اگرچه شیوع کرونا به سینمای ایران همچون سینمای دنیا ضربه زد و فیلم‌های کمتری نسبت به گذشته سال ساخته شد اما متولیان سینمای ایران اصرار داشتند تا همه فیلم در مهم ترین رویداد سینمایی ایران یعنی جشنواره فیلم فجر به نمایش در آید. بر همین اساس سی و نهمین جشنواره ملی فیلم فجر، فرصت تماشای آثار باکیفیت سینمای ایران در یک سال منتهی به فوریه 2021 بود.
البته شماری از فیلم‌های مهم نیز جزو غایبان جشنواره فجر بودند و تهیه کنندگانشان ترجیح دادند در این رویداد حضور نیابند و تعدادی از فیلم‌ها نیز از سوی برگزارکنندگان جشنواره بیرون گذاشته بودند و در مجموع 16 فیلم بلند داستانی در این دوره از جشنواره به نمایش درآمد. به همین دلیل این بار نیاز به زمان قابل توجهی بود تا این آثار را نیز تماشا کرد و من پس از صرف چندین ماه زمان تعدادی از این فیلم‌ها را در اکران‌های خصوصی تماشا کردم و اکنون می‌توانم تصویر کامل نسبت به مهم ترین چهار فیلم ایرانی در سال 2021 داشته باشیم.
قاتل و وحشی
حمید نعمت الله کارگردان پرسابقه ایرانی فیلم به فیلم مسیر تکامل هنری را می پیماید و اکنون با فیلم «قاتل و وحشی» توانسته اوج نبوغش را به نمایش بگذارد. «زیبا» با بازی لیلا حاتمی در حال آماده شدن برای عروسی دختر خود است که به طور اتفاقی اسیر یک باند گانگستری مخوف می‌شود. او سعی می‌کند از این بند خود را رها کند. وقت زیادی ندارد، چون دخترش نیز بی‌خبر از همه‌چیز عازم همان‌جاست و این اتفاقی است که نباید بیفتد. زیبا، برای نجات خود و دخترش می‌جنگد.
بازی لیلا حاتمی در این فیلم فوق العاده است. او برای بازی در این نقش سرش را تراشید و در هیبتی متفاوت مقابل دوربین قرار گرفت و همین امر منجر به توقیف فیلم توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران شد. نمایش کامل موی زن در فیلم‌های ایران بدون روسری ممنوع است اما نمایش سر زنانی که تراشیده شده تاکنون ممنوع نبود. حالا ظاهراَ سخت گیری ها بیشتر شده است. فیلم در اکران‌های خصوصی برای شماری از خبرنگاران و منتقدین به نمایش درآمد و اسباب شگفتی همه را در پی داشت و همه خبرنگاران تلاش کردند این فیلم به نمایش عمومی درآید اما تاکنون این اتفاق نیافتاده است.
فیلم از صحنه پردازی دقیق و حساب شده، نورپردازی نامتعارف و خاص و فیلمبرداری درخشانی برخوردار است که تماشاگر را غرق در داستان می‌کند. موسیقی کریستف رضاعی و تدوین هایده صفی‌یاری که از حرفه‌ای ترین‌ها در سینمای ایران هستند، زمینه ساز بهبود ارتقای کیفی قابل توجه فیلم تازه نعمت الله شده است. مشخص نیست چه زمان این فیلم را به جز منتقدان، عموم مردم نیز بتوانند تماشا کنند اما شکی نیست که این اثر بهتر فیلم ایرانی رونمایی شده در سال 2021 است.
بی همه چیز
فیلم «بی همه چیز» با اندکی فاصله دومین فیلم مهم ایرانی در سال 2021 است. محسن قرایی در سومین تجربه کارگردانی‌اش، سراغ ساخت یک نسخه سینمایی اقتباس شده از نمایشنامه The Visit of the Old Lady نوشته Friedrich Dürrenmatt نمایش نامه نویس سوئیسی رفته است. ساختار داستان متعهد به اثر اصلی است اما جزئیات فیلمنامه برای استفاده از برخی بازیگران تغییر کرده و از قضا همین تغییرات تا حدودی به فرم اثر آسیب رسانه است.
زنی سالخورده و بسیار ثروتمندی که در جوانی به دلیل وقایع ناعادلانه‌ای که در زادگاهش، مجبور به ترک آنجا شده، پس از سال‌ها با شرطی وحشتناک به زادگاهش بازمی‌گردد. شرط او این است که مردم شهر گولن، معشوق قدیمی‌اش را که در روزگار جوانی او را باردار و بی‌آبرو کرده و سرانجام به او جفا کرده‌است، به قتل برسانند. زن سالخورده حاضر است در ازای کشته‌شدن معشوق دوران جوانی خود توسط مردم گولن، ثروتی هنگفت و مبلغ مورد نیاز مردم زادگاهش را که اکنون با دشواری مالی بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند، در اختیار آنها قرار دهد. شهروندان گولن در نهایت به خواسته او تن می‌دهند.
