به گزارش خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، یکی از مسائل شرعی که متاسفانه در میان مردم کم‌رنگ شده است، بحث امر به معروف و نهی از منکر است که نه تنها در اجرای واجبات از این فریضه الهی استفاده می‌شود؛ بلکه در دیگر موضوعات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اثر مستقیم داشته و در پیشرفت و تعالی و همچنین جلوگیری از انحراف بسیار تاثیرگذار است.
این امر باعث شده موضوع سوال‌های شرعی این هفته را در همین باب مطرح کنیم که در چه مواقعی باید امر به معروف و نهی از منکر کرد؟ این فریضه الهی چه زمانی از گردن انسان ساقط است؟ و آیا در زمانی که موضوع حفظ جان و مال انسان در میان است باید امر به معروف یا نهی از منکر صورت بگیرد یا خیر؟
پاسخ این سوال ها و دیگر سوال‌هایی که شما مطرح کردید را از حجت الاسلام والمسلمین مهدی آذری طوسی جویا شدیم و نگاهی به فتوای مراجع تقلید عظام دراین‌باره داشتیم که در ادامه آن‌ها را بخوانید:
یکی از کارشناسان فرهنگی در مورد امر به معروف و نهی از منکر برای جامعه اسلامی کلامی دارد که اگر در جامعه اسلامی امر به معروف و نهی از منکر باشد حیات نیز برای آن جامعه وجود دارد؛ اما اگر امر به معروف و نهی از منکر در آن جامعه نباشد آن جامعه مرده است، به‌عبارت دیگر نبض حیات جامعه اسلامی در امر به معروف و نهی از منکر است و فرد گمان نکند که زندگی شخصی دارد به صورتی که تاثیری بر زندگی دیگران نمی‌گذارد.
بیشتر بخوانید
دولتی که قسم خورده به قانون اساسی پایبند باشد زیر قسمش زده؛ از این رو حکم کسی که قانون اساسی را با توجه به سوگندی که خورده زیر پا می‌گذارد چیست؟
اگر قصوری باشد در عمل کردن در نتیجه مذمت ندارد، اما اگر مقصر است، وظیفه امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد و به تعبیر مقام معظم رهبری این وظیفه باید با لحن آمرانه (باید و نباید) باشد نبانه با ترس و خواهش وفرقی هم در دولت و غیر دولت ندارد.
موضوع امر به معروف و نهی از منکر در زمان نظام اسلامی وظیفه نیروی انتظامی است پس ما کاره‌ای نیستیم البته اگر نیروی انتظامی از نظر علمی و تقوایی در حد معقول باشد خوب است.
برخی از وظایف به عهده نیروی انتظامی است. امر به معروف و نهی از منکر مراتبی دارد که باید لحاظ شود و برخی از مرتبه‌ها از حیطه وظایف اشخاص عادی خارج است. اما سایر مراتب مانند امر به معروف لسانی (گفتاری) بایستی حتما عمل شود و اینکه بگوییم یک ارگان خاصی باید این وظیفه را انجام دهد نباید از سایر وظایف شرعی پرهیز کرد.
نکند به قضیه روسری خانم‌ها امر بمعروف و نهی از منکر می‌گویند؟ (کلمه الحق یراد به الباطل)
نباید یک منکر را به خاطرمنکر‌های دیگر کوچک شمرد و وظیفه نهی از آن را منتفی تلقی کرد.متاسفانه منکر‌هایی بغیر از حجاب وجود دارد، اما نباید بخاطر دیگر موضوعات این مقوله را ترک کنیم. درست است عده‌ای نیتشان در نهی از منکربی حجابی خداوند و دین نباشد، اما آن اشخاص تعیین کننده اصل وظیفه نهی از منکر نخواهند بود.
