به گزارش خبرگزاری مهر، به نقل از مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، عملیات «بیت‌المقدس» که در ادامه سلسله عملیات‌های آزادسازی مناطق اشغالی جنوب کشور طراحی و اجرا شد، توانست فصلی جدید و سرنوشت سازی را در روند جنگ تحمیلی به وجود آورد. در پی پیروزی ایران در این عملیات و آزادسازی خرمشهر، تحولی راهبردی در روند جنگ ایجاد شد و رژیم بعثی عراق در دستیابی به اهداف تجزیه‌طلبانه‌اش در ایران و براندازی نظام نوپای جمهوری اسلامی ناکام ماند. همچنین با آزادی خرمشهر جراحتی که براثر اشغال آن بر روح و جسم ملت ایران وارد شده بود، التیام یافت و خرمشهر تبدیل به نماد شکست و حقارت حکومت صدام و پیروزی ملت ایران شد. این رویداد مهم بر ایجاد ثبات سیاسی در داخل ایران و تقویت موقعیت منطقه‌ای و جهانی کشور تأثیر گذاشت و رژیم بعثی عراق را که عنصری تهدیدکننده به شمار می‌آمد، به کشوری بی‌ثبات تبدیل کرد.
شهر هویزه، پادگان حمید و بخش شمالی جاده اهواز خرمشهر از تصرف دشمن آزاد شد
عقب‌نشینی لشکر ۵ مکانیزه و لشکر ۶ زرهی ارتش عراق از شمال منطقه عملیاتی بیت‌المقدس (جنوب‌غربی اهواز و جنوب کرخه‌کور) که از بعدازظهر دیروز درپی پیشروی رزمندگان قرارگاه‌های فتح و نصر به‌طرف نوار مرزی و احتمال بسته‌شدن عقبه این دو لشکر عراق آغاز شده بود، همچنان ادامه دارد. گزارش‌های قبلی حاکی‌از آن بود که دشمن جنوب کرخه‌کور، هویزه و پادگان حمید را تخلیه کرده و به‌سرعت درحال فرار به‌سمت نوار مرزی کوشک و طلائیه است. گزارش‌های صبح امروز هم نشان می‌دهد نیروهای قرارگاه قدس درحال پیشروی به‌طرف پادگان حمید (کیلومتر ۶۰ جاده اهواز خرمشهر) هستند. در هویزه نیز هیچ تحرکی از دشمن دیده نمی‌شود. (۱)
هویزه در دو قدمی آزادسازی
حدود ساعت ۱۰ محسن رضایی فرمانده قرارگاه مرکزی کربلا، در تماسی با غلامعلی رشید فرمانده قرارگاه فتح، گفت: «دشمن عقب می‌رود. یک نیرویش می‌آید روی مرز و یک نیرویش هم به‌سمت طلائیه نشوه رفته است. بعد، می‌گویند [گزارش می‌کنند] یک نیروی دیگرش مانده است [در منطقه]؛ البته آن‌طوری که شنود می‌گوید. خود بچه‌ها هم می‌گویند که نیم‌ساعت با دوربین در هویزه نگاه کردند، هیچ‌کس پر هم نمی‌زند. یک گروه گشتی فرستادند که به هویزه برود. … الان آنجا دارد خالی می‌شود؛ معلوم نیست قضیه‌اش چیست! … به بچه‌هایتان بگویید که اگر نیرویی آنجا می‌آید، اول خوب شناسایی کنند و بعد آنها را بزنند… بگو یک گروه گشتی بالا برود که حواسش باشد ببیند چیست؛ دشمن هست یا نیست و بعد نیروهای خودمان کجا هستند… مواظب هم باش که ممکن است دشمن از آنجا هم بخواهد حمله کند.»
