فرمول محاسبه عوارض طرح ترافیک در سال ۱۴۰۰ دو تغییر عمده دارد که تا پیش از هفته جاری با توجه به لغو موقت طرح مذکور و تعطیلی بخشی از کسب‌وکار‌ها مورد توجه قرار نگرفته بود. اما از روز شنبه هفته جاری با عادی شدن روال اجرای طرح ترافیک، اعمال فرمول ۱۴۰۰ این طرح بر تردد خودرو‌ها آغاز شده است. این دو تغییر به جای اینکه به ابزاری برای کنترل تردد‌های زائد خودرویی که محرک تشدید شیوع کرونا هستند، تبدیل شود، عملکرد معکوس دارد.
به گزارش دنیای اقتصاد؛ یکی از این دو تغییر قیمتی شامل لغو تخفیف ۵۰ درصدی و افزایش نرخ پایه طرح ترافیک با حدود ۲۵ درصد افزایش نسبت به سال ۹۹ است که بسیار کمتر از نرخ تورم عمومی است. از آنجا که یکی از این دو تغییر در راستای افزایش هزینه سفر به مرکز شهر و دیگری با هدف کاهش هزینه این سفر‌ها اعمال شده است، در نهایت برآیند تغییرات مذکور به نحوی است که به جای حمایت هزینه‌ای از کاهش تردد‌های غیرضروری، مشوق انجام این گروه از سفر‌های خودرویی شده است و نشان از ایراد اساسی فرمول طرح ترافیک ۱۴۰۰ دارد.
قطعا بنای اولیه سیاستگذار شهری در اعمال تغییرات روی فرمول طرح ترافیک ۱۴۰۰ این نبوده که انجام سفر‌های غیرضروری با اهدافی نظیر خرید و تهرانگردی در محدوده مرکزی شهر را تشویق و به این ترتیب به بدتر شدن اوضاع شیوع کرونا کمک کند. اما در نهایت نتیجه‌ای که طی بررسی میدانی از دو روز اجرای طرح ترافیک با فرمول ۱۴۰۰ حاصل شده، نشان می‌دهد نتیجه اجرای این طرح تاکنون برخلاف دغدغه مدیران ترافیکی شهر تهران به نظر می‌رسد.
در تهران یک مساله اصلی که به تشدید شیوع کرونا می‌انجامد، عدم تعطیلی موثر کسب‌وکار‌ها برخلاف بسیاری از شهر‌های دیگر است. در واقع مدیریت مطلوبی بر تعطیلات کسب‌وکار‌ها اعمال نشده و بسیاری از مشاغل پرخطر همچنان فعال هستند و از طرفی اعتقاد به دورکاری چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی کمرنگ است. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد تغییرات قیمتی در فرمول طرح ترافیک ۱۴۰۰ نیز به کاهش سفر‌های زائد نینجامیده و به مثابه تسهیل‌گر افزایش شیوع ویروس کووید - ۱۹ عمل می‌کند.
لغو طرح ترافیک ۱۴۰۰ تصمیمی بود که ستاد مقابله با کرونا با هدف هموار کردن آمد و شد ضروری شهروندان به صورت ایمن و کاهش بار سفر با ناوگان حمل‌و نقل عمومی، در اوایل اردیبهشت سال جاری اتخاذ کرد. این تصمیم از پنجم ماه جاری به مدت سه هفته پیاپی اجرا شد تا اینکه پس از اتمام تعطیلات عید فطر، اجرای این طرح از روز شنبه از سر گرفته شده است. به این ترتیب طی دو روز ابتدایی اجرای طرح ترافیک اشکالات فرمول نسخه ۱۴۰۰ نیز تا حدی نمایان شده است.
در واقع یک تشخیص غلط درباره «زمان پیک (اوج) ترافیک» موجب شده سفر‌های غیرشغلی در محدوده مرکزی شهر تهران آن طور که باید کنترل نشود.
مقصود از خطای تشخیص پیک ترافیک در فرمول ۱۴۰۰ طرح ترافیک، زمان‌بندی پیش‌بینی شده به عنوان بازه «غیراوج» است. در این فرمول، با وجود تجربیاتی که از اجرای طرح ترافیک ۹۹ وجود داشت، همچنان بازه زمانی ۸:۳۰ تا ۱۰:۳۰ به عنوان اوج صبحگاهی و بازه زمانی ۱۰:۳۰ تا ۱۴:۳۰ به عنوان «غیر اوج» تعریف شده است، در حالی که هر دو عنوان اطلاق شده به این بازه‌های زمانی، تناسبی با وضعیت واقعی سفر‌های خودرویی در این ساعات ندارد.
از یکسو در عصر کرونا بازه دو ساعته ۸:۳۰ تا ۱۰:۳۰ پیک سفر‌های خودرویی نیست، علت هم به اعمال این قاعده بر می‌گردد که ورود به محدوده طرح ترافیک تا قبل از ۸:۳۰ و خروج پس از ۱۴:۳۰ برای شهروندان رایگان است. در این شرایط طبعا اغلب شهروندانی که با انگیزه شغلی قصد ورود به محدوده طرح ترافیک را دارند، تلاش می‌کنند از شرایط ورود رایگان بهره‌مند شوند. طبیعی است با در نظر گرفتن این امتیاز پیک صبحگاهی سفر‌ها در محدوده طرح ترافیک، قبل از ساعت ۸:۳۰ خواهد بود.