آیا بااین شرایط جامعه که بدحجابی رواج یافته ومتاسفانه قبحش شکسته شده، امربه معروف و نهی از منکر تاثیری دارد؟ آیا موجب دعوا و نفرت و ایجاد دوقطبی در جامعه نمی‌شود؟
در مواردی که مفسده است و هیچ راهی برای اصلاح وجود ندارد نهی از منکر ساقط می‌شود منتها در مورد دوقطبی بودن جامعه این کلام صحیح نیست و در ادامه سوال بعدی توضیح آن خواهد آمد.
سوالی که ذهنم را مشغول کرده این است که آیا بهتر نیست سرمان به کار خودمان باشد و درزندگی دیگران دخالت نکنیم و کنار هم راحت زندگی کنیم؟
انجام امر به معروف و نهی از منکر از واجبات است که به اصلاح جامعه کمک می‌کند. زیرا در زمانی این فریضه را انجام می‌دهیم که واجبی ترک یا حرامی اتفاق می‌افتد. (به مقدمه اول بحث رجوع شود)
مردم هم رفتار زشت را از آمرین امر به معروف می‌بینند به همه مسائل نه تنها بدبین می‌شوند بلکه متنفر می‌شوند.
همه به اتفاق می‌دانیم اگر فردی با هنر خاص و ترفند‌های ویژه‌ای نهی از منکر انجام دهد هیچ گونه اثر منفی نخواهد داشت. به عنوان مثال بانوی محجبه‌ای که یک خانم بد حجاب را امر به معروف کند اگر با هنر مادرانه که نسبت به دختر خود برخورد می‌کند صحبت کند، قطعاً اثر مثبت دارد. این هنر و فن در انسان، عمل و رفتار است این هنر مقدمه واجبی به عنوان نهی از منکر است و از آنجا که مقدمه عقلا واجب است در نتیجه حتماً بایستی مسلمین دوره‌های مواجهه و برخورد هنرمندانه با افرادی که منکر انجام می‌دهند را ببینند که این کار یک وظیفه شرعی است.
با توجه به اینکه نهی از منکر نباید باعث ایجاد ترس و انزجار (به طور کلی مفسده) شود، برخورد گشت ارشاد با بد حجاب‌ها چگونه باید باشد؟
به جواب قبلی رجوع شود.
پاسخ سوالات شرعی درباره احکام «بیت المال» از نظر آیت الله خامنه‌ای
آیا دختر می‌تواند پسر جوانی را راهنمایی کرده و با رعایت موازین اسلامی به او در درس و غیر آن کمک کند؟
در فرض سؤال اشکال ندارد، ولی باید از فریب و وسوسه‌های شیطانی جداً پرهیز شود، و احکام شرع در این رابطه مانند خلوت نکردن با اجنبی مراعات شود.
اگر کارمندی خوف داشته باشد که در صورت مبادرت به نهی از منکر، ضرری از طرف مسئولان بالاتر متوجه او شود، آیا تکلیف از او ساقط می‌شود؟
اگر شرایط امر به معروف و نهی از منکر وجود داشته باشد، باید امر به معروف و نهی از منکر کنند، در غیر این صورت تکلیفی در آن مورد ندارند. همچنین با وجود خوف از ضرر قابل توجه هم تکلیف از آنان ساقط می‌شود، این حکم در مواردی است که حکومت اسلامی حاکم نباشد. ولی با وجود حکومت اسلامی که اهتمام به اجرای این فریضه الهی دارد، بر کسی که قادر بر امر به معروف و نهی از منکر نیست، واجب است که نهاد‌های مربوطه را که از طرف حکومت برای این کار اختصاص یافته اند، مطلع نماید؛ و تا کنده شدن ریشه‌های فاسد که فسادآور هم هستند، موضوع را پیگیری کند.