دقایقی بعد، از فرماندهی قرارگاه قدس اطلاع داده شد که نیروهای این قرارگاه از پادگان حمید عبور کرده، به‌سمت قرارگاه فتح درحال حرکت هستند. در جنوب کرخه‌کور هم تیپ٤١ ثارالله (ع) و تیپ٣٧ نور خاکریزهای اول، دوم و سوم دشمن را در ساعت ۱۰:۴۵ تصرف کرده، به‌راحتی ۸ کیلومتر پیشروی کرده‌اند و هیچ اثری از حضور دشمن مشاهده نکرده‌اند. آنها سعی دارند تا جاده حمید جفیر جلو بروند. پس از این گزارش، فرماندهی قرارگاه کربلا به نیروهای قرارگاه قدس دستور داد که به‌تدریج و با احتیاط پیش بروند. از نیروی هوایی ارتش نیز خواسته شد نیروهای درحال عقب‌نشینی عراق را هدف قرار داده، حرکت آنها را مختل کنند. درپی این دستور، هواپیماهای خودی با پرواز در ارتفاع بالا و پایین، ستون‌های دشمن را بمباران کردند، اما یکی از این هواپیماها براثر اصابت موشک پدافند هوایی دشمن در جنوب جفیر سرنگون شد. تیپ٢١ امام رضا (ع) نیز که در کنترل عملیاتی قرارگاه فتح است، از کیلومتر ۶۸ جاده اهواز خرمشهر به‌سمت شمال پیشروی کرده، پس از الحاق با نیروهای قرارگاه قدس (حدود ساعت ۱۱:۰۰) درحال پاک‌سازی منطقه غرب تا سه کیلومتری آن است. (۲)
اقدام عجیب نیروی هوایی عراق، بمباران شبانه منطقه استقرار یگان‌های قرارگاه فتح
گزارش رسیده در اواخر امروز از منطقه مجاور قرارگاه فتح نیز از عقب‌نشینی یگان‌های دشمن از منطقه حدفاصل جاده حسینیه مرز (پاسگاه کیلومتر ٢۵) تا کوشک و استقرار آنها در پشت نوار مرزی در خط سایر یگان‌های ارتش عراق حکایت داشت. در ساعات ۲۲:۴۰ و ۲۳:۲۵ هواپیماهای دشمن منطقه استقرار یگان‌های قرارگاه فتح را بمباران کردند. گفته می‌شود که این اولین‌بار در جنگ بیست‌ماهه است که نیروی هوایی عراق در شب اقدام به بمباران می‌کند.
گزارش حسن باقری از آخرین وضعیت منطقه عملیاتی قرارگاه نصر
درخصوص آخرین وضعیت منطقه عملیاتی قرارگاه نصر نیز حسن باقری فرمانده سپاهی این قرارگاه، که به اتفاق سرهنگ محمدعلی سالارکیا یکی از فرماندهان ارتشی، صبح امروز به خط مقدم این منطقه رفته بود، در ساعت ١٣: ٢٠ در گزارشی به فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا گفت: «… [عراقی‌ها] همه‌جا دارند درمی‌روند [فرار می‌کنند]. هیچ‌چیز آنجا نمانده. یعنی باید دیگر به بغداد برویم، ان‌شاءالله.... دیشب بچه‌ها رفتند اینجا در گوشه روی مرز گیر کرده‌اند. می‌خواهند بیایند عقب، [دشمن] می‌زند. آنها… هم تیر مستقیم تانک می‌زدند، هم توپ می‌زدند. با سرهنگ سالارکیا نشسته بودیم داشتیم اینجا را نگاه می‌کردیم، بعد، یکی زدند خورد بغل دستمان و یک ترکش خورد به پای احمد [متوسلیان] و او را به عقب بردند. تقریباً اوضاع اینجا خوب بود. یک هلیکوپتر اینجا مدام می‌گشت. مسلح هم بود، ولی نمی‌زد. [تیپ نجف] هم یک مقداری نیروهایش اینجاست.... ولی عجب انهدامی اینجاها صورت گرفت. خیلی تانک زده شد. توی دشت تا چشم کار می‌کند تانک [دشمن] منهدم شده است. [نیروهای] پیاده بغل تانک‌ها افتاده [اند.] چطوری بچه‌ها این تانک‌ها را پیدا کردند و زدند، خودش بحث است!» (۳)
بررسی طرح مانور سومین مرحله عملیات بیت‌المقدس توسط فرماندهان سپاه و ارتش
ساعت ١٣: ١٠ امروز، فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه نصر گرد هم آمدند تا درباره آخرین وضعیت نیروهای ارتش عراق، علل عقب‌نشینی آنها از منطقه جنوب‌غربی اهواز و جنوب رودخانه کرخه‌کور و نیز طرح مانور سومین مرحله عملیات بیت‌المقدس، به گفت‌وگو بنشینند. در این جلسه پس از تعیین طرح مانور مرحله سوم عملیات مقرر شد این مرحله از عملیات امشب به اجرا درآید.
