همشهری آنلاین- فرشته رضایی:
باغستان سنتی قزوین با مساحت حدود 3هزار هکتار یک پدیده طبیعی ویژه در قزوین محسوب می‌شود که رشد جمعیت، بی‌توجهی به منابع طبیعی و نبود توسعه پایدار در نیم قرن گذشته تخریب و تغییر کاربری آن را موجب شده است.
مساحت این باغستان از 5هزار هکتار در دهه‌های گذشته به حدود 3هزار هکتار کاهش یافته است. از این 3هزار هکتار 2874هکتار آن به ثبت ملی رسیده، اما فعالان محیط‌زیست می‌گویند با وجود ثبت ملی کار چندانی برای آن انجام نشده و در عمل شورای برنامه‌ریزی توسعه استان به همراهی استانداری و مدیریت شهری به طور بی‌وقفه با اجرای پروژه‌های متعدد این باغستان را تخریب کرده‌اند.
تعرض آشکار به حریم باغستان
دبیر شبکه تشکل‌های غیردولتی محیط‌زیست و منابع طبیعی قزوین در این باره به همشهری می‌گوید: «باغستان سنتی قزوین قبلا به شکل یک نگین در دشت قزوین قرار داشت، اما در 5دهه اخیر از همه قسمت‌ها به ویژه بخش شمالی مورد تغییر کاربری قرار گرفته و به شکل نعل اسب درآمده و همین تغییر شکل، تصویری گویا به ما می‌دهد که باغستان از درون شهر کم کم در حال نابودی است.»
«محمود داوران» نبود برنامه جامع با رویکرد احیا، حفاظت و بهره‌برداری پایدار را موجب آسیب و تخریب باغستان سنتی قزوین در سال‌های اخیر می‌داند و می‌افزاید: «این باغستان ثبت ملی شده است و باید حدود واقعی آن مشخص شود، اما به نظر می‌رسد تعمدی وجود دارد که این حدود مشخص نشود تا راحت‌تر به عرصه آن تعرض کنند.»
وی با بیان اینکه در حال حاضر عبور پلی به نام امام رضا (ع) موجب انتقاد فعالان محیط‌زیست شده است، ادامه می‌دهد: «این پل تا ابتدای باغستان قزوین آمده و به دلیل اعتراض نهادهای مدنی فعلا متوقف شده است. با وجود مخالفت مصوبه شورایاری شهرسازی و معماری ایران که ساخت پل را مغایر طرح‌های ترافیک اعلام کرد، اما مدیریت شهری فقط به گونه‌ای طرح را مصوب کرد که پل کمتر از درون باغستان عبور کند، اما عملا بخش‌هایی از آن تخریب خواهد شد.»
عبور کمربندی شرق از داخل رودخانه
کمربندی سبز شرق قزوین به طول 6 کیلومتر، پروژه دیگری است که در محدوده باغستان قزوین اجرا می‌شود. این پروژه با هدف بهبود عملکرد ترافیکی شبکه حمل و نقل شهر قزوین، کاهش زمان سفر، توسعه فضای سبز شهری و فضای ورزشی-تفریحی و از میدان شورا تا میدان مینودر اجرا می‌شود.
دبیر شبکه تشکل‌های غیردولتی محیط‌زیست و منابع‌طبیعی قزوین می‌گوید: «این پل از قسمت شرقی باغستان به سمت شمال عبور می‌کند و از محله‌هایی مانند کت‌آباد با وسعت بیش از 200 هکتار می‌گذرد و به عنوان کمربند شرق تا اتوبان زنجان می‌آید و برای رسیدن به اتوبان زنجان وارد رود دره می‌شود.»
وی با بیان اینکه رودخانه علاوه بر ویژگی طبیعی، حریم باغستان هم محسوب می‌شود، می‌افزاید: «رودخانه به طور متوسط سالانه 8میلیون مترمکعب آب وارد باغستان و 900 هکتار باغ را آبیاری می‌کند. بنابراین جاده کمربندی نه تنها وسعت زیادی از باغستان را به طور مستقیم تخریب می‌کند، بلکه با ساخت جاده در داخل رود دره تمام شرایط اکولوژیکی باغستان تحت تاثیر قرار می‌گیرد. عرض متوسط رودخانه 50 متر بوده و حالا به 2 و نیم متر رسیده است و نهادهای متولی باید پاسخگوی این فاجعه باشند.»
داوران از پروژه دیگری با عنوان ساماندهی جاده نسیم شمال در 3 فاز یاد می‌کند که با ساخت آن ترافیک سنگینی از کنار باغستان عبور خواهد کرد و با وجود پیامدهای ساخت، نهادهای مسئول به ویژه استانداری نه تنها به آن اعتراضی ندارند بلکه همیشه رای‌شان به سمت تغییر کاربری است.
