خبرگزاری فارس ـ گروه قضایی: تا حالا برایتان پیش آمده است که واسطه آشتی بین دو یا چند نفر باشید؟ حتما پیش آمده است؛ تلاش برای آشتی دادن دو دوست، اعضای خانواده، همکاران و حتی غریبه‌ها در تاکسی، اتوبوس و مترو و... نمونه‌های مختلفی است که هر فردی به نوعی تجربه آن را داشته است.
کدورت و ناراحتی ناشی از قهر برای هر فردی ناراحت کننده است به ویژه افراد مرتبط با آنها؛ فضای خانه، زمانی که پدر و مادر با هم قهر هستند برای بچه‌ها سنگین است و بهترین لحظه خود را زمانی می‌دانند که والدین‌شان آشتی می‌کنند و حتی خودشان تلاش می‌کنند که اسباب این آشتی باشند.
حالا تصور کنید شما رئیس مرکزی باشید که کارش آشتی دادن است! چه احساس خواهید داشت؟ «این آشتی دادن خیلی لذت بخش است. من توصیه می‌کنم همه این را تجربه کنند که واقعا لذت بخش است و گاهی اشک شوق آدم در می‌آید.
انقدر زیباست وقتی دو نفر با هم اختلاف داشتند و حالا آشتی می کنند. هیچ لذت دنیوی به این اندازه بالا نیست. دوست دارم برایم این احساس زیاد پیش بیاید و توصیه می‌کنم همه این را تجربه کنند».
این جملات، سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین هادی صادقی رئیس مرکز توسعه حل اختلاف قوه قضائیه است که در آخرین روزهای پاییز، در دفتر ایشان به گفت‌وگو نشستیم و درباره صلح و سازش و آشتی دادن صبح کردیم.
* در ابتدای گفت‌وگویمان درباره دلیل شکل‌گیری شوراهای حل اختلاف بگویید؟ چه شد که شوراهای حل اختلاف ایجاد شد؟
شوراهای حل اختلاف حدود ۱۸ سال پیش در زمان ریاست آیت‌الله هاشمی شاهرودی بر قوه قضائیه تشکیل شد. یکی از ابتکارات ارزشمندی بود که در آن زمان واقع شد و این ریشه در فرهنگ اسلامی و ایرانی ما دارد.
در فرهنگ اسلامی ما فراوان تأکید شده است بر اینکه مردم را اصلاح کنیم. اصلاح ذات‌البین در ادبیات اسلامی اجتماعی ما خیلی به کار می رود و در روایات فراوان بر آن تأکید شده است. به حدی بالا شمرده شده است که بعد از انجام واجبات، هیچ کار مستحبی ارزشش به اندازه اصلاح بین مردم نیست.
بعد از انجام واجبات، هیچ کار مستحبی ارزشش به اندازه اصلاح بین مردم نیست
واجبات که خب حسابش جداست ولی در کارهای نیک، پسندیده و مستحب، بالاترین کار همین است. این موضوع در ادبیات دینی فراوان است. عرب جاهلیت یکسره با هم نزاع داشتند. گاهی بر سر یک شتر صد سال نزاع کرده و خون و خونریزی می‌کردند. پیامبر اسلام(ص)، پیامبر صلح و آشتی بود و مردمان را صلح داد و بین قبایلی که با هم نزاع داشتند، صلح برقرار کرد.
اما در فرهنگ ایرانی ما نیز این داستان خیلی ریشه دارد و یکی از مسائلی که بسیار ارزشمند است، جوانمردی و گذشت است و اینکه انسان‌ها را با یکدیگر به دوستی و همدلی بکشانیم. اگر به ادبیات شعری مراجعه کنید پر از اینگونه مسائل است مثلا اشعار فردوسی را ببینید چقدر درباره صلح و دوستی صحبت کرده است و مسأله ستیز و جنگ را کار نابخردان دانسته است البته جایی که امکان سازش باشد.
همانطور که گفتم شوراهای حل اختلاف 18 سال پیش با نگرش اسلامی و ایرانی ایجاد شد و افراد خیّر به میدان آمدند. معتمدین و خیرین، افرادی که نیک پندار، نیک گفتار و نیک رفتار بودند به میدان آمدند تا بین مردم صلح و سازش ایجاد کنند.
* جایگاه شوراهای حل اختلاف در ساختار قوه قضائیه چگونه تعریف شد؟
از لحاظ ساختاری در همان حوزه ریاست، یک واحدی برای این کار در نظر گرفته شد که این بخش را مدیریت کند ولی عمده اصل کار بیرون بر دوش مردم بود.