در این جلسه، محسن رضایی فرمانده کل سپاه، به بررسی دلایل احتمالی عقب‌نشینی ارتش عراق از جبهه شمالی منطقه عملیاتی بیت‌المقدس پرداخت و تأکید کرد تا دشمن در جبهه جنوبی سازمان و آرایش نگرفته، مرحله بعدی عملیات همین امشب اجرا شود. وی در بخشی از سخنان خود گفت: «… از قبل هم می‌گفتیم که اینجا دو تا منطقه عمومی است؛ یکی این منطقه [جنوبی] است و دیگری منطقه بالا. بحث‌هایی که می‌شد این بود که خب اگر ما این منطقه اصلی [جنوبی] را آمدیم [پیشروی کردیم]، خودبه‌خود موجودیت منطقه بالا منتفی می‌شود. مخصوصاً اینکه اگر آمدن ما تهدیدی هم برای آنجا باشد، این صددرصد پا به فرار خواهد گذاشت. تقریباً همین‌طور هم شد… ما خرمشهر را محاصره کردیم و دور زدیم؛ بنابراین آنجا [منطقه جنوب کرخه‌کور] موضوعیتش منتفی شد. دشمن مانده بود که آیا آن بالا را باید نگه دارد یا نه. حالا چه عاملی باعث شد که اینجا [منطقه جنوبی] را دشمن برتری داده که یک مواضع مستحکم [در منطقه جنوب کرخه‌کور] را به‌رغم همه مسائل ول کند و بیاید اینجا [منطقه جنوبی]، یکی از آن مسئله کمبود نیرو است و یکی هم مسئله تهدید است.... ما از این قسمت انتهای مرز با هور و نشوه فاصله بسیار نزدیکی داریم و اگر ما نشوه را بگیریم تمام بصره ارتباطش قطع می‌شود با بغداد و غیره.... آیا دشمن می‌خواهد بیاید اینجا واقعاً با یک سرعت‌عمل خیلی قوی به ما پاتک کند؟ ما را از خرمشهر عقب نگه دارد؟ این مرز را طوری نگه دارد که به ما ضربه بزند؟ انهدام نیرو از ما انجام دهد؟ چه کار می‌خواهد بکند؛ دقیقاً مشخص نیست. اما آنچه که برای ما باید مشخص باشد این است که ما سرعت‌عمل برایمان مهم است، برای اینکه سرعت‌عمل انجام بدهیم. این قرارگاه نصر الان توانایی ندارد که به او بگوییم که تو مأموریت را انجام بده؛ باید یک بخشی از مأموریت را انجام بدهد. فکر می‌کنم که فتح ۴ باید آماده باشد که اگر تصمیم گرفتیم وارد عمل شود… و بیاییم این قسمت از مرز [مقابل نصر١ و نصر٢ را که امشب قادر نیستند وارد عمل شوند] را همین امشب بگیریم.... ما نمی‌دانیم که آیا دشمن این نیرو را بیاورد اینجا به ما بزند. یعنی من هنوز احتمال پاتک دشمن را می‌دهم و نمی‌توانم خودم را قانع کنم که دشمن پاتک نزند… هر اندازه که ما به او فرصت بدهیم که نیرو بیاورد و سازماندهی کند و اینجا آرایش بگیرد و بعد بخواهد خیز بگیرد، این خیلی به ضرر ماست و نکته اصلی در سرعت‌عمل است که به‌نظر من همین امشب هم باید عمل بشود.» (۴)
