هم ۳۱ میلیارد و ۸۴۷ میلیون دلار درج شده است. با این حساب درآمد حاصل از صادراتی نفتی در سال ۹۶ بیش از ۱۰۶ درصد بیشتر از سال ۹۴ بوده است.
جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران از ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ آغاز شد؛ تاریخی که «دونالد ترامپ» رسما دستور خروج از آمریکا از توافق هسته‌ای را صادر کرد. از آن تاریخ، تحریم‌های آمریکا به صورت پله‌ای و تدریجی علیه جمهوری اسلامی ایران برگردانده شد. هر چند آمار دقیقی از صادرات نفت ایران به دلیل جلوگیری از کارشکنی‌های آمریکا رسانه‌ای نمی‌شود ولی برخی ناظران آن را چند صد هزار بشکه در روز ارزیابی می‌کنند. گفته می‌شود درآمد نفتی کشور در سال ۹۸ در حدود ۸ میلیارد دلار بوده‌است. بنابراین پارسال درآمد حاصل از فروش نفت کمترین درآمد نفتی در ۱۳ سال اخیر بوده‌است.
دولت در لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ مجموع درآمدهای ناشی از فروش نفت را ۱۰۶ هزار میلیارد تومان برآورد کرد بود که در مقایسه با سال ۱۳۹۶ با کاهش همراه بوده است. درواقع بر اساس پیش بینی دولت در مورد درآمدهای نفتی، مجموع واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای در لایحه بودجه سال ۱۳۹۷، حدود ۱۰۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان پیشبینی شده بود در حالی که این رقم برای سال ۱۳۹۶ در لایحه حدود ۱۱۶ هزار میلیارد تومان و مصوب تا ۱۱۸ هزار میلیارد تومان بود.
در این لایحه پیشبینی بر قیمت ۵۵ دلاری هر بشکه نفت بود. در این راستا، طبق اماری که از سوی منابع رسمی اعلام شده بود، در فصل تابستان سال ۱۳۹۷، میزان تولید و صادرات نفت خام به ترتیب ۳.۸ میلیون بشکه و ۱.۹ میلیون بشکه در روز بوده که نسبت به فصل قبل از آن به ترتیب ۰.۳ و ۱۴.۸ درصد کاهش داشته است. در این فصل میزان نفت‌خام تحویلی به پالایشگاه‌ها ۱.۷ میلیون بشکه در روز بوده که نسبت به فصل قبل از آن ۱.۴ درصد افزایش را نشان می‌دهد. البته آمار تولید و صادرات نفت ایران از پاییز ۹۷ به بعد اعلام نشده است.
در لایحه بودجه ۱۳۹۸، منابع عمومی دولت شامل درآمدها با ۲۰۸ هزار میلیارد تومان، واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای(نفت و فرآوردههای آن) ۱۴۸ هزار میلیارد تومان و واگذاری دارایی‌های مالی با ۵۱ هزار میلیارد تومان بود.
دولت در این لایحه، مجموع درآمدهای ناشی از فروش نفت را ۱۴۲ هزار میلیارد تومان برآورد کرده بود که در مقایسه با سال ۱۳۹۷ با افزایش همراه بوده است. در بودجه ۱۳۹۸، برای منابع حاصل از فروش نفت و فرآوردههای نفتی، ۱۴۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان پیشبینی شده بود که در مقایسه با بودجه ۱۰۷ هزار میلیارد تومانی مصوب سال ۱۳۹۷ حدود ۳۴ هزار میلیارد تومان افزایش نشان می داد.
همچنین در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸، قیمت هر بشکه نفت ۵۴ دلار و حجم صادرات روزانه آن ۱.۵ میلیون یشکه پیش بینی شده بود.
همانطور که ذکر شد از نیمه‌های سال ۱۳۹۷ به بعد، به دلیل تحریم‌ها میزان صادرات نفت ایران با کاهشی چشم‌گیر رو به رو شد اما هیچکدام از مسئولان آماری از میزان صادرات ارائه ندادند. البته برخی گمانه زنی‌ها از صادرات ۲۰۰ هزار بشکه در روز در سال جاری حکایت دارد اما این رقم توسط هیچکدام از مسئولان تایید نشده است.
احتمال تداوم این شرایط و ادامه عمر تحریم‌ها نیز باعث شده انتقادات زیادی به دولت درمورد نقش نفت در لایحه بودجه سال اینده وارد شود. زیرا این گمان وجود دارد که درهای بازار جهانی نفت همچنان روی ایران بسته باشد. البته این پیشبینی دولت می‌تواند سیگنالی به دنیا برای بازگشت باشد.