در خارج از قوه قضائیه و خارج از دادگستری، در همه مساجد سعی می‌کردند که این شوراها شکل بگیرند اما به تدریج شوراهای حل اختلاف قاعده‌مند شدند و به تدریج سامان بیشتری پیدا کردند.
در قوانین به تدریج رد پای شوراهای حل اختلاف پیدا شد و در قانون توسعه پنج‌ساله سوم و چهارم وارد شد و بعد خود قانون شوراها شکل گرفت و پس از آن هم این قانون یک دور دیگر تغییر کرد و مدتی آزمایشی بود و اکنون به اینجا رسید که ما قانون مدون داریم. در حال حاضر شوراهای حل اختلاف در سراسر کشور یک پایگاه قانونی دارد که ضمن اینکه جنبه رسمیتی دارد یعنی در کنار دادگستری‌‌ها، شوراهای حل اختلاف وجود دارد ولی در همین حال از توان مردمی استفاده می‌کند.
اعضای شوراهای حل اختلاف، افتخاری هستند یعنی کارمند ما نیستند. البته شوراهای حل اختلاف، کارمند دارند که امورات اداری انجام می‌دهند ولی آنهایی که کار اصلی را بر دوش دارند یعنی اعضای شوراها، معمولا از ریش سفیدان، گیس سفیدان، خانم ها و آقایان محترم، معلمان، ارتشی‌ها، سپاهی‌ها و اقشار مختلف هستند.
* این افراد چگونه انتخاب می‌شوند؟
کسانی که توان صلح دادن، مداخله کردن و آشتی دادن مردم را با هم داشته باشند داوطلبانه شرکت می‌کنند یعنی در هر استان فراخوان می‌دهند. کسانی که داوطلب هستند، خودشان را به دادگستری استان معرفی می‌کنند و پس از طی مراحل خیلی ساده‌ای این افراد جذب می شوند. به عبارت دیگر باید صلاحیت افراد سنجیده شده و گزینش شوند.
تا حد اختلافات ۲۰ میلیون تومان هم شوراهای حل اختلاف می‌توانند رأی صادر کنند یعنی قاضی هم در این شوراها هست.
در گذشته داوطلبان زیادی آمدند و تعداد افراد حاضر در شوراهای حل اختلاف تا ۱۵۰ هزار نفر هم می‌رسید. به تدریج از بین آنها، افرادی گزیده شدند؛ البته بعدها افرادی هم اضافه شدند و هنوز هم اضافه می شوند.
کارکرد اصلی شوراهای حل اختلاف این بود که مردم را در دعاوی و اختلافاتی که پیدا می‌کنند، به صلح و سازش برسانند. مسائلی که مربوط به اختلافات مالی و ملکی و ... است وارد شده و افراد را به صلح و آشتی برسانند. البته تا حد اختلافات ۲۰ میلیون تومان هم شوراهای حل اختلاف می‌توانند رأی صادر کنند یعنی قاضی هم در این شوراها هست.
* روند رسیدگی به پرونده‌ها چگونه است؟ یعنی اگر فردی از فرد دیگر مبلغی را طلب دارد و شکایت در این خصوص دارد، چگونه باید اقدام کند؟
راهش در این سال‌های اخیر، دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در سراسر کشور است. ابتدا هر کس هر ادعایی دارد به آن دفاتر مراجعه می‌کند و از طرف آن دفاتر، ارجاع می شود. البته در گذشته افراد به صورت مستقیم به مراکز شوراهای حل اختلاف مراجعه می‌کردند.
این را عرض کنم در شوراهای حل اختلاف یک خاصیتی است که همه دعاوی حقوقی قابل رسیدگی، قابل بحث، گفت‌وگو و مصالحه است حتی اگر میلیارد تومان اختلاف باشد. اما آن موضوع تا 20 میلیون تومان بحث رأی است.
*حد رسیدگی به اختلافات تا کجاست؟ آیا هر موضوعی می تواند باشد؟
هر اختلاف ملکی، پولی و مالی، حقوقی
* اختلافات زن و شوهر هم اینجا مطرح می‌شود؟
اختلاف مالی آنها بله؛ فقط بحث طلاق نمی تواند بیاید. بحث‌های اصلی مربوط به شکل‌گیری خانواده یا جدا شدن در شوراهای حل اختلاف نیست چون قانونگذار به درستی سعی کرده که کار سخت شود و به راحتی دو نفر نتوانند از هم جدا شوند. لذا مراحلش سخت است و به دادگاه خانواده باید مراجعه کنند اما سایر اختلافاتشان سر دادن نفقه، می توانند به شورا بیاید یا اختلاف سر پرداخت مهریه دارند که می توانند به شوراها بیایند و برایشان ترتیباتی دهند که روشی برای پرداخت مهریه مشخص شود.