اگر در یکی از اداره‌های دولتی اختلاس از بیت المال صورت بگیرد، و این اختلاس استمرار داشته باشد، و شخصی این توانایی را در خود ببیند که اگر مسئولیت آن اداره را بر عهده بگیرد، می‌تواند این وضع را اصلاح کند و این کار هم فقط از طریق دادن رشوه به یکی از کسانی که مسئول آن هستند، امکان پذیر است، آیا دادن رشوه برای جلوگیری از اختلاس در بیت المال، که در حقیقت دفع افسد به فاسد است، جایز است یا خیر؟
وظیفه اشخاصی که از تخلّفات قانونی مطلع می‌شوند، نهی از منکر با رعایت شرایط و ضوابط شرعی آن است، و توسل به رشوه و راه‌های غیرقانونی برای هر عملی هرچند به منظور جلوگیری از فساد، جایز نیست. البته، با فرض وقوع چنین عملِ خلافِ شرع و قانون، در کشوری که نظام اسلامی بر آن حاکم است، وظیفه مردم به مجرد عجز شخصی از امر به معروف و نهی از منکر ساقط نمی‌شود، بلکه واجب است که به نهاد‌های مربوط اطلاع داده و موضوع را پیگیری کنند.
آیا منکرات امور نسبی هستند تا با مقایسه محیط دانشگاه مثلاً با محیط‌های بدتر از آن، نهی از منکر نسبت به بعضی از منکرات ترک شود، و جلوی آن به دلیل این که نسبت به سایر منکرات حرام و منکر محسوب نمی‌شود، گرفته نشود؟
منکرات از این جهت که منکر هستند، فرقی بین آن‌ها نیست، ولی در عین حال ممکن است که بعضی از آن‌ها در مقایسه با منکرات دیگر دارای حرمت شدیدتری باشند. به هرحال نهی از منکر برای کسی که شرایط آن را احراز کرده، یک وظیفه شرعی است؛ و ترک آن جایز نیست؛ و در این حکم بین منکرات و محیط‌های دانشگاهی و غیر دانشگاهی تفاوتی وجود ندارد.
مشروبات الکلی که در حوزه‌های مأموریتی متخصصینِ بیگانه که گاهی در بعضی از مؤسسات کشور اسلامی کار می‌کنند، یافت می‌شود، و آن را در منازل یا محل اختصاصی سکونت خود تناول می‌کنند، و همچنین آماده کردن گوشت خوک و خوردن آن توسط آنان چه حکمی دارد؟ و ارتکاب اعمال منافی عفت و ارزش‌های حاکم بر مردم، توسط آنان دارای چه حکمی است؟ مسئولان کارخانه‌ها و اشخاصی که با آنان در ارتباط هستند، چه تکلیفی دارند؟ بعد از اعلام به مسئولان کارخانه‌ها و نهاد‌های مربوطه در آن استان، اگر هیچ گونه اقدامی انجام ندهند، تکلیف چیست؟
بر مسئولان مربوطه واجب است که به آنان دستور دهند که از تظاهر به اموری مثل شرابخواری، خوردن گوشت‌های حرام خودداری و آنان را از خوردن علنی آن‌ها منع کنند. ولی اموری که با عفت عمومی منافات دارد، به هیچ وجه نباید به آنان اجازه انجام آن داده شود. به هر حال، از طرف مسئولان مربوطه باید تدابیر مناسبی در این باره اتخاذ شود.
بعضی از برادران برای امر به معروف و نهی از منکر و نصیحت و ارشاد به مکان‌هایی می‌روند که ممکن است زنان بی حجاب در آن جا حضور داشته باشند، آیا از آن جا که برای امر به معروف به آن جا رفته اند، نگاه کردن به زن‌های بی حجاب برای آنان جایز است؟
نگاهِ اول اگر بدون قصد باشد، اشکال ندارد؛ ولی نگاه عمدی به غیر از صورت و دست‌ها تا مچ جایز نیست، هر چند به قصد امر به معروف باشد.
وظیفه جوانان مؤمن در دانشگاه‌های مختلط در برابر مفاسدی که در بعضی از آن مکان‌ها مشاهده می‌کنند، چیست؟
بر آنان واجب است که ضمن دوری جستن از ابتلا به مفاسد، در صورت تمکّن و تحقّق شرایط امر به معروف و نهی از منکر، مبادرت به انجام این فریضه کنند.
