با توجه به اهمیت تامین سلامت، ایمنی و امنیت غذایی جوامع، صنعت غذا از جمله صنایع راهبردی برای دولت‌هاست و نقش تحقیق و پژوهش به عنوان یکی از حلقه‌های اصلی در زنجیره اقتصاد دانش‌بنیان برای بهره‌برداری از سرمایه‌های ملی در حوزه صنایع غذایی حایز اهمیت است.
موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی که با توجه به مزیتهای ملی و منطقه‌ای مشهد در حوزه صنعت غذا در این کلانشهر مستقر است با بیش از سه دهه فعالیت علمی، پژوهش‌های کاربردی و فناورانه، دارای دستاوردهای اثربخشی در زمینه ارتقای سلامت و ایمنی غذایی و تحول در صنعت غذای کشور با اتکای به منابع و ظرفیتهای داخلی است.
این موسسه به عنوان تنها مرکز پژوهشی مستقل در زمینه تخصصی صنعت غذا که وابسته به وزارت علوم است فعالیت‌ها و تعاملات گسترده ای با بخش خصوصی و سایر نهادهای مرتبط به منظور ارتقای صنعت غذا و تامین سلامت و ایمنی غذایی دارد.
پژوهشکده مستقل و ملی علوم و صنایع غذایی که دارای مصوبه قطعی از شورای گسترش آموزش عالی است به عنوان یکی از مراکز پژوهشی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از سال ۱۳۸۵ با توجه به سوابق گذشته و مزیتهای منطقه ای به منظور پاسخگویی به بخشی از نیازهای پژوهشی کشور به ویژه در منطقه شمال شرق آن راه اندازی شد.
سابقه فعالیت این پژوهشکده اما به سال ۱۳۶۰ باز می گردد که در ابتدا با نام سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران مرکز خراسان فعالیت خود را آغاز کرد و در سالهای ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ با تبدیل مراکز استانی این سازمان به پارک‌های علم و فناوری با نام پژوهشکده تحقیقات توسعه فناوری فعالیت خود را ادامه داد.
ایجاد ارزش افزوده از مواد خام کشاورزی و تولید مواد اولیه با استفاده از منابع بومی
رییس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در این رابطه با اشاره به رسالت‌ها و ماموریت‌های این مرکز پژوهشی گفت: این موسسه با هدف تامین امنیت و سلامت غذایی و ایجاد ارزش افزوده از مواد خام کشاورزی تعاملات گسترده‌ای را با بخش صنعت و جامعه ایجاد کرده و با تمرکز فعالیت‌های پژوهشی در زمینه تحقیقات کاربردی منشاء تحولات گسترده‌ای در صنعت غذا و رفع مشکلات این صنعت در بخش خصوصی و دولتی شده است.
دکتر قدیر رجب زاده به تحریم‌ها و مشکلات پیش روی این صنعت در تامین مواد اولیه اشاره کرد و افزود: با توجه به شرایط موجود بسیاری از واحدهای صنعتی به استفاده از منابع بومی برای تامین مواد اولیه مورد نیاز روی آورده‌اند که موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی با شناخت مشکلات پیش روی صنایع غذایی در این زمینه نسبت به تولید مواد اولیه مورد نیاز با استفاده از منابع بومی اقدام نموده است و در سالهای اخیر بخشی از فعالیت‌های موسسه به این موضوع اختصاص یافته است.
وی در مورد نحوه تعامل این مرکز پژوهشی با صنعت ادامه داد: ارتباط با صنایع غذایی فعال متناسب با نیازهای این صنعت در حال پیگیری است که از این میان می توان به انعقاد قراردادهای ارائه خدمات فنی و مهندسی و دانش فنی برای مرتفع‌سازی چالش‌های پیش روی تولید، تا عقد قراردادهای طرح های پژوهشی برای تامین نیازهای فناورانه صنعت غذای کشور اشاره کرد.
رییس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی با بیان این که خاتمه این قراردادها منوط به رضایت کارفرماست گفت: در غیر این صورت پرونده طرح تا زمان حصول نتایج دلخواه برای واحدهای صنعتی بسته نخواهد شد.
رجب زاده به شتاب موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی برای افزایش درآمدهای اختصاصی اشاره کرد و افزود: انعقاد قراردادهای مشارکت در توسعه دانش فنی از دیگر اقدامات در حال انجام در موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی است که بر این اساس، موسسه با پذیرش ریسک سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های اولیه برای تولید نمونه از محصول، پس از اراِیه دانش تولید، در درآمد حاصل از فروش محصول نهایی با واحد تولیدی سهیم می‌شود و این روش در مقایسه با روش های قبلی علاوه بر جذابیت آن برای متقاضی، درآمدی پایدار را برای موسسه ایجاد می‌کند.
از تولید غذا دارو تا طراحی انواع جیره غذایی
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی با اشاره به رسالت ملی این مرکز پژوهشی در پرداختن به سلامت جامعه گفت: این موسسه در بحث غذا داروها تحقیقات در خور توجهی با رویکرد پیشگیری و سلامتی بخشی انجام داده است که در این زمینه می توان به انجام بیش از ۳۰ طرح پژوهشی اشاره کرد که تعدادی از آنها در قالب محصولات غذایی فراسودمند توسط مشارکت کنندگان صنعتی تولید و به بازار عرضه شده است.
