به گزارش خبرگزاری تسنیم از یزد، پروژه انتقال آب از خلیج فارس به استان های کویری کشور از جمله کرمان، یزد و هرمزگان به عنوان یک منبع آب پایدار از صدها کیلومتر دورتر برگی زرین از افتخارات نظام جمهوری اسلامی با ابتکار دولت و همکاری بخش خصوصی به‌شمار می‌رود. بحث انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس به یزد و البته استانهای دیگر از زمانی که دشت‌های این استان یک به یک به جمع دشت‌های ممنوعه پیوست بیش از همیشه داغ شد.
براساس آخرین آمار منتشر شده از 19 دشت استان یزد، 16 دشت ممنوعه اعلام شده و برنامه خاموشی چاه‌های کشاورزی از سال 95 در اکثر دشت‌های استان و در سال 96 و 97 در تمام دشت‌های یزد به اجرا در آمده است. این در حالی است که این استان با استقرار صنایع نیز در دشت‌های خود روبه‌رو است؛ صنایعی که هنوز هم برای حفظ آنها چاره‌های هزینه‌بر اندیشیده می‌شود، حتی اگر به سود محیط‌زیست ایران نباشد.
عباس آخوندی، وزیر سابق راه و شهرسازی از مخالفان این طرح پیش‌تر به آسیب‌های زیست‌محیطی آن اشاره کرده است. او گفت: «این طرح از نظر محیط‌زیست معلوم نیست چه شرایطی را به‌وجود می‌آورد. ما نمی‌توانیم سواحل خود را از جمعیت خالی کنیم و به دنبال انتقال آب از دریا به نقاط کویری کشور باشیم زیرا کویر زندگی خود را دارد و باید آباد شود.» آخوندی یکی از دلایل مخالفت خود با این طرح را آسیب رساندن به مناطق ساحلی ایران دانسته و گفته است: «ایجاد تعادل جمعیتی کشور در شهرهای بندری مانند سواحل مکران بسیار مهم است. توسعه شهرهای بندری و افزایش جمعیت در مکان‌هایی مانند سواحل مکران برای توسعه ملی و امنیت ملی ایران بسیار باصرفه است و باید آن را نیز پیگیری کرد.»
باوجود برخی مخالفت‌ها اما حسن روحانی در اسفند سال 94 در سفر استانی خود به یزد برای اولین بار وعده انتقال آب از خلیج فارس به استانهای یزد و کرمان را داد؛ وعده‌ای که محقق نشدن آن سبب شد تا نزدیک به 4 سال بعد دوباره آن را مطرح کند. روحانی در اسفند 94 گفته بود: «طرح انتقال آب از دریای عمان و خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران در دستور کار دولت است و براساس بررسی‌های دولت، اولین استانی که آب خلیج فارس وارد آن می‌شود یزد خواهد بود. پیش از این نایب رئیس مجمع نمایندگان استان خراسان رضوی به‌عنوان یکی از استانهای مقصد در انتقال آب خبر داده بود که وزیر نیرو با انتقال آب از دریای عمان به خراسان‌رضوی موافقت کرده و این موضوع در دستور کار قرار دارد.
حمید چیتچیان، وزیر نیرو خرداد سال 93 هم با اعلام موافقت در دیدار با رئیس مجمع نمایندگان استان یزد با توجه به بحران جدی آب در این استان، 500 مترمکعب در ثانیه از آب خلیج‌فارس را به استان یزد تخصیص داد و در این زمینه دستور لازم را صادر کرد. گرچه در تیر ماه 96 عباس آخوندی، وزیر وقت راه و شهرسازی با این طرح مخالفت کرد اما از آنجا که متولی اصلی آن وزارت نیرو بود، این طرح همچنان به مسیر خود ادامه داد.
