به گزارش خبرنگار مهر، پنجمین نشست مؤسسه خیریه دارالاکرام در موضوع «شفافیت در سازمان‌های مردم نهاد» با سخنرانی رضا درمان در محل این مؤسسه برگزار شد. او صحبت‌های هود را با طرح این پرسش آغاز کرد: آیا تعداد مشخصی NGO یا سمن فعال در ایران وجود دارد؟ و شفافیت گردش مالی در این سازمان‌های مردم نهاد چگونه رصد می‌شود؟ اینها ساده‌ترین سوالاتی است که در حوزه شفافیت سازمان‌های مردم نهاد در سطح کلان باید از خود بپرسیم. عدم پاسخ شفاف و معین نشان دهنده مسائل و مشکلاتی در حوزه ذکر شده است.
وی افزود: اساساً مگر سازمان‌های مردم نهاد نباید دارای شفافیت باشند؟ یکی از مهم‌ترین اصولی که ما باید رعایت کنیم شفافیت در این حوزه است. درست است که سازمان‌های مردم نهاد عاری از خطا نیستند اما ما ملزم هستیم، به نوع منابعی که در اختیار داریم، شفافیت را در سرفصل‌های گوناگون در سازمان خود رعایت کنیم. تمام سازمان‌های مردم نهاد چه از جنس خیریه و چه از جنس سازمان‌های دیگر همه، به دنبال شفافیت هستند اما کمتر سازمان‌هایی به سراغ شفافیت و پذیرش ریسک آن هستند. واقعاً چرا این اتفاق رخ می‌دهد؟ چرا ما برخلاف شعارهایی که می‌دهیم کمتر به سراغ شفافیت می‌رویم؟ در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا سمن‌ها شفاف هستند؟ باید بگویم نمی‌دانم شما باید برداشت کنید. خیلی به دنبال پاسخ این سوال گشتم ولی شرمنده‌ام که در ارتباط با سازمان‌های ایرانی تحقیقی یافت نکردم.
درمان ادامه داد: من چند پژوهش در فضای بین المللی از سازمان‌های مردم‌نهاد پیدا کردم. اعداد این پژوهش که خروجی آن به شمار می‌آید بسیار جالب هستند. طبق این پژوهش تقریباً ۸۵٪ مؤسسات بین المللی در دنیا حتماً حساب‌های دقیقی دارند و به عنوان یک المان خاص حسابرسی قانونی هم می‌شوند و گزارش حسابرس قانونی دارند. اما تعداد بسیار محدودی از آنها هستند که حاضرند صورت‌های مالی حسابرسی شده خود را بدون درخواست دیگران در معرض دید دیگران قرار داده و آن را منتشر کنند. خیلی از سازمان‌های مردم نهاد زحمت و هزینه این کار را می‌پذیرند اما آن را منتشر نمی‌کنند. طبق این پژوهش ۳۵٪ از مؤسسات خیریه بابت موضوعاتی از مردم پول می‌خواهند که اساساً دستورکار امروزشان نیست. بر اساس این گزارش حدود ۳۵٪ NGO ها هستند که پولی را که دریافت می‌کنند صرف امور دیگری می‌کنند. و این دو گروه، حدود ۷۰٪ با یکدیگر همپوشانی دارند. در واقع گروه بزرگی از NGO ها هستند که حتماً بابت کاری که می‌کنند به مردم اطلاعات غلط می‌دهند.
این پژوهشی ست که در این باره انجام شده، اما واقعاً چرا چنین سازمان‌هایی این برخوردها را از خود نشان می‌دهند؟
این پژوهشگر در ادامه با اشاره به این نکته که اطلاعات دقیقی از NGO های ایرانی وجود ندارد، گفت: اما مواردی هست که بر اساس تجربه و مشاهده به دست آمده است. در این تحقیق عنوان شده رفتارها و خواسته‌های غیر منطقی که خیرین از سازمان‌های مردم نهاد دارند معمولاً باعث این نوع رفتار می‌شود. برای مثال، خیرین از سازمانی می‌خواهند که کمترین ریسک را در کار خود یا پروژه‌ای خاص انجام دهند؛ اما این موضوع در دنیای واقع حقیقت ندارد. خیرین از سازمان‌های مردم نهاد می‌خواهند راندمان کاری شأن در بالاترین حد ممکن باشد، یا این توقع را دارند که همیشه موفق باشیم. اینها از جمله عواملی هستند که در برخی موارد سازمان‌های مردم نهاد به عدم صداقت دچار می‌شوند. یکی از اتفاقاتی که پیرامون ما می‌افتد و این فرصت را برای سازمان‌های مردم نهاد به وجود آورده که باعث بدنامی بسیاری از سازمان‌های مردم نهاد می‌شود، این است که قوانین و مقررات اصولی در دست نیست؛ نه در حوزه بازدارندگی و نه در حوزه تنبیه. سازمان‌های نظارتی نتوانسته‌اند مدل مشخص نظارت داشته باشند و آن را شکل دهند. خیلی از اوقات سازمان‌های مردم نهاد از این شرایط استقبال می‌کنند تا بتوانند خود را در مقابل دولت محافظت کنند. خیلی از اوقات مقرراتی که در چارچوب آنها ارزیابی می‌شویم متناسب فضای فکری ما نیست.
