ظرفیت صادرات حوزه انرژی در ایران و راهکار بازگشت ارز

به گزارش خبرگزاری تسنیم، وابستگی روزافزون کشورها به منابع انرژی، باعث تقویت جایگاه امنیت انرژی در عرصه سیاسی و دیپلماتیک شده است و رقابت‌های بین‌‍‍‍‍‍‍‍‍‌‌‌‌‌‌‌‌‍‍‍‍‍‍‍‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی را بر سر دسترسی به این منابع را تشدید کرده است. امروزه کشورها با بهره‌مندی از دیپلماسی انرژی تلاش می‌کنند تا حد امکان بدون استفاده از زور، منافع و امنیت، انرژی خود را در این عرصه تأمین کنند. ازآنجایی‌که ایران دارای ذخایر انرژی گسترده‌ای هست و از میادین نفت و گاز گسترده‌ای بهره می‌برد؛ لذا در بین کشورهای مختلف جهان از موقعیت و جایگاه ویژه‌ای در حوزه انرژی برخوردار است. قابلیت‌های فنی، حرفه‌ای، فناوری و اقتصادی ایران به‌گونه‌ای است که می‌تواند در اقتصاد انرژی جهانی نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا نماید. ایران با برخورداری از این موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک و با داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز در جهان و تجربه طولانی در حوزه انرژی (نفت و فرآورده‌های آن، گاز و برق) و موقعیت جغرافیایی مناسب، در خلیج‌فارس و دریای خزر و همسایگی با آسیای مرکزی، در صورت پیگیری الگویی از دیپلماسی انرژی فعال به‌ویژه با نظر به بازارهای بالقوه آینده در کشورهای درحال‌توسعه، از امکان ایجاد پیوند میان منابع انرژی خود با طیف متنوعی از مصرف‌کنندگان آسیایی، اروپایی و آفریقایی برخوردار است. نقش حیاتی کشور ایران ازلحاظ مسیرهای انتقال انرژی در امنیت جهانی انرژی بر کسی پوشیده نیست. علاوه بر این، با صادرات فرآورده‌‌‌های نفتی، گاز و برق ایران می‌تواند وابستگی کشورها را به کشور ما را بیشتر کند و باعث ایجاد یک دیپلماسی مقتدرانه و قدرتمند در منطقه گردد. ایران با موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی ویژه‌ای که براى منطقه محصور در خشکى آسیاى مرکزى دارد، یک کشور ترانزیتى مطلوب است و می‌تواند حتی تولیدات نفت و گاز قزاقستان و ترکمنستان را به بهترین شکل وارد کرده و صادر نماید. در ادامه به وضعیت فرآورده‌های نفتی، گاز و برق پرداخته می‌شود.

بر اساس گزارش‌های سازمان تجارت جهانی، کشورهای امارات متحده عربی با 9/36 درصد ترکیه با 4/26 درصد، پاکستان با 16 درصد و عراق با 11 درصد بیشترین ارزش دلاری واردات فرآورده‌های نفتی در سال 2019 داشته‌اند و همین‌طور این 4 کشور بیش از 90 درصد ظرفیت واردات فرآورده نفتی در بین کشورهای همسایه داشته‌اند. با توجه به اطلاعات گزارش مربوطه، روند واردات فراورده‌های نفتی در کشورهای همسایه صعودی بوده و همین‌طور بازاری با ظرفیت بیش از 30 میلیارد دلار در پیش روی ایران است.

با توجه به وضعیت واردات فراورده‌های نفتی درکشورهای همسایه، لازم اقداماتی جهت تقویت تولید و مدیریت مصرف همچنین تجارت فراورده‌های نفتی صورت گیرد؛ در راستای تقویت توان صادرات یکی از مواردی که می‌توان نام برد استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی هست. به گفته ابوالقاسم هاشمی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی هم‌اکنون 30 درصد از صادرات فرآورده‌های نفتی کشور را اعضای اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی انجام می‌دهند و ظرفیت صادراتی بخش خصوصی برای صادرات فرآورده‌های نفتی، سالانه 10 میلیارد دلار است که البته هنوز به ظرفیت کامل نرسیده است.

کشور ایران دارای ذخایر اثبات‌شده گازی در حدود 33 تریلیون مترمکعب بوده و 80 درصد از ذخایر به‌گونه‌ای است که نفت خام همراه آن، مقدار چشمگیری نبوده و لزوم توسعه بخش گاز طبیعی و نفت را در دو سوی مختلف ملزم کرده است.