اما در حالی است که رئیس جمهوری قول انتقال آب از عمان به یزد را برای سال آینده به مردم این استان داده است و آن را راهی برای شکوفایی اقتصادی و ریشه‌کن کردن بیکاری دانسته است. چالشی مهم که البته کارشناسان راه‌حل آن را در گسترش صنایع در استانهای خشک و کویری چون یزد نمی‌دانند. با این حال مشخص نیست چرا دولت همچنان بر اجرای این طرح مصمم است؟
یزد از دیرباز تاکنون به منطقه‌ای با اقلیم جغرافیایی کویری و گرم و خشک شناخته می‌شود و بحث آب برای این منطقه موضوعی حیاتی و حساس است. با این وجود تمام سال‌هایی که زندگی در این شهر تاریخی و با فرهنگ غنی جریان داشته مردمان سختکوش یزد آب مورد نیاز خود را تامین کرده و انتقال آب همیشه جزو اساسی‌ترین اقداماتی بوده که در این منطقه مورد توجه بوده است.
انتقال آب هم در این استان کویری به روش‌های مختلفی انجام می شده که یکی از شناخته شده‌ترین این راهکارها، انقتال آب به وسیله اقدامی ابتکاری مردمان سختکوش یزد به نام قنات است.
قنات را امروزه به عنوان یکی از شاهکارهای عمرانی تاریخ بشریت در تمام جهان می‌شناسند و این شاهکار به قدری حساب شده و هوشمندانه خلق شده که با وجود گذشت صدها سال، همچنان آب مناطق مختلفی از یزد را تامین می کند و اگر همت والای پیشینیان ما نبود، امروزه حیات و زندگی در این شهر جریان نداشت.
با گذشت زمان بحث ایجاد قنات هم به فراموشی سپرده شد و با توجه به روش‌های نوین انتقال آب و افتادن مسئولیت انتقال آب به دست مسئولان دولتی، طبیعی بود که تمایل به استفاده از این روش‌های سریع و کم هزینه‌تر باشد و نخستین خط انتقال آب به یزد هم از سرچشمه‌های زاینده رود به استان یزد انجام شد؛ پروژه‌ای که هنوز هم منتقدانی به مسیر خط انتقال آب به استان دارد.
به هر ترتیب این خط انتقال برای مردم استان یزد انجام شد و با وجودی که با تمام ظرفیت خط، آب را به یزد منتقل نمی‌کند اما نقش بسیار مهمی در تامین آب شرب مردم یزد دارد.
پس از اجرای این طرح هم طرح‌های مختلفی برای انتقال آب به استان یزد مطرح شد که هر یک تاکنون به دلایل مختلفی بدون نتیجه باقی مانده است.
خط دوم انتقال آب از بهشت آباد که بعدا منشا انتقال آب از بهشت آباد به خرسان تغییر پیدا کرد به همراه خطوط انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان از جمله مواردی بوده که در طول این سال‌ها مطرح شده ولی هیچ یک از این خطوط انتقال آب هنوز به نتیجه نرسیده است.
در طول یک دهه گذشته یکی از مهمترین پروژه‌هایی که برای انتقال آب به یزد مورد توجه بوده، بحث خط دوم است، پروژه‌ای که در ارتباط با آن اما و اگر های بسیاری مطرح بوده و در کنار آن امروزه مباحثی در ارتباط با آن مطرح می‌شود که قابل توجه است.
یکی از نکات بسیار مهم در ارتباط با این خط انتقال، تعطیلی پروژه در طول سال‌های مختلف است به گونه‌ای که در طول هشت سال گذشته تنها 60 کیلومتر این خط انجام شده و اقدام خاص دیگری در رابطه با آن صورت نگرفته است.
مهمترین دلیلی که در ارتباط با عدم اجرای این خط انتقال از سوی مسئولین در طول سال‌های گذشته مطرح می‌شد یکی موضوع اعتبار و دیگری مسائل مرتبط با سرچشمه انتقال این خط انتقال بوده است.
در این بین اما بحث انتقال آب به یزد از مسیرهای دیگر مورد توجه مسئولان قرار گرفته بود که از مهمترین آنها، انتقال آب به یزد از دریای عمان و خلیج فارس بوده که یکی از آنها در مراحل نهایی خود به سر می‌برد و انتقال آب به یزد در آینده‌ای نزدیک محقق می‌شود.
