از نظر علمی، به نورهای مصنوعی‌ای که در زمان و یا مکان نامناسب از استانداردهای خود خارج شده و با کیفیت نامطلوب به محیط زیست و آسمان شب آسیب بزنند، آلودگی نوری گفته می‌شود. پیشرفت تکنولوژی، اهمیت تعلیم و بالارفتن سطح توقع باعث شده که بشر خواستار روشنایی بیشتر شود و در نتیجه میزان آلودگی نوری و آسیب به محیط زیست افزایش یافته است. از آنجایی که اثر آلودگی نوری بر آسمان شب مشهودتر است، در این خصوص، بررسی‌هایی برای بیان میزان آلودگی نوری در رصدخانه «مونت ویلسون» آمریکا انجام شد و اولین قانون نوری جهان در شهر «فلگستف» آمریکا ارائه و این شهر به اولین شهر تاریک دنیا مشهور شد.
همچنین، جمهوری چک نخستین کشوری است که با تصویب قانونی، درصدد حذف آلودگی نوری برآمد و گروه‌ها و موسسه‌هایی نیز در این رابطه شکل گرفتند؛ همانند IDA که هدف اصلی آن جلوگیری از تاثیرات آلودگی نوری بر آسمان شب است اما اهداف دیگری مانند جلوگیری از اتلاف انرژی، آسیب‌ها و خطرات آلودگی نوری را نیز دنبال می‌کند.
نصرالله ایران پناه- سرپرست پژوهش «اثر آلودگی نوری بر آثار تاریخی، هنری و مکان‌های شهر اصفهان» در گفت‌وگو با ایسنا، روشنایی را مقدار نور تابیده شده در هر واحد سطح عنوان و اظهار کرد: اغلب میزان روشنایی بر اساس لوکس اندازه گیری می شود.
وی گفت: در تعریف آلودگی نوری سه عبارت زمان، مکان و کیفیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زمان؛ هنگامی که نور خورشید برای روشنایی مطلوب کافی باشد، اما از چراغ استفاده کنیم در نظر گرفته می‌شود، مکان؛ اگر روشنایی هر مکان با توجه به کاربرد آن استاندارد نباشد، آلودگی نوری است و کیفیت نیز هر نوع چراغ با توجه به مکانیزم خود کاربردی دارد که نبود کیفیت مناسب چراغ‌ها باعث آلودگی نوری می‌شود.
عوامل ایجاد آلودگی نوری
استاد آمار دانشگاه اصفهان در توضیح عوامل ایجاد آلودگی نوری لامپ های سطح شهر، تصریح کرد: خیرگی، یکی از این عوامل است که مشاهده مستقیم منبع نور با روشنایی زننده، اختلال در دید را به وجود می‌آورد و باعث تصادفات خطرناک می‌شود. همچنین تجاوز نوری دیگر عامل ایجاد کننده آلودگی نوری است که به حالتی گفته می‌شود که بسیاری از چراغ‌های خیابان‌ها به شکلی هستند که نورشان داخل خانه را هم روشن می‌کند.
ایران پناه افزود: تابش نور به بالا نیز عامل دیگری است که بر اساس آن، چراغ‌ها به دلیل نداشتن سرپوش و طراحی و زاویه نامناسب آسمان را هم روشن می‌کنند.
آثار مخرب آلودگی نوری
سرپرست پژوهش «اثر آلودگی نوری بر آثار تاریخی، هنری و مکان های شهر اصفهان» در توضیح آثار مخرب آلودگی نوری، اظهار کرد: به طور کلی آلودگی نوری بر انسان، حیوانات، گیاهان، آسمان شب و انرژی تاثیرات مخربی دارد.
این استاد دانشگاه توضیح داد: از اثرات آلودگی نوری بر انسان می‌توان به بهم خوردن هورمون ملاتونین، آسیب‌های چشمی، سرطان پوست و ... اشاره کرد. برای حیوانات نیز، آلودگی نوری منجر به مرگ پرنده‌ها در اطراف ساختمان‌های بلند و روشن، گم شدن لاک پشت‌های دریایی، شکار راحت برخی حشرات و ماهی‌ها، تغییر رفتار پستانداران، از بین رفتن خزندگان و ... می‌شود.
ایران پناه اضافه کرد: روشنایی در شب باعث رشد بیش از حد گیاهان، بهم خوردن چرخه، اختلال در جوانه زدن و فتوسنتز می شود.
