در این هفته گفتارهای گوناگونی دراین باره منتشر شد؛ به همین مناسبت فرصتی فراهم شد تا گفت‌وگویی با دکتر مجابی رئیس کمیته محیط‌زیست مجمع تشخیص مصلحت درباره اهمیت زاگرس و به‌ویژه جایگاه جنگل‌های زاگرس انجام دهیم.
دکتر مجابی که خود سال‌ها در سازمان محیط‌زیست و وزارت جهاد کشاورزی در زمینهٔ مدیریت و حفاظت از محیط‌زیست تجربیات گرانقدری را در کارنامه دارد، بر آن است که راه‌حل مشکلات زاگرس تهیه طرحی جامع برای حفاظت، احیاء، توسعه و بهره‌برداری اصولی از جنگل‌ها و اراضی کشاورزی است.
جناب آقای دکتر مجابی، برای شروع بفرمایید چرا زاگرس برای طبیعت ایران مهم است؟
خوشبختانه در کشور ما دو رشته‌کوه با اهمیت وجود دارد رشته‌کوه البرز باریک بلند پر شیب با ۷۰۰ کیلومتر طول که امتداد کمربند کوهستانی آلپ – هیمالیا است. رشته‌کوه مهم دیگر که بیشتر به آن خواهیم پرداخت رشته‌کوه زاگرس است که یک سیستم واحد و پهنی از وسعت کشور را در بر می‌گیرد.
این رشته‌کوه بسیار عریض است و میانگین عرض آن ۳۰۰۰ تا ۷۰۰۰ کیلومتر از شمال غرب تا جنوب غرب امتداد دارد و ادامه‌ی آن تا اعماق آب‌های خلیج‌فارس هم ادامه پیدا می‌کند، همان‌طور که می‌دانید خلیج، پیشروی آب در خشکی است.
زاگرس به‌عنوان طولانی‌ترین رشته‌کوه ایران به شکل یک قوس بزرگ است از مرتفع‌ترین کوه‌هایش میت وان به دنا، زردکوه و اشترانکوه اشاره کرد که هر کدام از آنها بیش از ۴۰۰۰ متر ارتفاع دارند. جنگل‌های زاگرس ۱۱ استان کشور را در برمی‌گیرند و اقوام ارزشمندی همچون لرها، کردها، ترک‌ها و عرب‌ها، در این رشته‌کوه سکنی دارند. ۱۸۰ گونه درخت و درختچه در زاگرس وجود دارد؛ که اکثر آنها از ذخایر طبیعت ایران هستند.
البته بلوط درخت شاخص زاگرس است. برای بلوط چه باید کرد؟
بله همین‌طور است. درصد بالای ترکیب گونه بلوط در اکثر این نقاط است جنس بلوط ظاهر این جنگل‌ها را روشن می‌کند.
از میان درختانی که در این منطقه هستند درختان با سن بالا هم دیده می‌شود. بلوط‌های این منطقه به سه گونه قابل تقسیم هستند دارمازو- بلوط ایرانی و یوول. در حال حاضر کارهای تحقیقاتی ارزشمندی راجع به حفظ ذخایر ژنتیکی بلوط در دست انجام است و خوشبختانه تشکل‌های مردم‌نهاد هم دراین‌باره فعال هستند.
درختان دیگری هم در این جنگل‌ها هستند که ارزش بسیاری دارند مانند افرا، کیکم، بنه، زبان‌گنجشک، گلابی وحشی، ولیک، ارغوان، انواع بادام، زالزالک و گونه‌های متنوع گیاهی دیگر.
همچنین حیواناتی با اهمیتی چون پلنگ، بز، گرگ، کفتار، انواع روباه و پرنده‌های ارزشمندی مثل شاهین، بحری، کبک، انواع عقاب، باز، جغد شاخ‌دار و ... در این منطقه زندگی می‌کنند. در مجموع زاگرس یک اکوسیستم و مجموعه‌ای بی‌نظیر از ذخایر ژنتیکی است.
چرا هنوز ارزش کوهستان در برابر سایر پدیده‌ها تبیین نشده است؟
همه‌ی آثار خلقت بسیار ارزشمند هستند؛ چون اثری از صنع خدا و نشانگر وجود واجب‌الوجود هستند. در میان این مصنوعات و خلائق، کوه از اهمیت بالایی برخوردار است امروزه به بهانه‌ی اینکه به‌تازگی از روز جهانی کوهستان عبور کرده‌ایم بر این موضوع تأکید می‌کنم، کوه همواره به‌عنوان نماد استوار و محکم در ذهن تمام انسان‌ها ثبت شده است؛ اما کوه نوعی از اشکال زمین است که ارتفاع بیشتری نسبت به مناطق اطراف خودش دارد و در حقیقت کوه‌ها قسمتی از پوسته‌ی زمین هستند که نسبت به مناطق اطراف خودشان مرتفع‌تر هستند بنابراین کوه، زمین نسبتاً بلندی است که در یک منطقه گسترده می‌شود و عموماً بلندتر و شیب‌دارتر از تپه است. عموماً به ارتفاعات بلندتر از ۶۰۰ متر نسبت به زمین‌های اطراف کوه می‌گوییم و به سرزمین‌هایی که کوه بسیار داشته باشند کوهستان گفته می‌شود؛ اما در تعریف جهانی، کوه سه ویژگی دارد که شامل ارتفاع، شیب و دامنه‌های جغرافیایی است. کوه‌ها بسیار متنوع هستند از نظر جنس، ساختمان، سن و سایر مشخصات ولی عموماً کوه‌ها از برخورد و لغزش لایه‌های زمین که به‌آرامی صفحات تکنونیکی زمین حرکت می‌کنند به وجود می‌آیند. البته بعضی از کوه‌ها فرسایشی هستند و رسوب می‌گذارند و برخی از کوه‌ها نشانه‌ی آتش‌فشان هستند کوه‌ها یک‌پنجم وسعت جهان را تشکیل می‌دهند که بالاترین میزان کوه‌ها در قاره آسیا و کمترین آنها در قاره آفریقا است.