در پایان جلسه، سرهنگ علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش، طرح مانور مرحله سوم عملیات را چنین اعلام کرد: «مرحله سوم عملیات بیت‌المقدس را به یاری خداوند به این ترتیب می‌توانیم آغاز کنیم. ترکیب رزمی که در این عملیات به کار می‌رود در کنترل عملیاتی [قرارگاه] نصر خواهد بود که مربوط به منطقه اوست. یک جناح غرب و یک جناح شرق داریم؛ یعنی در دو محور عملیات آغاز می‌شود. در جناح غرب فتح ۴ هست؛ منتها فتح ۴، منها می‌شود [تیپ ٢۵ کربلا از سپاه پاسداران و تیپ ۵۵ هوابرد از ارتش] و تیپ٣٧ [زرهی از ارتش] آن می‌ماند. فتح ۴ به‌اضافه فتح٢ که تیپ٢ زرهی [لشکر ۹٢ زرهی از ارتش] است به‌اضافه نصر٣ [تیپ٣١ عاشورا از سپاه پاسداران و تیپ٣ پیاده لشکر٢١ پیاده از ارتش] که یک‌کم کش پیدا کرده است. ظاهراً این‌طور شد که نصر٣ در اینجا [حدفاصل جنوب‌غربی ایستگاه گرمدشت و مرز] پشت این کانال قرار می‌گیرد. فتح ۴ اینجا را می‌گیرد و تیپ٢ زرهی می‌آید برای تقویت رزمی و عملیات پاک‌سازی در این خط. … نصر ۵ [تیپ٢٢ خرمشهر از سپاه پاسداران و تیپ٢٣ نوهد از ارتش] و نصر٦ [تیپ٤٦ فجر سپاه پاسداران] به‌اضافه تیپ بیت‌المقدس یا تیپ ثارالله (ع) [از سپاه پاسداران] برای جناح چپ [شرق]. البته این‌دفعه برخلاف دفعه‌های دیگر احتیاط داریم که تیپ٢ لشکر ١۶ زرهی [از ارتش] است در ایستگاه٩٠ قرار می‌گیرد. لشکر٩٢ [زرهی از ارتش] هم در این ایستگاه٩٠ باشد که نزدیک باشد؛ چون خطر احتمالی از این طرف بیشتر است. تیپ١٧ قم [از سپاه پاسداران] هم تا صبح آماده می‌شود و پای کار می‌رود و می‌رود در محل نصر٢ که با نصر٣ ادغام شود. ان‌شاءالله اگر این عملیات با موفقیت انجام شود، دیگر نصر٢ [تیپ٢٧ محمد رسول‌الله (ص) از سپاه پاسداران و تیپ٢ پیاده از لشکر٢١ پیاده از ارتش] وجودش اینجا لازم نیست. یعنی اگر ادغام شد می‌رود برای پاک‌سازی.... بنابراین، ترکیب رزمی این شد که در جناح غرب فتح ۴، فتح٢ و نصر٣. در جناح شرق هم نصر ۵، نصر ۶، تیپ ثارالله (ع) یا تیپ بیت‌المقدس، تیپ١٧ قم با آن مشخصاتی که گفتیم که در کجا باید مستقر بشود. یک گردان تانک از تیپ ۴ لشکر٢١ یا نصر۴ هم در احتیاط قرارگاه کربلا باشد.»