این خط انتقال گرچه آب را به یزد می‌رساند اما دو نکته بسیار مهم در ارتباط با آن وجود دارد، نکته نخست خصوصی بودن این آب و شائبه‌های مطرح شده در ارتباط با آن است و نکته دوم حجم اتنقال است که تنها 20 میلیون مترمکعب آب را به یزد منتقل می‌کند گرچه که ظرفیت خط 40 میلیون است و صحبت های در ارتباط با افزایش این ظرفیت برای استان یزد صورت گرفته است.
نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه شود این است که مالکیت این خط در صحبت‌های مختلفی از مسئولین به یکی از شرکت‌های معدنی نسبت داده شده و بیان شده که هزینه‌های این خط از سوی این شرکت معدنی تامین شده و حق استفاده یا فروش آن هم بر عهده همین شرکت است.
نکته‌ای که محمدصالح جوکار نماینده مردم یزد و اشکذر در مجلس شورای اسلامی در نشست‌های مجمع نمایندگان استان و در دیدار با مسئولین تشکل‌های دانشجویی یزد به آن واکنش نشان داد و انتقاد بسیاری به این مسئله داشت.
نماینده مردم یزد، اشکذر و بخش ندوشن در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از اینکه خط دوم انتقال آب با وجودی که ظرفیت بسیار بیشتر از خط انتقال دریای عمان دارد در طول سال‌های گذشته به بهانه نبود اعتبار تعطیل شده اظهار داشت: امروز بیان می‌شود که خط دریای عمان با سرمایه‌گذاری یک شرکت خصوصی انجام شده در حالی که این موضوع اصلا صحت ندارد و 450 میلیون یورو از محل صندوق توسعه ملی برای انتقال آب به استان یزد اختصاص پیدا کرده بود و در این پروژه هزینه شده است.
وی افزود: در همان زمان اگر این مبلغ اعتبار صرف پروژه خط دوم انتقال آب به یزد می‌شد، قطعا کل خط این خط را می‌توانستیم عملیاتی کنیم و امروز آب بسیار بیشتری را در استان یزد داشته باشیم اما مسئولان وقت استان چنین کاری نکردند و اعتبار تخصیص یافته را برای انتقال آب دریای عمان آن هم با ظرفیت 20 میلیون اختصاص دادند و امروز هم بیان می‌شود که این خط خصوصی است و حق مصرف یا فروش این خط به عهده همین شرکت است.
رئیس کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: نکته قابل توجه در اربتاط با این طرح سهم استانهای دیگر از جمله کرمان از این خط است که بسیار بیشتر از استان یزد در نظر گرفته شده و یزد کمترین میزان از پروژه خط انتقال آب را کسب می کند درحالی که اعتبار بسیار سنگینی از این استان برای پروژه استفاده شده است.
در صورتی که این 450 میلیون یورو به بحث انتقال آب به استان یزد مورد استفاده قرار گرفته باشد و مسئولان به جای اجرای پروژه خط دوم آن را برای صرفا 20 میلیون مترمکعب آب در پروژه خط دریای عمان و آن هم تنها برای یک مجموعه خاص هزیه کرده باشند قطعا از سوی مردم استانی که با مشکل آب روبرو هستند قابل بخشش نیست.
به علاوه آنکه اگر اعتبار مورد نیاز برای انتقال آب ولو بخشی از آن توسط مبلغ اختصاص یافته از صندوق توسعه ملی تامین شده باشد چرا باید مسئولان این آب را در مالکیت یک شرکت معرفی کنند و دیگر مناطق استان یزد از آن بی بهره باشند؟ و یا اینکه در صورتی که بخواهند از آن استفاده کنند ملزم به خرید آب باشند.
جزئیات طرح انتقال آب
حجم وسیع معادن مس، سنگ آهن و صنایع فولادسازی، طرح‌های عظیم توسعه‌ای صنایع معدنی و نبود منابع آب، اعم از زیرزمینی و سطحی در حوضه های منطقة طرح (استان های کرمان،یزد و هرمزگان) و حوضه‌های مجاور، همچنین خشکسالی هایی با دوره های بلند مدت از علل اساسی پیدایش این طرح است. علاوه براین، مطالعات نشان می دهد جابجایی محصولات معدنی مس قبل از فراوری ، انتقال گندله و کنسانترة سنگ آهن از معادن به بندرعباس، گرانتر از انتقال آب نمک زدایی شده از خلیج فارس به صنایع و معادن یاد شده است. بنابراین نمک زدایی و انتقال آب خلیج فارس تنها راه حلِّ نیاز آبی صنایع فوق است.