بر اساس گزارش شرکت BP سهم تولید گاز ایران از کل تولید گاز دنیا 1/6 درصد است. تولید گاز ایران در سال 2019 نسبت به سال 2000، 79 درصد افزایش داشته و نسبت به سال 2018، 4/2 درصد با افزایش تولید همراه بوده است. تولید گاز ایران تا سال 2016 تقریباً برابر با مقدار مصرف گاز بوده است. بعد از سال 2016 رشد تولید گاز از رشد مصرف گاز بیشتر شده و بعدازاین سال دارای مازاد گاز بوده است.

با توجه به رشد مصرف گاز در کشور در چند سال اخیر، سهم بخش‌ها مختلف گاز دارای اهمیت است. با توجه به اطلاعات مذکور سهم گرمایش 29 درصد، تولید توان 24 درصد، صنایع غیر پتروشیمی 15 درصد، صنایع پتروشیمی 13 درصد، تزریق 9 درصد و حمل‌ونقل 3 درصد است.

در ادامه با توجه به اهمیت موضوع صادرات کشورهای همسایه، ظرفیت واردات کشورهای همسایه با استفاده از اطلاعات سازمان تجارت جهانی آورده شده است. با توجه به اطلاعات مذکور، بیشترین میزان واردات گاز برای پاکستان با  2/3 میلیارد دلار در سال 2019 بوده است. کشور عراق نیز در سال 2018 یک میلیارد دلار واردات  داشته است.

ارزش دلاری واردت گاز (هزار دلار)

با توجه به ظرفیت وارداتی کشور پاکستان، روند واردات گاز کشور پاکستان در سال 2016 از کمتر از 1 میلیارد دلار به 3 میلیارد دلار در سال 2019 رسیده است. متوسط رشد واردات گاز کشور پاکستان بعد از سال 2016 برابر با 64 درصد بوده است. شرکای اصلی واردات گاز پاکستان، کشورهای قطر (2/7)، نیجریه (3/1)، مصر (9/0) و آمریکا (7/0) بوده‌اند.

کشور عراق نیز واردات در سال 2018 برابر با 1 میلیارد دلار واردات گاز داشته است. در کشور عراق بیشترین مصرف و نیاز گازی کشور عراق برای تولید برق در نیروگاه‌ها و تأسیسات شیرین سازی و تصفیه آب آشامیدنی است. علی‌رغم تحریم‌های آمریکا علیه صادرات گاز ایران، این کشور توانست از آمریکا برای واردات گاز معافیت موقت بگیرد ولی متعهد شده است که واردات گاز خود را کم کند.

کشور ترکیه ازنظر منابع نفت و گاز، دچار فقر منابع هیدروکربوری است. بااین‌وجود وضعیت جغرافیایی این کشور را به‌مثابه پلی میان کشورهای خاورمیانه، روسیه، برخی کشورهای حاشیه دریای خزر و بازارهای اروپایی تبدیل کرده است. در حال حاضر این کشور مسیری برای انتقال نفت و گاز آذربایجان، عراق، ایران و روسیه برای تأمین نیاز داخلی و صادرات مازاد آن به کشورهای اروپایی است. این کشور بیشتر واردات گاز خود را از طریق خط لوله انجام می‌دهد، اما به با توجه به سیاست امنیت انرژی که این کشور در پیش‌گرفته است، به واردات گاز از طریق LNG هم مبادرت می‌ورزد. میزان واردات گاز ترکیه در سال 2019 برابر با 9/12 میلیارد مترمکعب LNG و 3/31 میلیارد مترمکعب از طریق خط لوله بوده است.

تأمین انرژی برق نقش مهمی در اقتصاد جهانی و داخلی دارد و این اهمیت برآسایش و رفاه و توسعه پایدار جامعه اثرگذاراست. انرژی برق ازجمله انرژی‌های پاکی است که درزمینه توسعه، تولید آن برنامه‌ریزهای بلندمدتی صورت گرفته است و برافزایش تولید ناخالص داخلی اثرگذاری مستقیم دارد. در میان کشورهای منطقه، ایران بیشترین ظرفیت و منابع را در اختیار دارد. مزیت‌های نسبی و موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب (اختلاف افق و دما وهمینطور ظرفیت و تولید برق نیروهای تجدید پذیر) کشور، در کنار منابع سوختی فراوان و نیروی متخصص و باتجربه، می‌تواند به تقویت این حوزه کمک کند و می‌تواند زمینه‌ساز هر چه بیشتر صادرات و ارزآوری و ایجاد اشتغال در این بخش باشد. از مزایای دیگر کاهش تحریم‌پذیری صادرات برق ایران به دلیل دشواری تفکیک آن از برق کشورهای منطقه، افزایش کار آیی بازار برق داخلی به دلیل افزایش صادرات ناشی از فروش برق، از مزایای دیگر توسعه این صنعت است.