رجب زاده میزان بالای ضایعات مواد غذایی را یکی از چالش های امنیت غذایی کشور دانست و تاکید کرد: این موسسه با تمرکز بر ایجاد ارزش افزوده از این ضایعات فعالیت‌های شایان توجهی را در دست انجام دارد که از این میان می‌توان به استخراج و پایدارسازی رنگ آنتوسیانین موجود در گلبرگ زعفران و راه اندازی ۲ خط تولید الکل از ضایعات مواد غذایی با توجه به شیوع بیماری کووید ۱۹ اشاره کرد.
وی با تاکید بر این که در کشور جیره های غذایی مطابق با استانداردهای جهانی وجود ندارد ادامه داد: در بحث آینده پژوهی در زمینه جیره‌های غذایی این موسسه با پیش‌بینی جمعیت ۲۰ میلیونی گروه سنی بالای ۶۵ سال کشور در۳۰ سال آینده و مشکلات پیش روی آنها در زمینه جویدن، بلع و هضم غذا اقدام به طراحی محصولات غذایی ویژه سالمندان نموده است.
او اضافه کرد: همچنین در این زمینه جیره های غذایی ۲۴ ساعته به سفارش ستاد کل نیروهای مسلح و جیره های غذایی دانش آموزی با هدف ارتقای توان یادگیری، کاهش استرس، افزایش تمرکز و تامین انرژی روزانه طراحی شده است.
تهیه سند ملی آلاینده‌ها در مواد خام کشاورزی
رییس موسسه علوم و صنایع غذایی با بیان این که استفاده از مواد مختلف از جمله کود و سم در تولید محصولات کشاورزی و غذایی به خاطر تهدید سلامت غذا از اهمیت و حساسیت بسیاری برخوردار است گفت: تهیه سند ملی آلاینده‌ها در مواد خام کشاورزی یکی از طرحهای ملی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بود که در سال ۱۳۹۲ تصویب شد و مدیریت آلاینده‌های مواد اولیه غذایی و دام و طیور در آن مد نظر قرار گرفت.
رجب زاده افزود: این سند با همکاری دانشگاه بقیه‌الله، دانشگاه علوم پزشکی و جهاد کشاورزی با محوریت کار تحقیقاتی موسسه علوم و صنایع غذایی تهیه شد و از سال ۱۳۹۵ به بعد اگرچه به صورت آزمایشی در خراسان رضوی اجرا شد اما به واسطه نیاز به تامین اعتبارات هنوز اجرایی نشده است.
وی ادامه داد: بر اساس این سند، کاربرد سموم، آنتی بیوتیک و هورمون در مواد غذایی اولیه، مدیریت و کاهش یافته و سپس حذف می‌شود.
رییس موسسه علوم و صنایع غذایی گفت: در این سند زنجیره تولید، دوره کارنس (ماندگاری سم) و مصرف سموم به شیوه‌های مختلف به صورت کامل بررسی شده و برای هر یک راهکار مدیریتی ارائه شده است.
رجب زاده افزود: همچنین تهیه حسگرها و کیت‌های آزمایشگاهی برای تشخیص آلاینده‌ها و سلامت مواد غذایی در این موسسه انجام شده که می‌تواند تحول عظیمی در سلامت غذایی ایجاد کند.
سهم ۲درصدی ایران از ضایعات کشاورزی و مواد غذایی جهان
رییس موسسه علوم و صنایع غذایی با بیان این که ایران دارنده یک درصد جمعیت دنیاست اما ۲ درصد از حجم کل ضایعات کشاورزی و مواد غذایی جهان در کشور ما تولید می‌شود گفت: ضایعات مواد غذایی به ۲ بخش قبل از رسیدن به دست مصرف‌کننده و پس از آن تقسیم‌بندی می‌شود که در کشور ما به دلیل ضعف در تجهیزات و مکانیزاسیون، بیشترین میزان ضایعات مواد غذایی قبل از رسیدن به دست مصرف‌کننده تولید می‌شود و با توجه به باورهای دینی، فرهنگ مصرف و نیز سخت به دست آمدن اقلام خوراکی به نسبت کشورهای توسعه یافته میزان هدررفت و ضایعات در دست مصرف‌کننده بسیار اندک است.
رجب زاده افزود: این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته، بیشترین میزان ضایعات پس از رسیدن مواد غذایی به دست مصرف‌کننده تولید می‌شود.
او ادامه داد: تولید ۱۲۳ میلیون تن محصولات کشاورزی در ایران منحصر به فرد است اما ۳۰ درصد این محصولات قبل از رسیدن به دست مصرف‌کننده از بین می‌رود.
رییس موسسه علوم و صنایع غذایی گفت: بر اساس آمار سال ۱۳۹۷ و آخرین آمار موجود در این زمینه نسبت هزینه خوراکی به کل هزینه‌های خانوار شهری در ایران ۲۴ درصد و در خانوار روستایی ۳۷ درصد است در حالی که این درصد در کشورهای توسعه‌یافته بین ۹ تا ۱۴ درصد است.