تعویق یک روزه مرحله سوم عملیات بیت‌المقدس
در پی تصویب اجرای مرحله سوم عملیات بیت‌المقدس، فرماندهان یگان‌های عملیاتی قرارگاه فتح و نصر تمام سعی خود را به عمل آوردند تا یگان‌های خود را برای اجرای این مرحله از عملیات در شامگاه امروز آماده کنند، اما این مهم میسر نشد و عملیات به شب بعد موکول شد.
عبدالله درویشی راوی قرارگاه مرکزی کربلا، درباره وقایع پس از جلسه بعدازظهر امروز فرماندهان در قرارگاه نصر آورده است: «به‌طرف قرارگاه کربلا حرکت کردیم و حدود ساعت ١٨: ۴۵ به آنجا رسیدیم. بعد از آمادگی برای نماز، تعدادی از بچه‌ها پیشنهاد کردند که نماز را با دیگران در مسجد قرارگاه بخوانیم. ما هم این فرصت را غنیمت شمرده و به مسجد رفتیم و نماز را آنجا خواندیم که در بین دو نماز یکی از برادران دعا و نوحه خواند و در آخر هم نماز شکر به‌جای آوردیم. بعد از نماز متوجه شدم که برادر محسن [رضایی] به برادر [سرهنگ] صیاد شیرازی گفتند که عملیات انجام نمی‌شود؛ به‌خاطر اینکه تعدادی از بچه‌ها آمادگی ندارند و به فرداشب موکول شد.» (۵)
اعلام میزان خسارات واردشده به ارتش عراق در دومین مرحله از عملیات بیت‌المقدس
در سیزدهمین اطلاعیه مشترک ارتش جمهوری اسلامی و سپاه پاسداران که امشب انتشار یافت، درباره خسارات واردشده به ارتش عراق در دومین مرحله از عملیات بیت‌المقدس آمده است: «در این مرحله از عملیات رزمندگان اسلام موفق شدند علاوه‌بر انهدام تیپ‌های ۶ و ١٢ از لشکر٣ ارتش عراق و انهدام قرارگاه‌های آنها و وارد آوردن ضربات و خسارات سنگین به تیپ٨ مکانیزه آنان، قرارگاه تیپ ٢۴ از لشکر١٠ دشمن را محاصره و به‌کلی منهدم سازند. … در این عملیات رزمندگان اسلام ضمن به‌هلاکت‌رساندن تعداد زیادی از متجاوزین به میهن اسلامی، تعداد زیادی از آنان را نیز به اسارت خود درآوردند که تا آخرین ساعات امروز تعداد اسرای تخلیه‌شده مرحله دوم عملیات در غرب جاده اهواز خرمشهر، ۴٨٢ نفر است. تیزپروازان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیز عقابان شجاع هوانیروز از صبح امروز مواضع و محل تجمع یگان‌های دشمن در محورهای مختلف عملیات را مورد هدف قرار داده و بمباران نمودند و تعداد زیادی از تانک‌ها و ادوات زرهی و خودروهای فریب‌خوردگان را نابود ساختند. طی عملیات روزهای جاری تعداد ۶ فروند از هواپیماهای دشمن ازجمله ٢ فروند میراژ توسط هواپیماهای خودی و نیز آتش پدافند هوایی هدف قرار گرفته و سرنگون شدند. همچنین، یک فروند هلیکوپتر دشمن نیز در این عملیات توسط رزمندگان اسلام سقوط کرد.» (۶)
از سوی دیگر، یک سخنگوی نظامی ارتش عراق اعلام کرد: «در ساعت ١١: ۴۵ امروز در یک نبرد هوایی بین هواپیماهای جنگنده شجاع عراق و هواپیماهای دشمن، یک فروند از هواپیماهای فانتوم دشمن در منطقه جنوبی صحنه نبرد سرنگون شد.» (۷)
تعداد مجروحان و شهیدان عملیات بیت‌المقدس که امروز به پشت جبهه منتقل شدند، اعلام شد
بخش تعاون واحد امور پاسداران قرارگاه مرکزی کربلا در گزارشی به فرماندهی این قرارگاه، تعداد مجروحان امروز را ١۴٧۵ نفر اعلام و اضافه کرد که عده‌ای از آنها به‌طور سرپایی معالجه شدند. همچنین در این گزارش تعداد شهیدانی که امروز به پشت جبهه انتقال یافتند، ۵٩۵ نفر ذکر شده که حدود ۵٠٠ شهید از سپاه و بسیج و ٩۵ شهید از ارتش هستند.