راهکارهای کاهش آلودگی نوری
وی در خصوص راهکارهایی برای کاهش آلودگی نوری، گفت: هدایت صحیح پرتوهای روشنایی، میزان نور مناسب، نصب سرپوش بر روی منابع روشنایی، نصب فتوسل، نصب سنسورهای حرکتی، اطلاع رسانی و آگاه سازی مردم از جمله راه‌هایی است که می‌توان برای کاهش آلودگی نوری انجام داد.
این استاد آمار دانشگاه اصفهان به پژوهش انجام شده در خصوص تاثیر آلودگی نوری توسط جمعی از دانشجویان گروه آمار دانشگاه اصفهان، خاطرنشان کرد: در این پژوهش میدانی با توجه به هزینه های سنگین، به جای خریدن لوکس متر، زمانی صرف ساخت شش عدد لوکس متر شد. بر روی هر یک سنسور یووی نصب و با نصب برنامه SERIAL USB TERMINAL بر موبایل داده گیری آغاز شد.
ایران پناه افزود: با تقسیم کار جمعا بیش از ۸۲۸۰ داده شدت نور و یووی از مکان‌های مختلف شهر اصفهان و بناهای تاریخی اندازه گیری شد. دستگاه طوری تنظیم بود که هر یک ثانیه داده ثبت می‌کرد و تا حد ممکن دست به طرف منبع نور برده می‌شد و آهسته فاصله می‌گرفتند. برای هر منبع نور ۱۰ داده شدت نور و ۱۰ داده یووی ثبت شد.
وی تصریح کرد: نمودارها و تحلیل‌های تصویر زیر حاصل بررسی جمع‌آوری داده‌های طیف بنفش چراغ‌های خانه های تاریخی، بازار، کافه، مسجد، پل‌های تاریخی، خیابان ها و پارک های شهر است که با به دست آوردن حد استاندارد و بررسی نمودارهای این مکان‌ها، نقاط قرمز رنگ خارج از کنترل و دارای آلودگی نوری هستند که مقدار نور فرابنفش هر کدام قابل مشاهده است.
سرپرست پژوهش «اثر آلودگی نوری بر آثار تاریخی، هنری و مکان‌های شهر اصفهان»، عدم ساختار مناسب چراغ ها را عامل اصلی وجود طیف فرابنفش اعلام کرد و گفت: ضمن اینکه زاویه و لرزش دست در حین داده گیری نیز تاثیرگذار است.
ایران پناه گفت: تصویر زیر نمودارها و تحلیل های حاصل بررسی و جمع آوری داده‌های شدت نور چراغ‌های خانه های تاریخی، بازار، کافه، مسجد، پل‌های تاریخی، خیابان ها و پارک های شهر است که با به به دست آوردن حد استاندارد و بررسی نمودارهای این مکان ها، نقاط قرمز رنگ خارج از کنترل و دارای آلودگی نوری هستند. همچنین شدت هر کدام قابل مشاهده است.
وی افزود: عواملی مانند نداشتن سرپوش مناسب، زاویه و ارتفاع نامناسب، ساختار نامناسب چراغ ها، همچنین زیباسازی غلط و عدم آگاهی بر این نقاط تاثیرگذار است. خطای دست هنگام گرفتن داده ها نیز اثرگذار است.
این استاد دانشگاه به نتایج این پژوهش اشاره و اظهار کرد: از این تحقیق این نتیجه به دست آمد که تعدادی از مکان‌های شهر اصفهان شدت نوری خارج از حدود استاندارد داشتند و دارای آلودگی نوری زیادی هستند. همچنین تمام مکان ها دارای طیف فرابنفش هستند.
ایران پناه در خصوص برخی محدودیت‌های تحقیق، گفت: اوضاع نابسامان ناشی از کرونا شامل منع تردد در شب، تعطیلی مکان‌های تاریخی و احتمال انتقال بیماری، شرایط آب و هوایی هوای زمستان و سرد، همکاری نکردن برخی مدیران و اجازه مشروط و وقت گیر و نداشتن بازدید در شب در بسیاری از مکان‌ها از محدودیت‌های تحقیق بود و با توجه به اینکه برخی مکان‌ها نیز زیر نظر میراث فرهنگی و شهرداری هستند، توصیه می‌شود برای جلوگیری از تاثیرات آلودگی نوری چراغ‌ها اصلاح شود.
پژوهش «اثر آلودگی نوری بر آثار تاریخی، هنری و مکان های شهر اصفهان» با همکاری ابوالفضل حسینی، زهرا مغیث، علی فتاح،مائده سادات آقادادی و مریم خیتال به سرپرستی دکتر نصرالله ایران پناه در زمستان سال ۱۳۹۹ در بخش محیط زیست مسابقه پوستر تحلیل داده و سواد آماری انجمن آمار ایران ارائه شد.
انتهای پیام
