گیاه رازیانه، از خواص تا کاشت و برداشت در منزل!

فراروـ پزشکان و روانشناسان باور دارند که یکی از اصلی‌ترین علل بروز برخی از بیماری‌های جسمی بیماری‌های روحی و روانی است. بسیاری از محققان منشأ بیماری‌های روحی و روانی را دور شدن انسان از طبیعت می‌دانند. بی‌شک زندگی‌های پر هرج و مرج امروز جوامع شهرنشین با تمامی معضلات و مشکلات خود در زندگی مردمان روستایی و عشایر وجود ندارد؛ اما گاه همین ارتباط تنگاتنگ جوامع روستانشین و گوچ‌رو با طبیعت برای شهرنشینان الگویی می‌شود تا پیوند خود را با طبیعت بیشتر حفظ کنند.

به گزارش فرارو، جدا از درمان روح که طبیعت از طریق دیدن آن برای ما به ارمغان می‌آورد، گیاهان و مواد ارگانیک موجود در طبیعت نیز می‌توانند دارویی برای درمان بسیاری از امراض جسمی انسان باشد. منابع غنی که امروز آن را با نام گیاهان دارویی می‌شناسیم، درواقع مواد اولیه و موثری هستند که حتی در ساخت بسیاری از دارو‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. گیاهان دارویی به دلیل ماهیت طبیعی و وجود ترکیبات همولوگ دارویی در کنار هم با بدن سازگاری بهتری دارند و معمولاً فاقد عوارض ناخواسته هستند.

یکی دیگر از گیاهان دارویی که در این مطلب به آن خواهیم پرداخت، گیاه رازیانه است. رازیانه از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی یا ادویه‌ای دنیاست که امروز در صنایع داروسازی به عنوان ماده موثره در درمان سرفه، دل درد، نفخ معده، سوء‌هاضمه کودکان، سرماخوردگی، ضد التهاب و... استفاده می‌شود.

رازیانه گیاهی علفی، معطر و چند ساله با نام علمی Foeniculum vulgare Mill و نام انگلیسی Fennel از خانواده Apiaceae یا چتریان و از تیره هویج‌هاست. منشأ گیاه رازیانه نواحی مدیترانه و قسمت‌هایی از جنوب اروپاست. در ایران گیاه رازیانه را در حاشیه رودخانه‌ها یا کنار دیوار خانه‌های قدیمی در روستا‌ها و زمین‌های کشاورزی می‌توان یافت. از بارزترین شاخصه ظاهری گیاه رازیانه گل‌های چتری زرد رنگ و برگ‌های شویدی است که بذر یا میوه، برگ و ساقه و ریشه گیاه، خوراکی و درمانی هستند. گیاه رازیانه بسیار شبیه به شوید است. ابتدایی‌ترین راه تشخیص و تمایز شوید و رازیانه عطر و بوی گیاه است.

 

به گزارش فرارو، رازیانه در کتب طب سنتی با نام "رازیانج" و در مناطق دیگر ایران به "بادیان سبز" و "راجونه" معروف است. رومیان باستان به این گیاه "شَمار" و اعراب به آن "شَمر" می‌گویند. استفاده از گیاه دارویی رازیانه از گذشته‌های بسیار دور مرسوم بوده است. دیوسکورید (پزشک، داروساز و گیاه‌شناس یونانی) اثر رازیانه در زیاد کردن ترشحات شیر، مقوی برای معده، قاعده‌آور و مدر دانسته است و شیره گیاه را برای چشم مفید می‌دانسته است. جالینوس حکیم از مصرف آن در تهیه غذا می‌گوید. در قرن پنجم از گیاه رازیانه به عنوان مسکن سرفه استفاده می‌شد. در قرون وسطی که رویش رازیانه در نواحی مختلف به‌خصوص اروپا گسترش زیادی داشت، از آن برای مصارف طبی و غذایی استفاده‌هایی به عمل می‌آمده است.

 

رازیانه را حتی در صومعه‌ها و باغ‌ها به عنوان گیاه زینتی پرورش می‌دادند. به‌تدریج پرورش آن در قالب باغ‌های سلطنتی معمول شد. در قرون ۹ تا ۱۴ میلادی برای آن صفات درمانی بسیاری قایل بودند و حتی آن را در مداوای بیماری‌های روانی مؤثر می‌دانستند. یونانیان و رومیان باستان از گیاه رازیانه به عنوان یک سبزی خوراکی یا دارو استفاده می‌کردند. طبق افسانه‌های یونان "پرومتئوس" خدای آتش و معشوقه آتنا (دختر زئوس) از یک شاخه بسیار بزرگ رازیانه برای حمل آتش از کوه المپ به زمین استفاده کرده است. جالب است بدانید که نام یونانی رازیانه "ماراتون" یا ماراتوس است و محل نبرد معروف ماراتون که (جنگ بین ایران در زمان داریوش هخامنشی با یونانیان که سرانجام ایران پیروز شد) در دشت ماراتون یا دشت رازیانه اتفاق افتاد.