به این ترتیب، از ابتدای عملیات بیت‌المقدس تا ساعت ٢٢: ٣٠ امروز، ٢۶٨١ نفر از رزمندگان ایران به شهادت رسیدند که از این تعداد ٢١۵٣ شهید از سپاه و بسیج و ۵٢٨ شهید از ارتش هستند. (۸)
پیام امام خمینی (ره) در پی پیروزی‌های اخیر رزمندگان اسلام
امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی، در پی پیروزی‌های اخیر رزمندگان اسلام، و به منظور تجلیل از مقام شهیدان و مجاهدت رزمندگان پیامی صادر کردند.
متن پیام به این شرح است:
«بسم الله الرحمن الرحیم. رحمت خداوند بر شهیدان بزرگی که با خون پاک خود درخت پربرکت اسلام عزیز را آبیاری و بارور نمودند. درود اولیای حق در طول تاریخ بر رزمندگان راه هدف، از ارتش و سپاه و بسیج و دیگر فداکاران قوای مسلح نظامی و انتظامی و عشایری و مردمی، که با قدرت الهی دست تبهکاران داخلی و خارجی را از تجاوز به میهن اسلامی قطع کردند. و آفرین بر مادران و پدران متعهدی که چنین فرزندان سلحشور و عاشقی را در دامن پربرکت خود تربیت نمودند. و سلام بر ملت عظیم‌الشأن ایران که همچون سدی عظیم در مقابل ابرقدرتان شرق و غرب استقامت کردند. و صلوات و سلام بر بازماندگان شجاع و صبور شهدا و بزرگان شایسته پروردگار.
۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱
روح‌الله الموسوی الخمینی» (۹)
فرماندهی ارتش عراق اعلام کرد: عقب‌نشینی مزبور جنبه تاکتیکی دارد
فرماندهی ارتش عراق هدف از عقب‌نشینی از شمال منطقه عملیاتی بیت‌المقدس را متمرکزکردن قوای خود برای واردآوردن ضربات سنگین بر نیروهای ایران در زمان مناسب عنوان کرد.
فرماندهی ارتش عراق بعدازظهر امروز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که واحدهای معروف به اسامه (لشکر ۶ زرهی) و محمد القاسم (لشکر٥ مکانیزه) در مواضع جدید در نزدیکی مرزهای بین‌المللی مستقر شده‌اند. بنا بر این بیانیه، عقب‌نشینی مزبور جنبه تاکتیکی دارد تا عراقی‌ها نیروهای خود را متمرکز کرده و بتوانند در موقع مناسب ضربات سنگینی بر نیروهای ایرانی وارد کنند. رادیو اسرائیل با اعلام این مطلب افزود: «ارتش عراق امروز برای نخستین‌بار به عقب‌نشینی محدود خود در جریان عملیات هشت روز اخیر اعتراف کرد. درحالی‌که طی این مدت هر روز عراق اعلام می‌کرد که نیروهای آن کشور ضربات سنگین بر نیروهای ایرانی وارد ساخته و همه حملات آنها را خنثی کرده‌اند.» (۱۰)
تقویت توان نظامی ارتش عراق با خرید سلاح شیمیایی از سوئد و تجهیزات و سلاح‌های جدید از مصر
ارتش عراق با خرید سلاح شیمیایی از سوئد و تجهیزات و سلاح‌های جدید از مصر، توان خود را تقویت می‌کند.