البته سفر‌هایی که در این بازه زمانی انجام می‌شود عمدتا شغلی و ضروری است، اما مساله این است که چهار ساعت مهم از شبانه‌روز به عنوان «غیر اوج» تعریف و به زمان کانونی سفر‌های غیرشغلی و غیرضروری به مرکز شهر تبدیل شده است.
نرخ ورود به محدوده طرح ترافیک در بازه زمانی که به آن اصطلاحا غیر اوج اطلاق می‌شود یعنی بین ساعت ۱۰:۳۰ تا ۱۴:۳۰ در حال حاضر نصف هزینه سفر در بازه زمانی اصطلاحا اوج صبحگاهی (۸:۳۰ تا ۱۰:۳۰) است. به این ترتیب فرمول به شکلی تنظیم شده که در بازه زمانی میان‌روز شاهد پیک ترافیک قابل‌توجهی در محدوده مرکزی شهر چه در رینگ اول و چه در رینگ دوم، حتی بعضا در مقایسه با ساعات اولیه صبحگاه هستیم.
هزینه منظور شده برای سفر‌هایی که فرمول طرح ترافیک آن‌ها را به عنوان «غیر اوج» شناسایی می‌کند، نه تنها نصف هزینه سفر در بازه قبل از ساعت ۱۰:۳۰ است، بلکه این رقم حتی معادل یک سوم هزینه سفر رفت و برگشتی به محدوده طرح ترافیک با ناوگان تاکسی اینترنتی است.
در حال حاضر نرخ ورود به محدوده طرح ترافیک برای خودروسوارانی که بین ساعت ۸:۳۰ تا ۱۰:۳۰ وارد محدوده مرکزی شهر شده و بین ساعت ۱۴:۳۰ تا ۱۶:۳۰ از محدوده مذکور خارج می‌شوند، در صورت برخورداری از معاینه فنی برتر ۴۴ هزار و ۱۰۰ تومان است. این در حالی است که اگر سفر‌ها در چهار ساعت طلایی فرمول طرح ترافیک یعنی بازه ۱۰:۳۰ تا ۱۴:۳۰ انجام شود، بهای آن تقریبا نصف و معادل ۲۰ هزار و ۵۸۰ تومان خواهد بود.
این رقم با توجه به اینکه معادل یک‌سوم میانگین هزینه تردد رفت و برگشتی با تاکسی اینترنتی است، برای خودروسواران به صرفه‌تر از هر نوع تردد دیگری در محدوده مرکزی شهر تلقی می‌شود و به همین خاطر عملا فرمول طرح ترافیک ۱۴۰۰، مشوق سفر‌های غیرزائد میان‌روز در محدوده مرکزی شهر چه در رینگ اول و چه در رینگ دوم شده است.
از طرفی از آنجا که هزینه تردد در محدوده زوج و فرد سابق (رینگ دوم طرح ترافیک) معادل نصف هزینه تردد در محدوده طرح ترافیک است، در این بازه زمانی افزایش آمار سفر‌های غیرضروری و غیرکاری در رینگ دوم به‌مراتب بیشتر از محدوده طرح ترافیک اصلی است. به نظر می‌رسد در دو روز ابتدای هفته بار تردد خودرو‌ها در رینگ زوج و فرد در بازه چهارساعته مذکور بین ۵/ ۱ تا ۲ برابر رفت‌و‌آمد‌های بازه‌ای است که اصطلاحا در فرمول ۱۴۰۰ به آن «پیک صبحگاهی» اطلاق می‌شود.
به این ترتیب بازه زمانی اصلی شیوع کرونا در سطح شهر را نیز می‌توان همین چهار ساعت طلایی دانست که هزینه تردد‌های غیرضروری با خودروی شخصی در محدوده مرکزی شهر در پایین‌ترین حد ممکن تعریف شده و فاقد بازدارندگی است؛ چراکه در محدوده مرکزی شهر به دلیل وجود راسته‌های شغلی گوناگون و ادارات بخش خصوصی و دولتی، همواره میزان تردد‌های شغلی بالاست و با افزایش تردد‌های غیرشغلی با انگیزه خرید و نظایر آن، اجرای مطلوب پروتکل‌های بهداشتی مهم علیه شیوع کرونا از جمله فاصله‌گذاری اجتماعی زیر سوال می‌رود. در واقع بستر شیوع بیشتر کرونا نتیجه خطای تشخیص پیک ترافیک در تهران توسط سیاستگذاران شهری است.
بررسی از تجربه شهر‌های بزرگ واقع در کشور‌هایی که توانسته‌اند شیوع کرونا را کنترل کنند، حاکی است در این شهر‌ها نه‌تن‌ها تخفیف و امتیازی برای تردد به محدوده‌های شلوغ شهری در نظر گرفته نشده است، بلکه در ساعات کاری نرخ‌های پیشین عوارض طرح‌های ترافیکی همچنان اعمال می‌شود و محدودیت‌های گوناگونی برای توقف‌های حاشیه‌ای در معابر نیز منظور شده است.