از پیاز، برگ و بذر گیاه رازیانه در غذا‌های سنتی کشور‌های مختلف استفاده می‌شود. دانه خشک رازیانه یک ادویه معطر و با ارزش است که عطر و طعم خاصی به غذا‌ها می‌بخشد. از برگ‌های تازه رازیانه در برخی کشور‌های اطراف دریای مدیترانه برای ترکیب در سالادها، سوپ‌ها، پودینگ و سس‌ها استفاده می‌شود. از پرکاربردترین قسمت‌های گیاه رازیانه در آشپزی پیاز آن است. پیاز رازیانه را به صورت خورشت، بریان شده (کبابی) و خام میل می‌کنند. رازیانه همچنین به عنوان طعم دهنده سوسیس ایتالیایی، ترشی بادمجان اسپانیایی و چای کاربرد دارد. رازیانه به عنوان طعم‌دهنده در برخی از خمیردندان‌های طبیعی استفاده می‌شود. از برگ‌های خشک شده رازیانه یا دانه‌های آن در تهیه دمنوش نیز می‌توان بهره برد. روغن رازیانه نیز یکی از روغن‌های درمانی است که از میوه یا بذر این گیاه تهیه می‌کنند.

گیاه دارویی رازیانه داری طبع گرم و خشک است. در طب سنتی ایران از آن به گیاه ضد بلغم و صفرا یاد می‌شود.

پیاز رازیانه حاوی ۷۲ گرم کالری، ۳ گرم پروتئین و ۱۷ گرم کربوهیدرات است. رازیانه فیبر بسیار بالایی دارد، به طوری که در هر پیاز رازیانه حدود ۷ گرم فیبر خوراکی وجود دارد. همه قسمت‌های گیاه دارای مقادیر بالایی از پتاسیم، کلسیم، مس، آهن، سلنیم، ویتامین K، 〖A، B〗_۶، C، D و اسید فولیک است.

رازیانه حاوی مقادیر قابل توجهی از فلانوئید و یک ترکیب عجیب به نام "آنتول" است. آنتول وظیفه پاک‌کنندگی رادیکال‌های آزاد را دارد که سلول‌های آسیب دیده را قبل از سرطانی شدن از بین می‌برد. اثرات آن از طریق آزمایشات متعدد روی روغن رازیانه بررسی شده است.

جویدن دانه رازیانه موجب تعادل در مقدار PH دهان می‌شود و احتمال ایجاد سیاهی و حفره روی دندان را کاهش می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد که جویدن تنها ۱۰ دقیقه از دانه‌های رازیانه موجب افزایش بزاق و تولید مقداری PH در دهان می‌شود. این تغییرات باعث کاهش فعالیت باکتری‌ها و محافظت از پوسیدگی دندان خواهد شد. علاوه‌بر این عطر بی‌نظیر و منحصر به‌فرد دانه‌های رازیانه بوی بد دهان را از بین می‌برد.

رازیانه یکی از اصلی‌ترین گیاهان دارویی توصیه شده در سبد غذایی افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی است. رازیانه نه‌تن‌ها به طور طبیعی فاقد چربی‌های اشباع و ترانس است، سرشار از فیبر و آنتی‌اکسیدان‌های مفید و مدافع در برابر بیماری‌های قلبی_عروقی است. طبق تحقیقات انجام شده ویتامین C موجود در رازیانه باعث تولید اکسید نیتریک می‌شود که گشاد شدن و باز شدن رگ‌های خونی را در پی دارد.

قرن‌هاست که رازیانه به عنوان سالم‌ترین روش برای افزایش شیر مادران شیرده مورد استفاده قرار می‌گیرد. رازیانه دارای خواصی است که مشابه استروژن عمل می‌کند. این هورمون به طور طبیعی به افزایش شیر مادر کمک می‌کند. رازیانه را می‌توان به صورت دمنوش، عرق، قرص و تازه خوری مصرف کرد.