بنا بر اعلام سفارت جمهوری اسلامی در استکهلم، رژیم بعث عراق به خرید یک نوع سلاح میکروبی شیمیایی از سوئد اقدام کرده است و قرارداد آن نیز به امضا رسیده است. (۱۱)
همچنین، طه یاسین رمضان عضو شورای فرماندهی رژیم بعث عراق، به‌منظور عقد قرارداد خرید سلاح هم‌اکنون در مصر به سر می‌برد. خبرگزاری جمهوری اسلامی ضمن اعلام این خبر به نقل از آخرین شماره مجله لبنانی الفکاح العربی افزود: «درپی برقراری یک پل هوایی بین مصر و عراق، روزانه ١۵ تن اسلحه و مهمات برای کمک به عراق در جنگ علیه ایران ارسال می‌شود.» (۱۲)
پی‌نوشت‌ها
۱. سند شماره ٧٥١٠ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای قرارگاه مرکزی سپاه پاسداران، شماره ٢۵، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱، صص١ و ٢.
۲. سند شماره ٢٧٢٢ / پ‌ن، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱، نوار شماره ۵٠٢٨)، عبدالله درویشی، صص ۶۵ - ٩؛ و - سند شماره ٧۵٠٩ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبه‌ای رکن٢ لشکر٩٢ زرهی، شماره ۴٩، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱، ص١؛ و - سند ٣٨ / د مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه کربلا در عملیات بیت‌المقدس، عبدالله درویشی، ۲۱ / ۱ / ۱۳۶۱ تا ۳۰ / ۱۲ / ۱۳۶۱، صص ٢٠۶ و ٢٠٧؛ و - سرتیپ٢ مسعود بختیاری، عملیات بیت‌المقدس، تهران: انتشارات ایران سبز، چاپ دوم، ١٣٨٧، صص ١١۵ و ١١۶.
۳. سند شماره ٢٧٠۶ / پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات بیت‌المقدس (قرارگاه کربلا، ١٨ و ۱۹ / ۲ / ۱۳۶۱، نوار شماره ۴٩٧۴)، عبدالله درویشی، ص١٤.
۴. سند شماره ٢٧٧٥ / پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: (بررسی علل عقب نشینی عراق از قدس و طرح‌ریزی برای عملیات آینده) عملیات بیت‌المقدس، (قرارگاه کربلا، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱، نوار شماره ٤٩٧٣)، عبدالله درویشی صص ٢٣ - ٣.
۵. سند شماره ٢٧٠۶ / پ‌ن مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات بیت‌المقدس (قرارگاه کربلا، ١٨ و ۱۹ / ۲ / ۱۳۶۱، نوار شماره ٤٩٧٤)، عبدالله درویشی، ص ۸.
۶. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه خبرها و گزارش‌ها (ایران در ٢٤ ساعت گذشته)، شماره ٤٩، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱، صص ٥ و ٦، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱.
۷. واحد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱، ص٢، رادیو صوت‌الجماهیر عراق، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱.
۸. سند شماره ٣١٩٨۴ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از بخش تعاون واحد امور پاسداران قرارگاه کربلا به فرماندهی قرارگاه کربلا، ۱۷ / ۲ / ۱۳۶۱؛ و - سند شماره ٣١٩٨۶ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از بخش تعاون واحد امور پاسداران قرارگاه کربلا به فرماندهی قرارگاه کربلا، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱.
۹. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، صحیفه امام (مجموعه آثار امام خمینی (ره)، جلد ١٦، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ص ۲۴۶.
۱۰.و احد مرکزی خبر صداوسیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱، ص٢، رادیو اسرائیل، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱.
۱۱. سند شماره ۴٣۵٧۴٩ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: از وزارت امور خارجه به ستاد مرکزی سپاه پاسداران، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱.
۱۲. خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارش‌های ویژه، شماره ٥٠، ۱۹ / ۲ / ۱۳۶۱، ص٣، بیروت - خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۱۸ / ۲ / ۱۳۶۱.