** بیش از 30 درصد پرونده‌های دعاوی حقوقی به مصالحه ختم می‌شود
* آیا شوراهای حل اختلاف به موضوع قصاص هم وارد می‌شود؟
قصاص نیست ولی آشتی دادن در پرونده قصاصی‌ها هست. ببینید اینها دو مسأله است. یک وقت کسی قتلی مرتکب می شود، در این موارد در دادگاه جنایی رسیدگی شده و حکم داده می‌شود. اگر بعد از صدور حکم باید قصاصی صورت گیرد یا قصاص نفس که باید اعدام شود یا قصاص عضو، شوراها می‌توانند دخالت کنند و سعی کنند رضایت از صاحب حق بگیرند. البته این تلاش‌ها گاهی به نتیجه می‌رسد و گاهی به نتیجه نمی‌رسد ولی کسی که تلاش کرده، ثوابش را برده است.
معمولا در تمام دعاوی حقوقی بیش از 30 درصد موارد به مصالحه ختم می‌شود؛
در دعاوی کیفری مانند قصاص که به شوراهای حل اختلاف ارجاع می‌شود، تا حدود 45 درصد پرونده‌هایی که از دادگاه‌‌ها و دادسراها ارجاع می‌شود منجر به کسب رضایت می شود یعنی تلاش عزیزان در شوراهای حل اختلاف موجب می شود که این دو طرف آشتی کنند.
خاصیت حکم قضایی فصل کردن و جدا کردن است اما خاصیت مصالحه در شوراها، وصل کردن است
به عبارت دیگر به جای اینکه یکی، دیگری را به زندان بکشاند یا موجب این شود که شلاق بخورد، همان اول کار، آشتی می دهند و این کار، خیلی ارزشمند است. ضمن آشتی دادن موجب دوستی می‌شود. مثلا یک کسی به دیگری اهانت کرده است. اولین کار این است طرف مقابل اشتباهش را بفهمد، به اشتباهش اعتراف کند و عذرخواهی کند.
اگر این 3 کار اتفاق بیفتد، آن کسی که به او اهانت شده، حاضر است گذشت کند. شوراها سعی می‌کنند این کار را بکنند. پس تلاش اعضای شوراها بر این است که در مسیر مصالحه دادن و ایجاد آشتی بین مردم قرار بگیرند. ما برای صلح کردن و وصل کردن آمدیم.
ببینید حکم قضایی فصل می‌کند و آدم‌ها را از هم معمولا جدا می‌کند. یعنی وقتی یک دعوایی می‌شود و دو نفر با هم اختلاف دارند، اگر یکی محکوم شود، دیگری کینه به دل می گیرد و بیشتر از هم جدا می شوند. خاصیت حکم قضایی فصل کردن و جدا کردن است اما خاصیت مصالحه در شوراها، وصل کردن است.
* آیا شوراهای حل اختلاف هم مستقیم به پرونده‌ها ورود پیدا می‌کنند؟ مثلا در پرونده قصاص، فردی در زندان است و قرار است قصاص شود، خانواده فرد قصاص شونده سراغ شورای حل اختلاف می رود یا شوراها این افراد را شناسایی می‌کنند؟
هر دو قسم وجود دارد. خیلی وقت‌ها اطلاعات آن افرادی که باید قصاص شوند از دادسراها یا زندان‌ها می‌گیریم و به اعضای شورای حل اختلاف می‌دهیم که اقدام کنند. ما شورای حل اختلاف خاص زندان ایجاد کردیم و آنجا همین موارد را شناسایی می‌کنند و سعی می کنند که میانجی‌گری و وساطت کنند و اختلاف اینها را حل و فصل کنند.
البته این موضوع فقط قصاص نیست بلکه ممکن است فرد زندانی بدهکار باشد. مثلا 40میلیون بدهکار است. شورای حل اختلاف زندان اول اطلاعات را به دست می آورد. با او صحبت می کند و سعی می‌کند راهی پیدا کند و از طرفی با شاکی او هم تماس می گیرد . چندین نوبت پیگیری می کنند تا شاکی را راضی کنند به یک نحوی رضایت دهد منتها نه رضایت مجانی. یعنی کاری می کنند که حق شاکی هم تأمین شود و با رعایت حقوق طرفین این کار را انجام می دهند.