رازیانه بیشتر برای درمان اختلالات گوارشی همچون: سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS)، قولنج و سوزش معده استفاده می‌شود. در یک آزمایش ترکیب روغن رازیانه با زردچوبه شدت علائم IBS را طی ۳۰ روز از درمان به طور قابل توجهی کاهش داده است. در کل رازیانه برای درد معده مفید است. عرق، دمنوش یا خوردن بذر رازیانه به درمان نفخ شکم، کاهش احساس سوزش معده، کاهش ترشح اسید معده و رفع احساس سنگینی معده کمک می‌کند.

تمام قسمت‌های گیاه رازیانه منبع ویتامین B و C است که سبب سنتز کلاژن و حفظ جوانی می‌شود. از عصاره رازیانه در ساخت برخی از کرم‌های جوان کننده و ضد چین و چروک استفاده می‎‎شود. برای این منظور می‌توانید بخور رازیانه را امتحان کنید. عرق رازیانه نیز سبب طراوت و نشاط پوست خواهد شد.

رازیانه از قدیم تا به امروز به گیاه "تقویت کننده بینایی" مشهور است. اگر از سوزش و التهاب چشم رنج می‌برید، می‌توانید روزانه چشمان خود را با عرق رازیانه شستشو دهید. رازیانه دارای مقادیر فراوان ویتامین A است. ویتامین A موجود در رازیانه به پیشگیری و درمان آب مروارید، آب سیاه و خشکی چشم یا قرنیه کمک می‌کند.

کلسیم موجود در رازیانه به تقویت و استحکام استخوان‌ها کمک می‌کند. رازیانه حدود ۱۱۵ میلی‌گرم کلسیم دارد که ۱۰ درصد نیاز روزانه بدن را تامین می‌کند. علاوه‌‍بر کلسیم رازیانه دارای مقادیر بالایی منیزیم، فسفر و ویتامین K است که در کنار کلسیم یک مکمل غذایی برای سلامتی استخوان‌ها محسوب می‌شود.

 

 

فیبرِ غذایی، فاقد کالری و دارای حجم است؛ بنابراین موجب می‌شود تا با خوردن مقدار کمی از آن احساس سیری کنید. بدن انسان آنزیم لازم برای تجزیه فیبر را ندارد، به همین خاطر قادر به تبدیل فیبر به کالری نیست. در واقع ۷ گرم از رازیانه فیبر حجیمی است که هیچ کالری به بدن شما نخواهد رساند. مطالعات نشان می‌دهد که رژیم‌های غذایی که فیبر بالایی در برنامه خود دارند، در کاهش وزن خیلی مؤثرند.

یک فنجان دمنوش رازیانه تقریباً ۲۰ درصد نیاز روزانه بدن به ویتامین C را در خود جای داده است. ویتامین C موجود در رازیانه به تنهایی موجب تقویت سیستم ایمنی بدن خواهد شد. علاوه‌بر این سلنیوم موجود در رازیانه باعث می‌شود که سلول‌های T در بدن بیشتر تولید شوند. این سلول‌ها از این نظر مهم هستند که با عوامل مخرب مقابله می‌کنند؛ بنابراین مصرف رازیانه واکنش سیستم ایمنی نسبت به عفونت‌ها و عوامل بیماری‌زای مختلف را تقویت می‌کند.

تجویز خوراکی عصاره متانولی بذر رازیانه نشان داده که اثرات مهار بر التهاب حاد و غیر حاد بالایی دارد. مقادیر بالای آنتی‌اکسیدان موجود در رازیانه دارای خواص ضدالتهاب طبیعی است که خطر ابتلا به بیماری‌های التهابی را کاهش می‌دهد. در نتیجه رازیانه برای انواع بیماری‌های التهابی مانند روماتوئید مفید است.

در یک مطالعه بر روی عصاره آبی رازیانه فعالیت ضدباکتری از این عصاره بر روی Staphylococcusaureus، Escherichia coli، Pseudomonas aeruginosa و Salmonella typhi مشاهده شده است. در یک مطالعه که اثرات آنتی باکتریایی اسانس این گیاه بررسی شده است، نشان داده شده که این اسانس دارای فعالیت ضد میکروبی بسیاری قوی در برابر میکروب‌های Escherichia coli، Salmonella typhimurium و Staphylococcus aureus در پایه‌های غذایی داشته است.

در یک مطالعه مشخص شد که اثرات عصاره رازیانه در کاهش استرس و افزایش حافظه در موش صحرایی موثر است. این مطالعه نشان داد که این گیاه با روش‌های مختلفی می‌تواند باعث کاهش استرس و اختلالات استرسی شود.