دبیر شبکه تشکل‌های غیردولتی محیط‌زیست و منابع طبیعی قزوین با تاکید بر اینکه این پروژه‌ها و دست به دست شدن زمین‌ها موجب بی انگیزه شدن باغداران و رها کردن باغ‌ها می‌شود، می‌گوید: «در مجموع حدود نیمی از 3هزار هکتار باقیمانده، حال خوبی ندارد. سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی و طبیعی این منطقه طبیعی هدر رفته و همه وعده‌ها در عمل هیچ نصیبی برای باغداران زحمتکش باغستان نداشته است.»
به گفته او، در بخش‌هایی از باغستان در جوار رودخانه‌ها نخاله ساختمانی ریخته می‌شود، 5رودخانه به جای سیراب کردن باغستان سنتی قزوین برای آبیاری پارک استفاده می‌شود و در 30 سال گذشته بوستانی به نام باراجین در حریم باغ و بعد بوستان سافاری ایجاد شد که آب‌شان از رودخانه داخل باغ تامین می‌شود.
اقتصادی کردن باغستان بر پایه کشاورزی
دبیر شبکه تشکل‌های غیردولتی محیط‌زیست و منابع طبیعی قزوین چند راهکار برای احیای دوباره باغستان سنتی قزوین پیشنهاد می‌دهد و آن، تعیین برنامه توسعه پایدار برای باغستان، ممنوعیت دخل و تصرف و تغییر کاربری در محدوده باغستان، تعریف منابع آب پایدار با اختصاص انتقال آب طالقان و نیز آب چاه، تامین مکانیزم‌هایی برای افزایش امنیت باغستان در برابر حوادث طبیعی و غیرطبیعی و هدف‌گذاری باغستان در ذیل فعالیت باغداری و کشاورزی است تا باغستان سنتی به سمت تولید اقتصادی برود و باغدار هم پای کار بماند.
تغییر کاربری بدون مطالعه
یک دانش‌آموخته جامعه‌شناسی قزوین و فعال محیط‌زیست این استان هم در تایید صحبت‌های داوران به همشهری می‌گوید: «در دهه‌های اخیر زیباسازی فضای اطراف شهر، حل ترافیک، خاک‌سپاری شهروندان، حمل و نقل عبوری، ایجاد کارگاه‌های تفکیک زباله و توسعه کارگاه‌های کوچک اما متعدد به تغییر کاربری‌ها و تخریب گسترده‌تر باغستان سنتی قزوین منجر شده است. اقدامات بدون مطالعه برای جاده‌سازی‌ها، پل‌ها، پارک سافاری، قبرستان و... در نهایت به‌ضرر محیط‌زیست قزوین است.»
«محترم رحمانی» اضافه می‌کند: «اگر تاکنون مسئولیتی تخریب پهنه باغستان بر دوش کسی هم نبوده که هست، در دهه اخیر با بلندشدن فریادهای اعتراض باغداران و دوست‌داران محیط‌زیست و باغستان، مدیران شهری و دولتی باید درباره تک‌تک تغییرکاربری‌هایی که خواه‌ناخواه به زمین‌خواری و تخریب محیط‌زیست شهری می‌انجامد، توضیح دهند.»
تعرض به میراث ملی با لایحه‌سازی
با وجود انتقادهایی که فعالان محیط‌زیست درباره اجرای پروژه‌هایی چون پل امام رضا (ع) یا کمربندی دارند، اما مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین در این زمینه تنها به این نکته که «هرگونه تغییر کاربری در باغستان سنتی قزوین که از آثار ثبت شده در فهرست ملی به شمار می‌رود، غیر قانونی است» اکتفا می‌کند اما شرح نمی‌دهد که روش برخورد با نهادهایی که با توجیه فنی اقدام به اجرای طرح و پروژه می‌کنند، چیست؟
«علیرضا خزائلی» با بیان اینکه صیانت از باغستان سنتی قزوین با قدمتی بیش از هزار سال یکی از اولویت‌های اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان است، می‌افزاید: «قانون تکلیف همه را روشن کرده است. هیچ شخصی اعم از حقیقی و حقوقی براساس قانون اجازه تغییر کاربری در باغستان سنتی قزوین را نخواهد داشت و هرگونه دخل و تصرف در این مجموعه پیگیرد قانونی به همراه دارد.»
اما این مقام دولتی شرح نمی‌دهد زمانی که برخی با پوشش قانون اقدام به اجرای طرح و پروژه‌هایی در این محدوده ثبت میراثی انجام می‌دهند، چه می‌توان کرد؟
