اشکان جهان آرای-همشهری آنلاین: کاروانسرای عباسی سمنان که از دوران شاه عباس صفوی و از مجموعه صدها کاروانسرای ساخته شده در آن سال‌ها به جا مانده، پس از چهار دهه قرار است یک بار دیگر به هویت و ماهیت خودش نزدیک شود. بنایی که یک دهم از عمرش زندان بود و در اختیار سازمان زندان‌های کشور قرار داشت، چند ماهی است که در مسیر آزادی قرار گرفته و اکنون شهرداری سمنان در حال برنامه‌ریزی و انجام اقدامات اولیه برای ادامه مرمت این بنای تاریخی است.
بهمن پارسال که رئیس قوه قضاییه به سمنان سفر کرده بود پس از مدت‌ها پیگیری مسئولان سمنان برای آزادسازی کاروانسرای عباسی و عمومی شدن استفاده از آن به جای کاربری زندان، دستور آزادسازی این بنای تاریخی برای تغییر کاربری را صادر کرد و پس از آن نیز اقداماتی برای مرمت بنا انجام شد. تخریب دیوارها پس از انتقال زندانی‌ها به ساختمان جدید و آغاز مرمت با نظارت میراث فرهنگی بخشی از این اقدامات بود. اما عملیات مرمت موقتا متوقف شده و پس از نهایی شدن واگذاری مالکیت کاروانسرا از سوی سازمان زندان‌ها به شهرداری و تهیه و تایید طرح مرمت، این عملیات از سر گرفته می‌شود.
الزامات مرمت
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سمنان درباره شرایط مرمت کاروانسرای عباسی به همشهری می‌گوید: طبق قانون مرمت همه بناهای تاریخی ثبت شده باید با نظارت مستقیم ناظران این سازمان و بر اساس طرح مرمت تأیید شده انجام شود. شهرداری سمنان از نخستین روز تحویل گرفتن کاروانسرا برای انتخاب مشاور طرح مرمت اقدام کرد و موافقت‌های اولیه نیز در این زمینه انجام شده است. شرح خدمات بر اساس استانداردهای مرمت نیز از سوی این اداره کل به شهرداری سمنان ارائه شد.
به گفته حمیدرضا دوست‌محمدی یکی از پیش‌نیازهای تهیه طرح مرمت برای این قبیل بناهای تاریخی تعیین کردن کاربری مدنظر برای احیای بنا است. وی می‌افزاید: هر نوع کاربری یک سری الزامات و زیرساخت‌ها نیاز دارد که باید برای اجرای آن‌ها در طرح مرمت مطالعات اولیه انجام شود. اجرای زیرساخت‌هایی مانند روشنایی، سرمایش و گرمایش مستلزم عبور تأسیسات برقی و مکانیکی است و باید پس از مشخص شدن کاربری همه بخش‌های این بنا، مسیر عبور این تأسیسات به نوعی تعیین شود که آسیبی به بنا نرساند.
حذف الحاقات
البته یکی از چالش‌های پیش روی مرمت و احیای کاروانسرای تاریخی عباسی سمنان، حذف الحاقات و سازه‌های اضافه شده به آن و بازگرداندن بنا به حالت اولیه است. طی سال‌ها استفاده از این بنا به عنوان زندان، اجزایی به این ساختمان اضافه شد که باید برای حذف آن‌ها با حفظ اصول مرمت و بدون آسیب دیدن بنا اقدامات لازم انجام شود. سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این باره می‌گوید: ابتدا باید مستندنگاری وضع موجود کاروانسرا برای اجرای طرح مرمت در دستور کار مجری قرار بگیرد تا با بررسی دقیق وضعیت ایستایی و سازه‌ای بنا بدانیم الحاقات موجود با چه کیفیتی باید برداشته شود.
دوست‌محمدی خاطرنشان می‌کند: طی چند دهه استفاده از این بنا الحاقات و اندودهایی به آن اضافه شد که برداشتن بدون مطالعه آن‌ها ممکن است به بنا آسیب وارد کند. ضمن این که فضاهایی که تخریب شده نیز باید در طرح مرمت، اصلاح و بازسازی شود تا همزمان با مرمت و احیا، اصالت ساختاری بنا نیز برگردد. میراث فرهنگی به عنوان متولی اصلی نظارت از آغاز تدوین طرح مرمت تا پایان اجرا قطعا بر این روند نظارت خواهد داشت و امیدواریم که با توجه به دغدغه شهرداری و مسئولان استان یک فضای فرهنگی مناسب در سمنان ایجاد شود.