به عنوان مثال یکی از سیاست‌های اعمال‌شده، صدور «کارت پارک» برای افراد شاغل در محدوده طرح‌های ترافیک شهری است، به نحوی که صرفا افراد شاغل در این محدوده‌ها حق توقف حاشیه‌ای خودروی خود را خواهند داشت و سفر‌های غیرشغلی از داشتن توقفگاه حاشیه‌ای در این محدوده‌ها به کلی محروم هستند.
تغییرات شش‌گانه فرمول طرح ترافیک
عمده تغییرات فرمول طرح ترافیک ۱۴۰۰ نسبت به نسخه‌های پیشین را می‌توان در شش بند توضیح داد. نخستین و شاید مهم‌ترین تغییر ناظر بر «الزام به رزرو حق تردد در محدوده مرکزی شهر از طریق سامانه تهران من» است. اعمال ضرایب و تخفیفات طرح ترافیک ۱۴۰۰ صرفا برای آن دسته از خودروسوارانی که نسبت به رزرو قبل از تردد اقدام کنند، صورت می‌گیرد؛ در غیر این صورت نرخ عوارض تردد آن‌ها در سقف رقم ممکن یعنی ۷۸ هزار و ۷۵۰ تومان اعمال می‌شود.
در واقع در صورت عدم رزرو پیش از تردد، تخفیفاتی نظیر داشتن معاینه فنی برتر، سکونت در داخل محدوده‌های ترافیکی، انجام سفر‌های غیراوج یا یکسر اوج و نظایر آن به کلی لغو شده و این شهروندان با پرداخت عوارض نزدیک ۸۰ هزار تومانی، به نحوی اعمال جریمه خواهند شد. برای تردد در هر روز تا ساعت ۶ صبح همان روز امکان رزرو وجود دارد.
تغییر دوم در این فرمول که با تغییر اول مرتبط است، مربوط به عوارض پرداختی افرادی است که به‌رغم رزرو، در روز مذکور وارد محدوده‌های ترافیکی نمی‌شوند. از حساب شهروندی این افراد که حق تردد فرد دیگری را سلب کرده‌اند، هفت‌هزار تومان کسر می‌شود.
سومین تغییر ناظر بر تعریف مبلغ مسدودی در حساب شهروندی در صورت رزرو حق تردد است. این مبلغ برای خودرو‌های دارای معاینه فنی عادی ۶۳ هزار تومان، برای خودرو‌های دارای معاینه فنی برتر ۴۴ هزار و ۱۰۰ تومان و برای خودرو‌های هیبریدی هفت‌هزار تومان است. البته پس از انجام تردد، ظرف مدت ۱۰ روز مبلغ نهایی که باید کسر شود محاسبه و اضافه‌پرداختی به حساب شهروندی فرد بازمی‌گردد.
لغو تخفیف ۵۰ درصدی عوارض پرداختی طرح ترافیک که با توجه به شیوع کرونا در سال گذشته اعمال شد تا از بار سفر با ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی کاسته شود نیز منتفی شده و در فرمول ۱۴۰۰ چنین تخفیفی اعمال نمی‌شود. این چهارمین تغییر نسخه ۱۴۰۰ نسبت به نسخه سال گذشته طرح ترافیک است.
اختلاف معنادار بین عوارض تردد در محدوده طرح ترافیک با کرایه تاکسی‌های اینترنتی نیز که در نتیجه نرخ پایه و ضرایب تعریف‌شده شکل گرفته است را می‌توان به‌عنوان ویژگی و تغییر پنجم طرح ترافیک ۱۴۰۰ در نظر گرفت. برآیند تغییرات در نرخ طرح ترافیک سبب شده اختلاف بین کرایه تاکسی‌های اینترنتی و عوارض طرح ترافیک افزایش یابد، به این صورت که تردد با خودروی شخصی در مرکز شهر به مراتب به‌صرفه‌تر از سفر با تاکسی اینترنتی باشد.
تغییر ششم نیز ناظر بر شکل تردد خودرو‌ها در رینگ دوم طرح ترافیک (محدوده زوج و فرد سابق) است. در این محدوده طی دو روز گذشته از اجرای طرح ترافیک، ازدحام خودرو‌ها به‌مراتب بیشتر از محدوده طرح ترافیک بود و برخی از کسانی که قصد سفر به حلقه اول را داشتند، به منظور کاهش هزینه تردد، در رینگ بیرونی طرح ترافیک یعنی حلقه دوم، خودروی خود را در فضا‌های پارک حاشیه‌ای مجاز و بعضا غیرمجاز متوقف کردند و با وسیله نقلیه دیگر یا به شکل پیاده، وارد محدوده طرح ترافیک شدند. به نظر می‌رسد ادامه این روند می‌تواند مشکلات ترافیکی در رینگ دوم را طی روز‌های آتی بغرنج‌تر کند و بدون مداخله، ازدحام خودرو‌ها در این محدوده تشدید خواهد شد.
