خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها، مریم ساحلی: یلدا که از راه می‌رسد، هوهوی باد و بغض ابرهای کبود آواز فصلی نو سر می‌دهند و زمستان با رخت سرد و سپیدش در کوی و برزن جا گیر می‌شود.
یلدا ترانه آغاز زمهریر و سرماست اما صدای گام‌هایش از دیر باز شور و شوقی شگفت در جان و جهان ایرانیان برپا کرده است. ما سال‌ها طولانی‌ترین شب سال را در کنار فامیل و دوستان به امید طلوع روشنی با شعر و قصه و دوستی پشت سر گذاشته‌ایم تا زمستانمان را آکنده از عطر سلامت و سرور سازیم. امسال اما یلدامان رنگ باخته و خاکستری پر اندوه ویروس تاجدار و سنگینی کمرشکن گرانی‌ها، شبی تبدار برای مردم رقم زده است.
شب نشینی ها و دورهمی های خانوادگی بخشی جدا ناپذیر از رسوم یلدایی ایرانیان است ولی همه گیری کرونا سبب شده تا امسال چشم بر این دور هم جمع شدن‌ها ببندیم و مهمانی هایمان را به زمانی بهتر موکول کنیم. اما از دیگر رسوم یلدا، تهیه و تدارک تنقلات ویژه این شب است. رکود اقتصادی و کاهش چشمگیر قدرت خرید مردم در ماه‌های اخیر امری واضح و بدیهی است؛ در شرایطی که تهیه مایحتاج اصلی زندگی و رفع ضروری‌ترین نیازها برای بسیاری از خانواده‌ها دشوار است، از راه رسیدن یلدا بر قطرات عرق شرمی که بر چهره نان آوران خانه‌ها نشسته، می‌افزاید. کافیست تا هنگام عبور از بازار نگاهی به دور و بر خویش بیاندازیم. کم نیستند افرادی که با صدایی آرام و لرزان قیمت اجناس را می‌پرسند و بعد راهشان را می کشند و می‌روند.
سفره‌هایی که کوچک شده‌اند
بازارهای ایران در آستانه شب یلدا رنگین‌تر از همیشه هستند و فروشگاه‌های میوه، آجیل و خشکبار و شیرینی رونق می‌گیرند. مقابل یک میوه فروشی به بانویی میانسال رسیدم که مشغول جدا کردن سیب از سبد میوه است. او با دقت و وسواس سعی می‌کرد، بهترینها را از بین سیب‌های درون سبد، انتخاب کند. پرسیدم آیا نزدیک شدن یلدا در گران‌تر شدن اجناس تأثیر داشته است؟ وی پاسخ داد: بله. متأسفانه از دو هفته مانده به یلدا قیمت میوه‌ها افزایش یافته و میوه‌هایی را که می‌شد با قیمت هر کیلو ۸ هزار تومان تهیه کرد حالا به ۲۰ هزار تومان هم رسیده است.
وی با اشاره به اینکه تهیه تنقلات شب یلدا برای ما آسان نیست، ادامه داد: قیمت هر کیلو پسته حدود ۲۰۰ هزار تومان است و حتی تخمه آفتابگردان به کیلویی ۶۰ هزار تومان هم رسیده است. برای یک کیلو شیرینی خشک باید حدود ۴۰ هزار تومان پرداخت کرد، مگر حقوق یک کارگر چقدر است؟
این شهروند با بیان اینکه می دانم یلدا از رسوم زیبا و دلنشین فرهنگ ماست اما این روزها مدام به فرزندانم می گویم، شب یلدا هم شبی مثل شب‌های دیگر سال است، افزود: این حرف را تنها برای پایین آوردن سطح توقع آنها تکرار می‌کند تا شاید کمی از حس ناخوشایندی که برای آنها از عدم تهیه تنقلات به وجود می‌آید کم کنم.
تورم، اصلی ترین عامل افزایش قیمت‌ها
افزایش قیمت‌ها زندگی مردم را به شدت تحت تأثیر خویش قرار داده است. «غلامرضا خانکشی پور» کارشناس و پژوهشگر علوم اقتصاد در گفتگو با مهر اظهار کرد: گرانی‌های اخیر بدون تردید تحت تأثیر نرخ ارز و تأثیرات روانی ناشی از آن است.
وی عمده ترین عامل افزایش قیمت‌ها را تورم عنوان کرد و افزود: وقتی کالایی با قیمت تمام شده بالاتری تولید می‌شود، طبیعی است که باید انتظار افزایش قیمت آن در بازار داشته باشیم. این افزایش قیمت به نوعی در کنار تحریم و تبلیغاتی که تأثیر تحریم را بزرگنمایی می‌کند، قرار می‌گیرد. واقعیت این است که اثرات روانی ناشی از افزایش قیمت‌ها می‌تواند اثر مضاعف بر قیمت‌ها داشته باشد.