آقای دکتر، جدای از این تعاریف، کوه اثر مستقیم بر زندگی انسان‌ها دارد. اینجا بحث انسان و کوهستان مطرح است!
بله این تعاریف ما را به همین اهمیت می‌رساند، کوه‌ها نقش مستقیم و بسیار بالایی در محیط‌زیست دارند، مانند سدی در برابر جریانات هوا قرار می‌گیرند و این موجب بروز بارش در ارتفاعات می‌شود؛ کوه‌ها حلقه‌ی ارتباطی گردش آب میان رطوبت موجود در جو با جریان‌های سطحی هستند، توزیع ۸۰% آب‌های شیرین توسط آنها صورت می‌گیرد که سرچشمه رودهای بزرگ دنیا هستند. همین‌طور پناهگاه بسیار با اهمیت حیات‌وحش هستند جنگل‌های کوهستانی از مهم‌ترین اکوسیستم طبیعت محسوب می‌شوند.
بله همین‌طور است. فرهنگ و زندگی مردمان زاگرس با این کوهستان آمیخته است؛ اما در سال‌های اخیر کوه‌ها در معرض آسیب و تخریب قرار گرفته‌اند، راجع به این بلیه چه باید کرد؟
در تائید نظر شما باید یادآوری کنم که بیش از ۸۰ درصد عشایر کشور در این منطقه حضور دارند و تامین کننده مهمی در تولید گوشت هستند. ۴۰ درصد آب کشور از این منطقه تامین می‌شود و این منطقه، منطقه استراتژیک برای کشور محسوب می‌شود، متأسفانه آسیب و تخریب در چند جهت است؛ مانند فرسایش خاک که ناشی از عوامل متعدد ازجمله بهره‌برداری زودهنگام از مراتع و دام مازاد متکی بر مرتع، است. از مشکلات بااهمیت جنگل‌های زاگرس تغییرات شدید اقلیمی است و همچنین عدم آموزش گردشگران و بهره‌مندان که منجر به آتش‌سوزی‌های پی‌درپی در این جنگل‌ها شده است و پیکر زاگرس را رنجور کرده است.
از آتش‌سوزی گفتید، در سال جاری پیکر سبز زاگرس سوگوار این حریق‌های بی‌سابقه بود. چه برنامه‌های برای جلوگیری از آتش‌سوزی جنگل‌های ارزشمند زاگرس وجود دارد؟
جای تأسف است که عامل اصلی این آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی است و نه‌تنها منجر به از دست رفتن سالانه بیش از ۱۰ هزار هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی زاگرس می‌شود، بلکه اقوام غیور بومی را که برای اطفاء حریق همت می‌گمارند دچار آسیب‌دیدگی می‌نماید.
مرگ جان‌سوز البرز زارعی در اطفاء حریق جنگل‌های روستای دیل، همین‌طور سه فعال محیط‌زیست به نام‌های مختار خندانی، یاسین کریمی و بلال امینی در پاوه و نیز محمدجواد مختاری که برای خاموش کردن جنگل‌های زاگرس رفته بودند را همه را متأثر ساخت.
آنچه اهمیت دارد این است که تا قبل از شروع فصل گرم سال آتی اقدامات جدی در وهله اول برای جلوگیری و بعدازآن اطفاء حریق صورت پذیرد و همچنین برای حفظ جنگل‌های ارزشمند زاگرس به نظر می‌رسد لازم است از گسترش خدمات پهپادها برای مدیریت بهتر جنگل‌ها بهره برد؛ همچنین باید بیش از گذشته از پهپاد برای اطفاء حریق استفاده کرد. در کنار آن باید به افزایش و تقویت (ان جی او) و تشکل‌های مردم‌نهاد در حفاظت از جنگل روی آورد. به هر شکل باید مشارکت مردمی را افزایش داد و همچنین طرح جامعی برای حفاظت، احیاء، توسعه، بهره‌برداری اصولی از جنگل‌ها و اراضی کشاورزی تهیه و اجرا کرد.
انتهای پیام