با توجه به نیاز روزافزون کشور روند تولید برق نیز افزایش پیداکرده است. همان‌طور که مشخص است تولید و مصرف برق روند صعودی داشته است. همین‌طور همواره روند تولید بیشتر از روند مصرف برق بوده است به‌طوری مازاد تولید از 6 گیگاوات ساعت در سال 1990 به 52 گیگاوات ساعت در سال 2018 رسیده است.

تولید مصرف برق بر اساس منابع (GWH)

نمودار زیر سهم مشارکت در تولید برق به تفکیک نوع تکنولوژی را نشان می‌دهد. همان‌طور که مشخص سیکل ترکیبی با 43 درصد بیشترین سهم و، تکنولوژی بخار برابر با 24 درصد و گازی برابر با 22 درصد با بیشترین سهم مشارکت تولید برق ایران را دارا هستند.

بیشترین حجم مصرف برق در کشور برای خانگی با 3/32 درصد، صنعتی با 3/35 و کشاورزی 1/14 درصد از کل تولید برق است. با توجه به اینکه بخش خصوصی در ایران در تولید برق فعالیت زیادی دارد لازم است تدبیری اندیشیده شود تا دولت در بخش خانگی و بخش خصوصی در سایر مصارف و صادرات در دست بخش خصوصی باشد تا بتوان با ایجاد فضای رقابتی در بخش خصوصی توانایی صادرات برق را افزایش داده وابستگی دیگر کشورها را افزایش داد.

با توجه به آخرین گزارش سازمان تجارت جهانی، ترکیه بیشترین واردات را با 40 میلیون دلار در سال 2019 داشته است. کشورهای پاکستان با واردات برق 31 میلیون دلار و ارمنستان با واردات 12 میلیون دلار در سال 2019، در رتبه‌های بعدی قرار دارد. نکته قابل‌توجه اینکه کشورهای ترکیه و پاکستان با روند نزولی واردات انرژی برق، به سمت تولید برق و امنیت در این حوزه حرکت کردند.

واردات انرژی برق (هزار میلیارد دلار)

با توجه به مبنای قراردادهای موجود بین ایران و کشورهای همجوار و همینطور بر اساس مطالعه پتانسیل بازار برق کشورها، ایران با کشورهای آذربایجان تبادل و با کشور ارمنستان تهاتر دارد. ایران فقط از کشور ترکمستان واردات برق و صادرات برق به کشورهای عراق، ترکیه، افغانستان و پاکستان دارد. با توجه به اینکه قیمت هر کیلوات ساعت برق صادارتی بطور متوسط برابر با 10 سنت باشد درآمد صادرات برق در حدود کف و سقف برای این سال‌هادر جدول زیر پیش بینی شده است:

پیش بینی درآمد صادرات انرژی برق‌(میلیارد دلار)

لازم به ذکر است که کشور ایران در تحریم ظالمانه بانکی قرار گرفته است و هرگونه تجارت با کشور های دیگر و ورود ارز حاصل از تجارت با کشورهای دیگر را دچار مشکل کرده است. لذا لازم است تدابیری برای بازگشت ارز حاصل از تجارت به کشور ایران صورت بگیرد. در زیر بطور خلاصه راهکارهای بازگشت ارز حاصل از تجارت به کشور ایران نشان داده شده است.

در جمع بندی این گزارش می‌توان بیان کرد که کشور ایران با توجه به ظرفیت‌های حوزه انرژی (نفت و فرآورده‌های آن، گاز و برق) و موقعیت جغرافیایی مناسب؛ می‌تواند با تقویت تولید و صادرات، جایگاه خود را در عرصه سیاسی و دیپلماتیک قوی تر بکند. علاوه بر این  از لحاظ تحریم پذیری خود را هم بیمه کرده و منافع ملی  را حداکثر نماید.

انتهای پیام/