پژوهشگر حوزه اقتصاد در ادامه با اشاره به اینکه عوامل مؤثر بر قیمت‌ها را می‌توان به دو بخش اثرات واقعی در افزایش قیمت که ناشی از هزینه و دیگری اثرات تبعی و روانی ناشی از این موضوع تقسیم کرد، گفت: متأسفانه فعالیت رسانه‌های معاند در این حوزه تأثیرات روانی را مضاعف کرده و اتفاقاتی که در حوزه قیمت‌ها رخ می‌دهد بیشتر از اتفاقاتی است که در واقعیت اقتصاد ما رخ می‌دهد.
وی با بیان اینکه اقتصاد ایران با تورم دست به گریبان و در آن نقدینگی بیش از حد تولید شده است، ادامه داد: شرایط بانک‌ها و نوع ساختار گردش پول و نقدینگی در ایران نیز معیوب و دچار مشکل است، ولی با وجود همه این موارد اتفاقاتی که در حوزه اقتصاد شاهد هستیم نباید این چنین گسترده باشد؛ چرا که این موضوع بیشتر تحت تأثیر اثرات روانی ایجاد شده است و از سوی دیگر با مشکلات هم راهبردی برخورد نمی‌شود.
خانکشی پور با اشاره به اینکه دولت و نهادهای مرتبط باری به هر جهت با مشکل مواجه می‌شوند و دچار روزمرگی هستند، اضافه کرد: رسانه‌ها و به ویژه رسانه ملی به صورت روزمره با مشکلات اقتصادی موجود برخورد می‌کنند. در حالی که باید بدانیم اگر هدفمان تخلیه تنش روانی حاصل از افزایش قیمت در جامعه باشد، لازم است به صورت کاملاً هدفمند عمل کنیم و اخبار، گزارش‌ها و تحلیل‌ها و مناظره‌ها در مسیری هدفمند پیش بروند.
از دست رفتن کارایی نظارت‌ها
وی درباره کارایی نظارت‌ها در کنترل شرایط گفت: وقتی اتفاقی در ماهیت یک پدیده رخ می‌دهد، نظارت‌ها کارایی خود را از دست می‌دهند. زمانی که فشار هزینه و افزایش نرخ ارز وجود دارد، طبیعی است که نظارت نمی‌تواند به نحوه مناسب قیمت‌ها را کنترل کند و از سوی دیگر وقتی حجم اتفاقی بزرگ می‌شود، نظارت هم باید به همان حد بزرگ و دارای مهارت بیشتر باشد که عملاً شدنی نیست.
پژوهشگر حوزه اقتصاد ادامه داد: بدون تردید نظارت بر کنترل اوضاع تأثیرگذار است اما وقتی حجم کار گسترده می‌شود، نظارت هم عملاً نمی‌تواند کارآیی لازم را داشته باشد. در واقع نظارت به خوبی انجام نمی‌گیرد اما آن چنان هم نمی‌توان این موضوع را در وضعیت موجود مؤثر دانست، زیرا در شرایط کنونی نظام اقتصادی ما، خطاها و اشتباهات و تصمیمات باری به هر جهت آن چنان در حد فاجعه رخ می‌دهد که نظارت با گستردگی متعارف توان آن را ندارد که اوضاع را کنترل کند.
رشد نقدینگی از سوی سیستم بانکی
«امیر حبیب دوست» کارشناس حوزه اقتصادی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تورم در ایران به بیش از ۵۰ سال است که یک مسئله بوده در حالی که تقریباً تمام دنیا این موضوع را فارغ از سطح توسعه یافتگی خود کنترل کرده‌اند، اما در ایران یک چالش مهم مانع از این اتفاق است و آن رشد نقدینگی از ناحیه بانک مرکزی و سیستم بانکی است.
حبیب دوست با اشاره به افزایش سرسام آور رشد نقدینگی در سال‌های اخیر که علت اصلی تورم بوده است، افزود: نقدینگی یک اصطلاح اقتصاد کلان است و نباید با آنچه مردم به آن نقدینگی می‌گویند اشتباه شود. نقدینگی به معنای جمع پول‌های دست مردم و در حساب‌های بلند مدت است. این دو مقدار که زیاد شود، دیر یا زود خود را به صورت تورم و گرانی نشان می‌دهد. بنابراین نرخ ارز مقصر اصلی نیست بلکه یک واسطه یا اصطلاحاً یک لنگر است.