یکی از مشکلات رایج بسیاری از زنان که معمولاً با دارو‌های بدون نسخه همانند دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی رفع می‌شود، داشتن عادت ماهانه دردناک یا دیسمنوره است. اما مشکل تقریبا ۱۰ الی ۲۰ درصد از زنانی که در طول این مدت دچار درد و ناراحتی‌های شدید می‌شوند، به وسیله دارو رفع نخواهد شد. افراد زیادی هستند که به جای دارو‌های شیمیایی از گیاهان دارویی استفاده می‌کنند؛ نتایج یکی از آزمایش‌های سال ۲۰۱۲ میلادی نشان داد که گیاه رازیانه می‌تواند در کاهش درد دوره عادت ماهانه زنان موثر باشد. اینطور که پیداست، این درد ناشی از منقبض شدن رحم است و محققان بر این باورند که رازیانه می‌تواند مانع انقباض رحم شود.

بسیاری از متخصصین طب سنتی توصیه می‌کنند که از چای رازیانه به منظور تنظیم قند‌خون استفاده شود. نتایج یکی از مطالعات که در بنگلادش بر روی موش‌ها انجام شد، نشان داد که مقادیری از عصاره رازیانه می‌تواند میزان قند خون را مشابه دارو‌های استاندارد شیمیایی کاهش دهد. در موش‌های دیابتی که روغن رازیانه مصرف کردند، بازسازی سلولی در جزایر لانگرهانس لوزالمعده دیده شد. به عبارت دیگر ترمیم این بافت به دنبال مصرف رازیانه به دلیل اثر ترمیمی سلول‌های برون‌ریز پانکراس است که اثر مثبت این ماده بر تولید انسولین را نشان می‌دهد.

مصرف دمنوش و فرآورده‌های رازیانه ممکن است در برخی از افراد سبب بروز مشکلات جدی شود.

افرادی که دارو‌های مربوط به اختلالات تشنج یا صرع مصرف می‌کنند یا کسانی که مبتلا به آسم یا حساسیت شدید هستند، باید در مصرف رازیانه و فرآورده‌های آن احتیاط کنند.

توصیه می‌شود خانم‌هایی که در ناحیه سینه یا هر ناحیه‌ای از بدن کیست دارند، از خوردن رازیانه بپرهیزند.

طبع گیاه رازیانه گرم و خشک است، درنتیجه افرادی که طبعشان گرم و خشک است، ممکن است پس از مصرف رازیانه دچار مشکلاتی شوند.

با توجه به خاصیت هورمونی (استروژنی) این گیاه مصرف آن در دوران بارداری توصیه نمی‌شود.

برای کاشت رازیانه می‌توانید از بخش‌های مختلف این گیاه مانند بذر، پیاز و ساقه برگ استفاده کنید. رازیانه فلورانسی که بیشتر از پیاز آن استفاده می‌شود، از طریق بذر و پیاز قابل تکثیر است. این نوع رازیانه در انواع مختلف پخته شده، کبابی و خام کاربرد دارد.

بهترین شیوه تکثیر گیاه رازیانه تکثیر از طریق بذر است. دانه‌های تازه رازیانه به‌راحتی از عطاری‌ها یا فروشگاه‌های اینترنتی بذر قابل تهیه است.

پس از تهیه بذر رازیانه آن‌ها را به مدت ۲۴ ساعت در آب ولرم تا خنک بخیسانید. سپس بستر کشت (باغچه یا گلدان) را با ترکیب خاک سبک و زهکش‌دار محیا کنید. رازیانه تقریباً در هر نوع خاک اعم از: رسی، باغچه، ماسه‌ای و شنی به‌خوبی رشد می‌کند. 

 

 

رازیانه‌های فلورانسی به خاک سبک و غنی مانند پیت‌ماس و کوکوپیت نیاز دارند.

پس از آماده‌سازی بستر کشت خاک را کاملاً مرطوب کنید و بذر‌ها را در عمق ۲ تا ۳ میلی‌متری از خاک بکارید.

روی بذر‌ها را با خاک سبک بپوشانید و دوباره سطح خاک را با اسپری آب مرطوب کنید.

فصل بهار بهترین زمان کشت رازیانه از طریق بذر است.

این نکته را فراموش نکنید که گیاه رازیانه برای رشد و باردهی به آفتاب و نور مستقیم، آبیاری متوسط و گرمای هوا نیاز دارد؛ در نتیجه بهتر است گلدان رازیانه را در حیاط یا تراس نورگیر قرار دهید.

بذر‌های رازیانه معمولاً پس از ۲ تا ۳ هفته جوانه می‌زنند.

پس از رشد کامل گیاه می‌توانید از برگ‌های تازه در ترکیب سالاد استفاده کنید.

با رشد کامل رازیانه فلورانسی پیاز آن نیز به‌سرعت رشد می‌کند و قابل برداشت است.