هدیه تهرانی ستاره زن سینمای ایران در نقش این بانوی سالخورده بازی درخشانی داشته و در مقابل او پرویز پرستویی در نقش جوان توانسته بازی قابل توجهی داشته باشد، هرچه آنچنان نسبت به گذشته نتوانسته متفاوت ظاهر شود و بیش از آنکه ظاهر یک مرد گناهکار را داشته باشد، چهره یک مرد بی‌گناه و مظلوم که در مقابل اتهامات سکوت در پیش می‌گیرد، را به نمایش گذاشته است. فیلم گران ترین اثر یک سال اخیر سینمای ایران است و کارگردان توانسته با حوصله فیلم خودش را بسازد. به همین دلیل با فیلم نسبتاً خوش ساختی روبرو هستیم که تماشاگر را تا انتها در انتظار فرجام داستان خیره به پرده سینما نگه می‌دارد.
تی تی
«تی تی» چهارمین فیلم بلند داستانی آیدا پناهنده کارگردان زن ایرانی است. این فیلمساز این بار دوربینش را در شمال ایران قرار داده و داستانی را روایت کرده که می توان یک Magical Realism تلقی اش کرد. یک دانشمند دقیقاً زمانی که یک کشف بزرگ را به سرانجام می‌رساند، به کما می‌رود و وقتی تقریباً همه از ادامه حیاتش قطع امید کرده‌اند، به هوش می‌آید. او اولین شخصی که می‌بینید پرستارش با نام تی تی است؛ زنی که وقتی او در کما بوده، به میانه دریا می‌رود و با نیرویی فرازمینی خواستار بهبود این مرد می‌شود.
مرد در نخستین اقدامش می‌کوشد تا کشفش را بیابد اما همسرش کاغذهایی که فرمول کشف شده در آن نوشته بود را دور انداخته است؛ اتفاقی که منجر به تنش و در نهایت جدایی او از همسرش می‌شود. تی تی که از کاغذها خوشش آمده بوده، آنها را برمی‌دارد و بر روی آنها نقاشی می‌کند و به عنوان زیرانداز وسایلش استفاده می‌کند. وقتی مرد متوجه سرنوشت کاغذها می‌شود، از پرستارش می‌خواهد تا همه كاغذها را بيابد اما يكي از كاغذها كه فرمول در آن است، به دست مردي افتاده كه عاشق تی تی است. کم کم یک مثلث عشقی شکل می‌گیرد و دانشمند میان دو راهی عشق به تی تی و باز پس گیری کشف علمی‌اش قرار می‌گیرد.
پناهنده فرم روایی تاثیرگذاری را مورد بهره برداری قرار داده و اگرچه از منظره‌های سرسبز و زیبای شمال ایران به عنوان لوکیشن استفاده کرده اما اجازه نداده، فیلم به یک کارت پستال بی روح تبدیل شد. الناز شاکردوست که در چند سال اخیر کوشیده بازیگر بهتری باشد، بازی درخشانی داشته و نشان داده برای بازیگر بهتر شدن، تلاش جدی می کند. او البته در رسیدن به جایگاه یک بازیگر ایده آل هنوز فاصله دارد. پارسا پیرورفر شبیه نقش‌های فیلم‌های اخیرش بازی کرده و هوتن شکیبا در یک نقش مکمل، بهترین بازیگر فیلم است. فیلم از ریتم خوبی برخوردار است و تماشاگر تا انتها نمی‌تواند فینال داستان را حدس بزند. پناهنده با این فیلم نشان داده، می‌توان بیش از این، از او انتظار داشت.
یدو
«یدو» بی‌شک بهترین فیلم مهدی جعفری است. او در سومین فیلمش سراغ داستان یک خانواده رفته که در جریان حمله عراق به ایران در 1980 خانه شان را در آبادان ترک نمی‌کنند و تا آخرین لحظات ممکن در این شهر می‌مانند. فیلم به شدت مدیون مرتضی نجفی فیلمبردارش است که یک سال قبل در فیلم «تومان» نیز استفاده کرده بود و در نقدی که برای فیلم‌های سال 2020 نوشته بودم، به این فیلم اشاره کرده بودم. داستان و فضاسازی با تکیه بر دوربین روی دست و پیوند بصری سکانس‌ها با تکیه بر فرمی اجرایش که شاید تنها با این سبک فیلمبرداری ممکن بود، به نقطه قابل قبولی رسیده است.
فضاسازی اثر تا حدودی گرته برداری از برخی دیگر از فیلم‌ها است اما در مجموع در سینمای جنگی ایران، جزو معدود فیلم‌های موفقی است که شخصیت‌های اصلی‌اش یک زن و تعدادی بچه هستند. تنها فیلم ایرانی که در این زمینه به مراتب موفق‌تر بوده، Bashu, the Little Stranger ساخته بهرام بیضایی است. تا پیش از این فیلم از اینکه از مهدی جعفری فیلم قابل توجهی ببینم، ناامید شده بودم اما این فیلم نشان داده، همچنان باید آثار او را دنبال کرد و امیدوار بود فیلم‌های بهتری بسازد و همچنان در میان بهترین‌های سال قرار بگیرد.
*Mr. Khorramdel is Director of Multimedia Office & Culture Editor in TABNAK.com he is a Filmmaker and independent film critic.