درمان همچنین بیان کرد: خیلی از اوقات سازمان‌های مردم نهاد برای حفاظت از خود از قوانین ناقص دولت به سمت فضای غیر امن پیش می‌روند. در فضایی که قانون گریزی بخشی از عادات روزانه ما شده است، در هر سرفصلی که درباره آن صحبت کنیم ایجاد یک فضای پر ابهام و استفاده از این فضا برای ما امر غیرعادی نیست. اما حقیقت این است که ما در فضایی تاریک و غیرشفاف قدم برمی‌داریم و در این سازمان‌ها بر اساس سلیقه شخصی رفتار می‌کنیم. حوزه‌های شفافیت در یک سازمان شامل چه چیزهایی است؟ اول از همه شفافیت مالی به نوعی که ساختار حسابداری ما شفاف باشد و فرایندهای مشخصی داشته باشیم. ما در ساختار حسابداری باید بتوانیم عنوان کنیم که چه اندازه و از سمت چه کسانی پول جمع آوری شده است. زمانی که ما در سر فصل حسابداری و حسابرسی شفافیت لازم را به خرج ندهیم در اولین جایگاه با ممیزی شدن مواجه می‌شویم. حوزه دومی که در ایجاد شفافیت بسیار پر اهمیت است کیفیت پروژه‌ها و صداقت در پیام‌هایی است که ما به مخاطبانمان اعلام می‌کنیم. ما پروژه‌هایی را که محل هزینه کرد هستند اعلام می‌کنیم ولی کمپین و روش درآمدزایی‌مان را اعلام نمی‌کنیم. معمولاً ما گزارشی از عملکرد کار نمی‌دهیم و تنها به گزارشی از نتیجه بسنده می‌کنیم. ما در رابطه با کنترل‌های داخلی مسئولیت پذیری مؤسسه‌مان هم باید تمرکز داشته باشیم. این نیز حوزه‌ای است که در سازمان‌های مردم نهاد بدان توجه می‌شود.
وی اضافه کرد: در اینجا این سوال مطرح می‌شود که تعامل با نیروهای داوطلبمان به چه صورت است؟ در پاسخ باید بگوییم فضایی که در خیریه‌ها وجود دارد متأسفانه با فضاهای انتفاعی بسیار متفاوت است. سازمان‌های انتفاعی به دفعات جلسه می‌گذارند به دفعات پیرامون یک مسئله صحبت می‌کنند اما در سازمان‌های غیر انتفاعی و مردم نهاد به این صورت نیست. خیرین مستندات، رفتار و تجربه یک سازمان را رصد و به نتیجه گیری می‌رسند که با آن سازمان کار بکنند یا کار نکنند. مرز این کار کردن یا نکردن احساس وجود مفهومی تحت عنوان شفافیت است. اما اجازه دهید چند جمله‌ای درباره الزام وجود شفافیت بگویم، زمانی که ما بخواهیم شفافیت را در سازمان ایجاد کنیم باید اعلام عمومی روش‌های حسابداری مؤسسه وجود داشته باشد و این موضوع باید در گزارش‌های سالانه به چشم بخورد. ما برای اینکه اطلاعات حسابداری را منتشر کنیم نیاز به انتشار اعداد و لیست‌ها داریم. تک تک کمپین‌های درآمد زا باید اعلام شود و باید به نظام‌هایی رجوع شود که به ما هم مرتبط باشد و امکان دسترسی به اطلاعات به خیرین وجود داشته باشد. یک خیریه باید چارچوب‌های اخلاقی خود را مشخص کند و این تضمین را به مخاطب بدهد که رازداری و حفظ اطلاعات خیر از جمله روش‌های مؤسسه خیریه ما است.
درمان سخنان خود را با این سوال که سنجش شفافیت چگونه انجام می‌شود؟ بدین شرح ادامه داد: استانداردهایی که عملکرد سازمان‌های مردم نهاد را مورد بررسی قرار می‌دهند به نوعی معیارهای شفافیت را در سازمان‌ها نیز مورد بررسی قرار می‌دهند. این معیارها در بررسی شرایط و وضعیت قانونی مؤسسه مورد بررسی قرار می‌گیرد. عموماً سازمان‌های بالا دستی سعی می‌کنند از نظام حسابداری یک سازمان مردم نهاد اطمینان حاصل کنند. موضوع کیفیت مؤسسه در یک سازمان مردم نهاد بسیار قابل اهمیت است و برنامه ریزی سازمانی حرف اول را در این رابطه می‌زند. اینها موضوعاتی ست که در رابطه با کیفیت سازمان شما مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