یکی از وظایف شوراها این است که تلاش کنند راهی برای جبران خسارت آن کسی که خسارت دیده است، پیدا کنند. این کار را هم می کنند مثلا اگر فردی 100 میلیون تومان بدهکار است. بررسی می‌کنند که خودش چقدر می‌تواند بدهی را به شکل قسطی یا فروش مختصر مالی که دارد، بپردازد؛ یک مقدار را از دیگران ممکن است کمک بگیرند و یک مقدار را هم می‌گویند آقای شاکی شما هم یک میزانی گذشت کن. یعنی پرداخت بدهی را تسهیل می‌کنند.
* در این مسیر با نهادهای دیگر هم در ارتباط هستید؟
بله با ستاد دیه هم در ارتباط هستیم با خیرین در ارتباط هستیم و با خود شاکی و با کسی که از او شکایت شده است یعنی مشتکی عنه در ارتباطیم. با هر سه بخش مرتبطیم.
* پس شما یک بانک خیرین دارید؟
هر استانی، خیرین خود را می شناسند. حتی برخی جاها عنوان هیأت‌های صلح درست کردند که به غیر از شورای حل اختلاف است. برخی هیأت‌های خون‌بس دارند و برخی هم همیار صلح اسمش را گذاشتند. انواع خیرین را بر حسب فرهنگ خود انتخاب کردند.
مثلا ما ستاد ملی صبر هم داریم که مخفف صلح و سازش، بخشایش و رضایت است. بانکی از افراد معروف که می توانند اثرگذار باشند، در آن هست. تعدادی از هنرمندان علاقه مند هستند که مردم را مصالحه دهند. ورزشکاران هم هستند همچنین از روحانیون، معتمدین بازار و صنعت و بخش های مختلف کارگری هستند که کمک می کنند.
هرکس که نفوذ کلمه و قدرت مصالحه دارد و هر کسی که اعتباری دارد، وسط بگذارد تا دعاوی مردم حل و فصل شود
البته هنوز هم خیلی ظرفیت هاست که بیشتر می توان استفاده کرد. از تمام کسانی که علاقه مند هستند به مصالحه کمک کنند دعوت می‌کنیم؛ به گفته پیامبر اسلام، مصالحه بزرگترین خیرات است. افراد برای اینکه آخرت آبادی داشته باشند و در این دنیا سربلند و روسفید باشند، به مصالحه کنند.
هرکس که نفوذ کلمه و قدرت مصالحه دارد و هر کسی که اعتباری دارد، وسط بگذارد تا دعاوی مردم حل و فصل شود و به جای اینکه مردم در پیچ و خم طولانی دادرسی قرار گیرند و 2 سال طول بکشد، پیشنهاد می دهیم با کمترین هزینه و سرعت بالاتر به شورای حل اختلاف بیایند که هم سرعت بالاست و هم هزینه پایینتر است.
هزینه در دعاوی حقوقی نصف هزینه دادگستری است. در یک مواردی هم که خیلی کمتر است. بنابراین یک ظرفیت هایی هست که با استفاده از ظرفیت های مردمی می توانیم کار کنیم.
یکی از ارزش های کاری ما این است که افراد خیر و آبرومند در اینجا بسیار حضور دارند و این افراد به کار ما خیلی ارزش می دهند. افرادی هستند که به خاطر خدا به میدان می آیند و می خواهند بین مردم صلح برقرار کنند و این باعث می شود کارشان برکت پیدا کند.
* درباره هزینه رسیدگی به دعاوی مردم در شوراهای حل اختلاف گفتید که میزانش کمتر از دادگستری است؟
در دعاوی مختلف فرق می کند. در دعاوی حقوقی هزینه‌ای که اخذ می‌شود نصف هزینه دادرسی است که افراد در دادگستری پرداخت می‌کنند. البته در لایحه جدید که در حال بررسی در مجلس شورای اسلامی است و ان‌شاءالله به زودی تصویب می شود، این عدد را به یک چهارم رساندیم.
* از زمانی که شوراهای حل اختلاف شروع به کار کرده است، چه تعداد پرونده را به صلح و سازش رساندند؟
جمع 18 سال را نداریم. چون اوایل، آمار پرونده‌ها محاسبه نمی‌شد و در سال های اخیر سیستمی شده است.