بیشتر بخوانید
پاسخ سوالات شرعی درباره احکام «بیت المال» از نظر آیت الله سیستانی
امر به معروف و نهی از منکر در صورتی واجب می‌شود که شرایط زیر وجود داشته باشد:
۱. معروف از واجبات شرعی و منکر از حرام‌های شرعی باشد.
۲. کسی که امر به معروف یا نهی از منکر می‌کند، معروف و منکر را - هرچند به طور اجمالی - بشناسد.
۳. کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، احتمال تأثیر در شخص خلافکار بدهد.
۴. شخص خلافکار، قصد انجام منکر را داشته باشد یا مشغول به انجام آن باشد.
۵. شخص خلافکار در ارتکاب منکر یا ترک واجب، معذور نباشد.
۶. امر به معروف و نهی از منکر برای کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، سختی فوق العاده یا ضرر جانی یا آبرویی یا مالی به مقدار قابل توجّه نداشته باشد.
پاسخ سوالات شرعی درباره احکام «بیت المال» از نظر آیت الله مکارم شیرازی
آیا امر به معروف و نهی از منکر باید در ملاء عام باشد یا در خفا؟
مهم این است که تأثیر بگذارد. زیرا امر و نهی برای محقق شدن غرضی است؛ بنابراین اگر جرمی شده است ، چنانچه در خفا بگوییم اثر ندارد و در ملأ عام امر کنیم اثر می‌کند، باید در ملأ عام (با حفظ شرایط و مراحل) باشد. اگر هم در خفا امر کنیم اثر می‌گذارد، فقط به خودش بگوییم.
وجوب امر به معروف و نهی از منکر نسبت به واجبات دیگر چگونه است و در چه جایگاهی قرار دارد؟
گاهی وقت‌ها یک واجبی آثار و برکات بسیار زیادی دارد که در واجبی مثل امر به معروف و نهی از منکر این‌گونه است؛ مخصوصاً آثار اجتماعی و حتی آثار سیاسی آن که در روایت داریم امر به معروف و نهی از منکر «اَشرَفُ الفَرائِض» (شریف‌ترین واجبات) است و «بِها تَقامُ الفَرائِض»، واجبات دیگر به سبب امر به معروف و نهی از منکر اقامه می‌شوند و «تَأمَنُ المَذاهِبَ»، امنیت راه‌ها وابسته به امر به معروف و نهی از منکر است. فرموده‌اند اگر امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنید اشرار بر شما مسلط می‌شوند و دعایتان هم مستجاب نمی‌شود؛ بنابراین به‌هرحال دارای اهمیت بسیار زیادی است و اگرچه تعبیر می‌شود به فروع دین، اما در عداد اصول عملی اسلام است.
اگر کسی امر به معروف و نهی از منکر را قبول نداشته باشد، آیا مرتد از اسلام است یا خیر؟
اولاً بعضی افراد مسلمان که گاهی شاید بگویند ما امر به معروف و نهی از منکر را قبول نداریم، به این معنا نیست که آن اصل را قبول ندارند، بلکه شاید به رفتار و شیوه بعضی از کسانی که درست به این واجب عمل نمی‌کنند اعتراض دارند و می‌گویند این چه امر به معروف و نهی از منکری است؛ بنابراین با این حرف کسی مرتد نمی‌شود.
ارتداد در صورتی است که شخصی واقعاً ضروریات دین را منکر شود. امر به معروف و نهی از منکر ضروری دین است، ولی انکار آن به نظر حضرت آقا در شرایطی که به انکار توحید یا نبوت برگردد موجب ارتداد است و اگر شخص همین‌جوری می‌گوید امر به معروف و نهی از منکر را قبول ندارم و به انکار توحید یا نبوت برنمی‌گردد، او مرتد نیست.
ثالثاً اینکه اصلاً او این حرف‌ها را زده، اما شما شبهه دارید که آیا این اعتقاد را دارد یا نه و آیا به انکار توحید و نبوت برمی‌گردد یا نه؛ در اینجا هم او بر حکم اسلام است و مرتد محسوب نمی‌شود.
انتهای پیام/