هدف کلی طرح، شیرین سازی و انتقال آب مجموعاً به میزان 650 میلیون متر مکعب در سال است که فاز اوّل شیرین سازی حدود 180 میلیون مترمکعب در سال را در بر می گیرد و از این میزان، 130 میلیون مترمکعب آن به استانهای کرمان و یزد انتقال می یابد و 50 میلیون متر مکعب برای مصرف آب شرب استان هرمزگان استفاده خواهد شد.
دغدغه‌های زیست محیطی و اجتماعی طرح آب انتقالی از خلیج فارس
بر اساس گزارش ارائه شده در فاز اوّل این طرح، 130 میلیون متر مکعب آب طرح مذکور به استان یزد انتقال و به صنایع اختصاص خواهدیافت که نهایتا این میزان آب به پساب صنعتی تبدیل خواهد شد و مسلّماً آلودگی هایی به همراه خواهد داشت و البته مبدأ انتقال آب( خلیج فارس) نیز مسلّماً از آلودگی‌های احتمالی ناشی از این طرح مصون نخواهد بود. علاوه براین، حدود 1000 کیلومتر خط انتقال آب از خلیج فارس تا چادرملو داریم که از این میزان حدود 100 کیلومتر از اراضی یزد تصرف می‌شود که به نوعی تخریب و آسیب‌های زیست محیطی را درپی خواهد داشت. اثرات اجتماعی (مانند مهاجرت های احتمالی به استان) نیز قابل چشم‌پوشی نیست. بنابراین؛ پرسش اساسی این است که آیا برای برطرف شدن دغدغه هایی از این دست چاره‌ای اندیشیده شده است؟
گرچه نیاز یزد به انتقال آب غیرقابل انکار است لیکن این انتقال باید به صورتی مدیریت شود که از امکان افزایش صنایع جدید در استان جلوگیری کند.
اما این سؤال مطرح است که آیا مجوزهای شیرین‌سازی صرفا برای فاز اوّل پروژه صادر شده یا برای مجموع سه فاز مطرح شده مجوز صادر گردیده است؟ علاوه براین، باتوجّه به هزینة قابل توجه آب انتقالی، صنایع تا چه میزان تمایل خواهند داشت از این آب استفاده کنند و در صورت اجبار آنان به این امر آیا چاره ای برای تبعات اجتماعی مخالفت‌های ناشی از این اجبار اندیشیده شده است؟
در ارتباط با مسائل زیست محیطی تعامل قابل توجهی با ارگان‌های ذیربط از جمله محیط زیست و منابع طبیعی داشته ایم و در همین زمینه نیز پروتکل هایی تنظیم شده تا کار به بهترین نحو ممکن انجام شود و اثرات تخریبی کمتری داشته باشد ولی باید توجّه داشت که دغدغه و اولویّت اوّل استان‌هایی مانند یزد و کرمان در حال حاضر تأمین آب است.
در ارتباط با نگرانی بابت توسعة اکتشاف معادن دیگر، در پی آب انتقالی نیز باید گفت این آب صرفا به مس سرچشمه اختصاص پیدا می کند و قرار نیست در یزد از این آب برای توسعة معادنی مثل معدن مس علی آباد استفاده شود.
این پروژه صرفاً برای برطرف کردن نیاز صنایع درنظرگرفته شده است؛ هرچند تفاهم‌نامه‌ای با وزارت نیرو منعقد شده مبنی براینکه اگر مشکل تأمین آب شرب وجود داشت، آب انتقالی با قیمت کارشناسی شده به وزارت نیرو فروخته شود و در ارتباط با کشاورزی نیز گرچه به این منظور سهمی درنظر گرفته نشده است، ولی کشاورزان می توانند این آب را خریداری کنند و مورد استفاده قرار دهند.
انتهای پیام/781/ش
