ایران کشوری غنی از لحاظ ذخایر ژنتیکی چه در خشکی و چه در دریا است، به اعتقاد کارشناسان امر در زمینه شناسایی گونه ها در خشکی هم در دنیا و هم ایران کار زیاد شده اما این فعالیت در دریاها و اقیانوس ها همپای خشکی پیش نرفته است در حالی که اهمیت شناخت گونه های دریایی اگر بیشتر از گونه های خشکی نباشد کمتر نیست در حالی که برخی محققان گونه های دریایی را از گونه های خشکی مهمتر می دانند.
کشور ما از دو بخش شمال و جنوب به ترتیب میان آبهای پهناور دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان قرار گرفته و این مساله ایران را کشوری دریا محور کرده است که با برنامه ریزی اصولی و علمی در این زمینه و شناسایی و حفاظت از گونه های دریایی می توان هم زمینه اشتغال و هم توسعه اقتصادی را فراهم کرد.
البته اهمیت شناخت گونه های دریایی برای تمام روشن شده است و بر این اساس سیستم جهانی به نام OBIS (سیستم پردازش تنوع زیستی دریایی ) راه اندازی شد که کشورها می توانند با رعایت معیارهای استانداردی که این سیتسم تعریف کرده ، گونه های معتبر شناسایی شده خود را در آن ثبت کنند و به اشتراک بگذارند که ایران نیز در این پلتفرم فعال است.
با توجه به اهمیت موضوع پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی به مناسبت هفته پژوهش اقدام به برگزاری کارگاهی با عنوان «پردازش داده های تنوع زیستی دریایی به کمک پلتفرم obis» کرده که عبدالوهاب مقصودلو عضو هیات علمی پژوهشگاه به ارائه آن پرداخت.
وی با بیان اینکه سیستم OBIS شرایط گونه های دریایی کشورها را ثبت می کند گفت: این برنامه از سال ۲۰۰۰ شروع شد، در ابتدا بخشی از یک برنامه بین المللی با عنوان سرشماری گونه های دریایی بود و از سال ۲۰۰۹ به عنوان بخشی از کمیسیون بین دولتی اقیانوسی معرفی شد.
وی افزود: بیش از ۴۵۰ محقق از ۵۶ کشور داده های تنوع گونه ای در حیطه دریایی را برای این سیستم فراهم می کنند و محققان بیش از ۷۳ کشور هنوز به طور رسمی عضو آن نشدند، دبیرخانه آن در بلژیک واقع شده و تاکنون دیتاهای مختلف زیادی در آن بارگذاری شده است.
وی با اشاره به اینکه تا چه حد داده های این سیستم معتبر و قابل استناد است ادامه داد: این سیستم استانداردهای مشخصی را برای بارگذاری اطلاعات تعریف کرده است و با توجه به اهمیت حضور ایران به عنوان یک کشور دریامحور در این پلتفرم، در سال ۲۰۱۸ جلسه ای را در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم دریایی برگزار کردیم که به مدت ۴ روز طول کشید و در آن افراد با معیارها و استانداردهای نحوه بارگذاری اطلاعات در این سیستم آشنا شدند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: هدف از برگزاری این دوره ۴ روزه این بود که به چه داده هایی باید اعتماد کنیم چون داده های غنای گونه ای وقتی که تولید می شوند اگر کیفیت لازم را نداشته باشند سرمایه گذاری که روی آنها انجام می شود فقط اتلاف زمان و هزینه خواهد بود.
وی افزود: داده های غنای گونه ای در ایران به صورت پراکنده در کتابخانه ها، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی قرار دارند که نیاز است در مرحله اول تمام آنها جمع آوری شوند و بر اساس فرمت تعریف شده سیستم OBIS ، استاندارد شوند که این کار را حدود ۵ سال پیش در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی آغاز کردیم.
مقصودلو درباره وضعیت تنوع زیستی در جهان و ایران گفت: بر اساس گزارشی که در سال ۲۰۰۱ منتشر شده بود پیش بینی کرده بودند که حدود ۸ میلیون گونه زیستی در زمین وجود دارد که با این حساب می توانیم حدود ۲ میلیون و ۲۱۰ هزار گونه در اقیانوس ها داشته باشیم. البته در محدوده اقیانوس ها و دریاها تخمین های مختلفی وجود دارد.
وی افزود: در منطقه اقیانوس هند برای کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان مطالعاتی صورت گرفته و پیش بینی شده بود که در آبهای ایرانی خلیج فارس و دریای عمان هزار و ۴۲۴ گونه، کویت ۶۷۲ گونه و بحرین ۵۹۱ گونه وجود داشته باشد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ادامه داد: داده هایی که از ایران ثبت شده از سال ۱۹۷۰ بوده اما مطالعات رشد کرده و با شتاب بیشتری پیش می رود و بیشتر دانشجویی است .
وی اظهار داشت: البته در روند مطالعات گونه های دریایی برخی گونه ها آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفتند مانند قارچ های دریایی ، باکتری های دریایی و اسفنج ها، این گروه با توجه به اهمیتی که دارند باید مورد توجه و مطالعه بیشتری قرار گیرند.
مقصودلو گفت: البته در برخی تحقیقات پیش بینی شده بود که حدود هزار و ۴۰۰ گونه در آبهای ایرانی خلیج فارس و دریای عمان وجود داشته باشد اما ما بیش از سه هزار و ۳۰۰ گونه را در این آبها شناسایی کردیم که تمام آنها هم معتبر هستند. البته در بخش جهانی یکسان بودن اسامی و یا هم‌نامی در بسیاری از گونه ها زیاد است که نیاز است به روز شوند.
وی افزود: در محدوده اقیانوس هند حدود ۳۱ هزار گونه جانوری را شناسایی کردند که متاسفانه در این محدوده نیز به باکتری ها و قارچ ها توجه کمی شده و ضروری است که با دقت بیشتری به آنها پرداخته شود.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی اظهارداشت: معتبر بودن این داده ها بسیار حایز اهمیت است بنابراین با یک بررسی مشخص شد که بیشترین میزان داده های معتبری که استخراج شده و معیارهای استاندارد لازم را داشته از دانشگاه تهران بوده یعنی دانشگاه تهران بیشترین میزان داده های معتبر را تولید کرد، اما دانشگاه های ساحلی باید به این مساله بیشتر توجه کنند.
پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در هفته پژوهش کارگاه های " راهکارهای پایداری خلیج گرگان در شرایط کاهش تراز آب" ، " میراث فرهنگی دریایی در دریای خزر" ، " پردازش داده های تنوع زیستی دریایی به کمک پلتفرم obis " ، " سنجش از دور آبهای دریایی و ساحلی: پارامترهای کیفی و فیزیکی آب و «دریاشناسی خزر» و «دانش افزایی پایه اقیانوسی» ویژه دبیران آموزش و پرورش استان های «گیلان، مازندران، گلستان و بندرعباس» را برگزار می کند.
هفته پژوهش از ۲۲ تا ۲۸ آذر ماه با شعار «پژوهش و فناوری در خدمت جهش تولید» برگزار می شود و پژوهش و فناوری، مدرسه و دانشگاه، پژوهش و فناوری، مشارکت ملی، پژوهش، فناوری و جهش تولید، بزرگداشت پژوهشگران و فناوران، پژوهش، فناوری و علوم انسانی و پژوهش، فناوری و اثربخشی اجتماعی عناوین روزهای این هفته هستند.