چند قدم تا آزادی
به گفته این مسئول مدت زمان مورد نیاز برای مرمت و احیای این کاروانسرا در صورت تأمین اعتبارات لازم، حدود دو سال است. اما در حال حاضر نکته مهم برای سمنانی‌ها وضعیت انتقال قطعی مالکیت کاروانسرای عباسی است. فرآیندی که به نظر می‌رسد قطعی شده، اما با توجه به ضرورت تملک بناهای مجاور این کاروانسرا که در مالکیت سازمان زندان‌ها و اداره کل دادگستری سمنان قرار دارند، آغاز مرمت اصلی کاروانسرا منوط به تخلیه شدن ساختمان‌های همسایه این اثر تاریخی است. علاوه بر کاروانسرا که به عنوان زندان استفاده می‌شد و تخلیه شده، بیش از هزار متر از این مجموعه در مالکیت دادگاه انقلاب و مابقی هم مربوط به ساختمان اداری اداره کل زندان‌های سمنان است.
شهردار سمنان در گفت‌وگو با همشهری ضمن ابراز امیدواری بابت روند مناسب آزادسازی کاروانسرای عباسی و همکاری مدیران استانی مرتبط با اجرای این پروژه می‌گوید: مذاکرات خوبی انجام شده و فرآیند کار رو به پیشرفت است. همزمان با رایزنی‌ها نیز با هماهنگی اداره کل زندان‌ها، تیم کارشناسی برای مرمت و تخریب بخشی از الحاقات زائد که به اصل بنا آسیب می‌زد با نظارت کارشناسان میراث فرهنگی در حال انجام است.
آغاز مرمت تا دو ماه دیگر
محمد ناظم‌رضوی به حضور دو نهاد سازمان زندان‌ها و اداره کل دادگستری در این پرونده اشاره می‌کند و می‌افزاید: رایزنی‌ها با هر دو نهاد برای تخلیه بناهای مجاور کاروانسرا انجام شد و خوشبختانه مسئولان این نهادها نیز همکاری خوبی دارند. با توجه به این که ساختمان جدید دادگاه انقلاب نزدیک به افتتاح است، ساختمان کنونی در همسایگی کاروانسرا به زودی تخلیه خواهد شد و شهرداری نیز با تهاتر ملک مد نظر را در اختیار می‌گیرد.
به گفته این مسئول برای تخلیه ساختمان اداری اداره کل زندان‌ها نیز ساختمان مناسبی از طرف شهرداری به این سازمان پیشنهاد شده که مراحل قانونی بررسی این بنا از طرف سازمان مربوطه در حال انجام است. پیش‌بینی می‌شود که نهایتا تا دو ماه آینده این مجموعه به طور کامل تخلیه شده و برای مرمت در اختیار شهرداری قرار بگیرد.
شهردار سمنان با بیان این که شهرداری نیازمند حمایت‌های دولتی برای توافق با نهادهای دولتی است، می‌گوید: ما طبق قانون«انتقال زندان‌ها و مراکز اقدامات تأمینی و تربیتی به خارج از شهرها» و قانون «نحوه خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه‌های عمومی، عمرانی و نظامی دولت» پیگیر تملک این محوطه و بناهای موجود در حریم هستیم و با توجه به همراهی مسئولان امیدواریم تا دو ماه آینده تخلیه کامل محوطه انجام شود.
به گفته شهردار سمنان پس از تملک کامل این محوطه قرار است کاروانسرا به یک مجموعه فرهنگی گردشگری شهری متناسب با جایگاه و موقعیت این اثر تاریخی تبدیل شود. همچنین علاوه بر مرمت و احیا، ایجاد برخی فضاهای پیرامونی شهری نیز در حاشیه این کاروانسرا با بهسازی باغ‌راه و ایجاد فضاهای فرهنگی مناسب در برنامه شهرداری قرار دارد تا مجموعه‌ای تاریخی گردشگری در شهر سمنان ایجاد شود.
