قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز به عنوان یکی از قوانین مورد بررسی و ارزیابی دیوان محاسبات کشور، سال ۱۳۹۲ به تصویب رسیده و آخرین اصلاحات مصوب بر روی آن سال ۱۳۹۴ اعمال شده است. به‌رغم تغییرات پی‌درپی در قوانین، برگزاری تعداد ۱۳۱ جلسه اعضای اصلی ستاد و تشکیل ۱۳ کارگروه کارشناسی مربوط، برگزاری ۷۰ جلسه کارگروه مرکزی پیشگیری و مبارزه با قاچاق و عرضه خارج از شبکه فرآورده‌های نفتی و تشکیل ۴ کمیته فنی ذیل کارگروه مرکزی آن تا سال ۱۴۰۰، این قانون به طور کامل اجرا نشده و قاچاق کالا و ارز کاهش محسوسی نداشته است.
گزارش دیوان محاسبات کشور از جمله دلایل‌عدم اجرای این قانون را ترک فعل مسئولین و ضعف آن‌ها در اجرا، ضعف در قانون، نبود ضمانت کافی برای اجرای مواد قانونی، عدم اختصاص بودجه لازم برای تهیه زیرساخت‌ها، ناممکن بودن تعیین مصادیق مشخص شده در قانون توسط دستگاه متخصص، تعارض با سایر قوانین و رویه‌های تجاری کشور و ناهماهنگی بین دستگاه‌های مکلف در حوزه اجرا می‌داند.
در این گزارش آمده است که لازمه اجرای قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز ایجاد زیرساخت‌های لازم است ولی با گذشت بیش از ۷ سال، راه‌اندازی سامانه‌های الکترونیکی و هوشمندسازی فقط ۷۵ درصد پیشرفت فیزیکی وجود داشته است و همچنین در سامانه رصد زنجیره تجاری کالاها تا آخر فروردین ۱۴۰۰، تنها ثبت برخی کالاهای مورد نظر (نه تمام کالاها) دارای ۹۶ درصد پیشرفت فیزیکی است.
بر اساس گزارش کارشناسی دیوان محاسبات کشور مبارزه موثر با قاچاق کالا و ارز پس از اصلاح قانون، نیازمند تجهیز گمرکات، انبارهای سازمان اموال تملیکی، هوشمندسازی سامانه‌ها و آموزش نیروی انسانی است. اجرای این موارد نیازمند هزینه و تعیین بودجه مشخص است ولی آمایش گمرکات به دلیل ترک فعل‌ها و نفوذها هنوز اجرایی نشده است.
در بخشی دیگری از این گزارش بیان شده است که با توجه به اینکه تنها ۵۰ درصد از آیین‌نامه‌ها و مقررات مصرح در قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، در زمان مقرر مصوب و ابلاغ شده است، تسریع در فرآیند تصویب و ابلاغ آیین‌نامه‌های اجرایی، یک ضرورت غیرقابل انکار است. چرا که نتیجه‌عدم اهتمام‌ها در تصویب آیین‌نامه‌ها و انجام ندادن به‌موقع فعل‌های قانونی موجب‌عدم تحقق حدود ۴۹ درصدی اهداف مدنظر قانون شده که بیش از ۸۹ درصد از علل این‌عدم اثربخشی نیز ناشی از ضعف در اجرا و ترک فعل مسئولین است.
به پیشنهاد دیوان محاسبات کشور، از آنجایی که برنامه‌ریزی و اقدام برای کمک به شناسایی و حمایت از خوشه‌های کسب وکار و بسترسازی برای ایجاد و توسعه شبکه‌های مرتبط با تاکید بر هلدینگ‌ها به منظور افزایش پایایی و مانایی کسب وکارهای کوچک و افزایش توان رقابت‌پذیری آن‌ها با کسب و کارهای متوسط و بزرگ، یکی از موفقیت‌های بزرگ کشورها در مسیر بهبود فضای کسب و کار، خوشه‌سازی، شبکه‌سازی و برندسازی است. فراهم آوردن زمینه این فعالیت‌ها گام بلندی برای حل ریشه‌ای قاچاق است.