اما درباره آمار 8 ماهه سال 99 باید بگویم، 2 میلیون و 842 هزار و 951 پرونده به شوراهای حل اختلاف آمده است که با این حساب اگر پیش برویم تا آخر سال به 4 میلیون و 200 هزار پرونده می رسد. یعنی در سال 4 میلیون و 200 هزار پرونده رسیدگی می شود.
* از این میزان پرونده چقدر به صلح و سازش انجامیده است؟
از اینها 31 درصد به سازش رسیده است. البته به نسبت پرونده هایی است که قابلیت صلح و سازش دارند. برخی پرونده های جای صلح و سازش در آن نیست. یک میلیون و 822 هزار و 18 پرونده قابل صلح و سازش بودند که 563 هزار و 736 مورد به سازش رسیده است.
یک میلیون دیگر قابلیت سازش نداشت. مواردی مثل حصر وراثت است از این مدل است. یک کسی که فوت می کند برای اینکه ببینند ورثه‌اش چه کسانی هستند به شوراهای حل اختلاف می آیند و اینجا بحث صلح و سازش نیست بلکه باید ورثه مشخص شوند و باید از ثبت احوال استعلام گرفت. این کار سازشی نیست.
* چرا این موارد به شورای حل اختلاف می آید؟
قانون این را جزو صلاحیت شوراها قرار داده است. چون کار ساده تر قضایی است تا کار مردم سریعتر انجام شود و معطل دادگستری نشوند. مثلا ظرف یک ماه کارشان تمام شود ولی اگر در نوبت دادگستری می رفت کارشان یکسال طول می‌کشید.
یا مثلا کسی قسطی از لیزینگ ماشین خرید کرده است اما چند قسطش عقب افتاده است، مؤسسه لیزینگ لازم نیست که در دادگستری شکایت کند. به شورای حل اختلاف می آید. چون مبالغ کم است، مورد را مطرح می کند و رسیدگی می شود. ممکن است مصالحه انجام شود یا مصالحه نشود و دستور توقیف خودرو تا پرداخت اقساط صادر شود.
* خود رئیس مرکز توسعه حل اختلاف دستی در این کار دارد؟
به این کار خیلی علاقه مند هست و هر چه بتواند گاه به گاه در دفتر خودش مصالحه ایجاد می کند. اصل کارش این نیست بلکه کارش اداری و ستادی است. اما برای اینکه عزیزان ستاد بی نصیب نمانند، ما این برنامه را گذاشتیم و به دوستان حواله می دهیم که این کار را بکنند و خودم هم این کار را می کنم.
* یک موردش را برای ما تعریف می کنید؟
یک مورد دو جوان بودند که اختلاف خانوادگی داشتند پیش مشاور هم رفته بودند و به آنها گفته بودند که باید جدا شوید. متأسفانه برخی مشاورها دقت نمی کنند که زندگی ها را خیلی راحت تر از اینها می توان گره زد و راحت هم می توان جدا کرد. نحوه مشاوره دادن خیلی مهم است. این دو نفر داشتند جدا می شدند و ما مداخله کردیم. اختلافات متعددی داشتند که چندین جلسه گذاشتیم و فهمیدیم کجای کار ایراد دارد. نتیجه این شد که 9 ماه بعد، صاحب فرزند دوم شدند و تا امروز هم زندگی شان ادامه دارد.
* در زندگی خانوادگی خودتان، شده است کسی در خانه را بزند که ما اختلاف داریم؟
بله، پیش می آید. شاید به خاطر همین خصوصیت بنده بوده است که رئیس قوه قضائیه تصمیم گرفتند که در این فضا وارد شوم. و فکر کردند که بهتر می‌توانم عمل کنم.
* وقتی که یک نفر، این اخلاق حسنه را داشته باشد، به مابقی اعضای خانواده هم سرایت می‌کند، درست است؟
این خصوصیت میانجی گری در خانواده ما از قدیم بوده است. مادرخودم در این قسمت خیلی موفق است و این تلاش را دارد. پدرم مرحومم هم همین روحیه را داشت و خیلی سعی می کرد که بین افراد را آشتی دهد.
این آشتی دادن خیلی لذت بخش است من توصیه می کنم همه این موضوع را تجربه کنند که خیلی لذت بخش است و گاهی اشک شوق آدم در می آید. انقدر زیباست که دو نفر با هم اختلاف داشتند و حالا آشتی می کنند. انقدر لذتبخش است که هیچ لذت دنیوی به این اندازه بالا نیست. دوست دارم برایم زیاد پیش بیاید و توصیه می کنم همه این را تجربه کنند.
انتهای پیام/