وی با بیان اینکه دولت‌ها با فشار بر بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز سعی در کاهش قیمت کالاهای وارداتی دارند تا میانگین سطح عمومی قیمت‌ها در کشور پایین بماند، اضافه کرد: زمانی که از این کار باز می‌مانند، رشد نرخ ارز سبب افزایش قیمت کالاهای وارداتی شده و از طرف دیگر زمینه التهاب در بازار دارایی‌ها مانند بورس و طلا و … فراهم می‌شود.
حبیب دوست یاد آور شد: این التهاب سبب خروج پول از بانک و نهایتاً فشار بیشتر بر تورم می‌شود. آنچه باید بدانیم این است که میخکوب کردن نرخ ارز از اساس اشتباه است اما چون مردم و همه دولت‌ها علاقه خاصی به ثابت نگاه داشتن نرخ ارز و نمایش اقتدار از این طریق دارند، مایل هستند نرخ ارز را میخکوب کنند. بنابراین، دلیل اصلی تورم و گرانی، رشد بالای نقدینگی است که یک مسئله مزمن در اقتصاد ایران است و در دو سال اخیر به دلیل تحریم‌ها خود را از ناحیه رشد ارز بروز داده است.
وی با بیان اینکه در واقع این تصور که مثلاً گوجه چه ارتباطی به دلار دارد، اساساً اشتباه است، گفت: عامل اصلی رشد قیمت‌ها نقدینگی به دلیل مشکلات سیستم بانکی و پولی کشور است.
حبیب دوست با اشاره به اینکه یکی از این مشکلات عمده درباره رشد نقدینگی، سلطه مالی دولت‌ها در ایران بر بانک مرکزی است، گفت: یعنی این دولت است که سیاست بانک مرکزی را تعیین می‌کند. به عبارت بهتر، کسری بودجه دولت که تبدیل به یک کسری نظام مند شده است یک علت برای رشد قیمت‌ها است. زیرا کسری دولت نهایتاً از کانال‌های مختلف محرک خلق پول توسط سیستم پولی و بانکی کشور است.
تأثیر نظارت بر قیمت‌ها در سطح خرد
وی با بیان اینکه انتظار کنترل قیمت‌ها و نظارت دولت بر قیمت‌ها در سطح خرد مشکلی را برطرف نمی‌کند، بیان کرد: اساساً این کار ممکن نیست. یعنی به لحاظ فنی و امکانات چنین کنترلی ممکن نیست و جایی در دنیا برای کنترل رشد قیمت‌ها از چنین سیاستی استفاده نمی‌کنند. اگرچه این تمایل در بین مردم و برخی مسئولان وجود دارد اما چنین چیزی ممکن نیست و اگر هم بشود، صرفاً در کوتاه مدت، انحرافی در قیمت‌ها ایجاد کرده و مجدداً بازار روند خود را طی می‌کند.
حبیب دوست در ادامه با اشاره به اینکه معتقدم اساساً کنترل نهاده‌های تولید و قیمت گذاری دولت در مورد کالاها نه تنها به بهبود منجر نمی‌شود، بلکه صرفاً سبب پنهان شدن مشکلات خواهد شد، افزود: قیمت‌ها همانند سیگنال و پیام بازار هستند. وقتی شما سیستم پیام یا همان قیمت را قطع می‌کنید تا به خودتان و دیگران بگویید که مشکلی نیست این به مثانه دادن مسکن برای رفع درد است.
وی تأکید کرد: دولت‌ها در ایران یک بار برای همیشه باید اولاً سیاست مالی خود را از بانک مرکزی مستقل کنند و دوماً این استقلال در کنار از بین بردن کسری نظام مند در بودجه می‌تواند تأثیر پذیری قیمت‌های داخلی از خارجی را کم کند.
حبیب دوست تصریح کرد: اگر برای دلیل اصلی رشد سطح عمومی قیمت‌ها دنبال مقصرهایی غیر از نقدینگی و سیاست میخکوب کردن نرخ ارز باشیم، باید نسل‌های بعد هم همچنان در مورد تورم صحبت کنند و بگویند اگر فلان نهاد یا دستگاه بر قیمت‌ها نظارت داشت، این طور نمی‌شد.
اقتصاد ایران چشم انتظار راهکارهای اساسی
آثار تلخ گرانی و عوامل دخیل در این موضوع بارها و بارها از سوی مردم، رسانه‌ها و مسئولان عنوان شده اما گویا این گفتن‌ها، هیچگاه حاصلی نداشته است. قطار افزایش روز افزون قیمت‌ها همچنان با سرعت در ریل اقتصاد بیمار ما به پیش می تازد و مردم همچنان چشم انتظارند تا بلکه پیکر نحیف و رنجور اقتصاد به صورت اساسی و اصولی از دردهای ریز و درشت رهایی یابد.