رجب زاده افزود: این درصد یکی از شاخص‌های امنیت غذایی محسوب می‌شود به این معنا که نشان‌دهنده رابطه توان اقتصادی خانوار و میزان هزینه برای مواد خوراکی و غذاست و مقایسه میان ایران و کشورهای توسعه‌یافته نشان از هزینه زیاد غذا در کشور ما دارد.
وی ادامه داد: سه رکن اصلی امنیت غذایی شامل موجودی غذایی و غذای در دسترس، غذای سالم و کافی و پایداری دریافت غذا است که باید تلاش شود در هر سه جنبه امنیت غذایی تامین شود.
مدیر موسسه علوم و صنایع غذایی با بیان اینکه در روند تولید غذا ضایعات، سهم مهمی دارد گفت: در این موسسه علاوه بر توجه و محورقراردادن پژوهشها در سه اصل امنیت غذایی، بر روی محور ضایعات مواد غذایی نیز کار و تحقیق انجام می‌شود.
رجب زاده افزود: در این مسیر جلوگیری از ضایعات مواد غذایی به خصوص با فناوری و شیوه های بسته‌بندی صحیح و استاندارد، تبدیل ضایعات کارخانه ای به مواد قابل مصرف، تولید و کاربرد پایدارکننده‌ها و استارترها (نوعی باکتری) برای افزایش عمر مواد غذایی و تهیه جیره‌های غذایی از جمله اقدامات انجام شده در این موسسه است.
رفع نیازهای فناورانه صنایع غذایی ۱۷ استان کشور
معاون صنایع کوچک شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی نیز با اشاره به همکاری تنگاتنگ شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی با موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در زمینه ارائه خدمات تخصصی و فناورانه به صنایع غذایی کشور گفت: این همکاری‌ها در جهت رفع مشکلات واحدهای صنعتی میان دو مجموعه شکل گرفته است که در چند حوزه در حال پیگیری است که رفع نیازهای فناورانه واحدهای صنعتی یکی از آنها به شمار می‌رود.
مجید علی‌خواه با تاکید بر این مهم که منحنی رشد محصولات تولید شده در بسیاری از واحدهای صنعتی تمام شده و می‌بایست محصولات جانشین جایگزین برخی از تولیدات فعلی شود افزود: با بهره‌گیری از ظرفیتهای موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی به صورت مشترک در جهت رفع نیازهای فناورانه واحدهای صنعتی ۱۷ استان کشور اقدام شده است.
وی ادامه داد: ارایه خدمات کلینیکی از دیگر اشکال همکاری‌های مشترک میان دو مجموعه است که رفع مشکلات واحدهای صنعتی از این طریق انجام می‌شود و در این زمینه علاوه بر استان خراسان رضوی استان‌های سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان، سمنان، گلستان، خراسان‌های شمالی و جنوبی خدمات مورد نیاز در حوزه صنعت شیلات، خرما، کشمش و سایر موارد را دریافت کرده‌اند.
معاون صنایع کوچک شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی با اشاره به مزیتهای همکاری‌های مشترک میان دو مجموعه افزود: موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی علاوه بر تجهیز آزمایشگاه‌های تخصصی در حوزه صنعت غذا و داشتن اعضای هیات علمی متخصص و کادر مجرب، با کمترین هزینه، خدمات موثری را به واحدهای تولیدی صنایع غذایی ارائه می‌دهد.
علی‌خواه افزود: تا زمانی که فرهنگ تحقیقات بازار برای شناخت نیاز مصرف‌کنندگان در بین تولیدکنندگان ترویج داده نشود شاهد حضور موفق آنان در بازار نخواهیم بود و بر این اساس در همکاری‌های مشترک با موسسه علوم و صنایع غذایی بر این اصل تمرکز شده تا فرهنگ تولید محصولات نوآورانه و ایجاد تنوع در تولید در بین صنعتگران ترویج داده شود.
وی با تاکید بر گرایش جامعه به سمت مصرف محصولات سالم ادامه داد: در این زمینه نیز همکاری بسیار خوبی با موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی صورت گرفته است.
معاون صنایع کوچک شرکت شهرکهای صنعتی خراسان رضوی توجه بیشتر مدیران واحدهای صنعتی تولیدکننده محصولات غذایی به ایجاد تنوع در کالاهای تولیدی و نیز تولید محصولات پاک را خواستار شد و تاکید کرد: خوشبختانه امروزه شاهد این تنوع در برخی از فروشگاه های عرضه مواد غذایی هستیم.
علی خواه عمده ترین مشکلات صنعت غذای کشور را برند سازی و حضور در بازارهای بین المللی عنوان کرد و گفت: در حال حاضر بیشتر برندهای تولیدکننده محصولات غذایی، منطقه ای و ملی هستند که برای رشد و توسعه بیشتر می بایست به رعایت سطح کیفی محصولات و تداوم در حفظ آن بپردازند.
