مهسا بهادری: مناظره تجربه‌ای است که در کشورهای مختلف وجود دارد و به مردم کمک می‌کند تا شناختی نسبی از نامزدها و برنامه‌هایشان به دست بیاورند. اما در وهله اول چیزی که نمایان می‌شود نوع کلام، رفتار و اخلاق نامزدهاست که بیش از هرچیز به چشم می‌آید. هرقدر هم که کاندیداها برنامه‌های مدون و مفصلی را ارائه دهند اگر پیش پا افتاده‌ترین مسائل اخلاقی و فرهنگی را رعایت نکنند، برنامه‌های آنها برای کسی روشن نمی‌شود، موضوعی که در دور اول مناظره انتخابات ۱۴۰۰ رخ داد و چیزی جز جدل در ذهن مخاطبان باقی نماند. هرچند که موضوع برنامه مهم است اما دکور و صحنه هم در جذب مخاطب تاثیر گذار است. دکوری که در استودیوی شماره ۱۱، بزرگ‌ترین استودیوی تلویزیون با مساحت ۴۸۰ متر زده شد می‌توانست جذابیت بیشتری برای مخاطبان داشته باشد.
نکته بعدی رعایت اصول ابتدایی کارگردانی بود. دربرنامه‌ای با چنین میزان حساسیتی هر واکنشی از جانب هر یک از کاندیداها بسیار حائز اهمیت است، اما کارگردان تلویزیون در مهم‌ترین لحظات، فقط تصویر کاندیدایی که در حال صحبت کردن بود را به نمایش می‌گذاشت و همین موضوع هم به مخاطبان اجازه نمی‌داد تا واکنش دیگر نماینده‌ها نسبت به هر حرفی را به درستی بررسی کنند.
بزرگ‌ترین مزیت پخش مناظره‌ها از تلویزیون این است که همه افراد این امکان را دارند تا نقطه نظرات کاندیداها را بشنوند. اما معایب این مناظرات کم نبود.
به همین دلیل و برای بررسی این موارد با دکتر اکبر نصراللهی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و رییس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه، دکتر داوود زارعیان، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و مهران رسام، تهیه کننده تلویزیون به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که درباره هر فردی مطرح می‌شود، رعایت اصول اخلاقی است، اصولی که اولین معیار برای تشخیص جایگاه افراد مخصوصا رئیس جمهور یک کشور است. اخلاقی که در سری اول و دوم مناظره ریاست جمهوری در برخی کمتر دیده شد.
اکبر نصراللهی درباره رعایت اصول اخلاقی در برنامه مناظره کاندیداهای ریاست جمهوری می‌گوید: «میزان اخلاقی یا غیر اخلاقی بودن کاندیداها را با بیان نظرات مغایر با اطلاعات آنها می‌توانیم بسنجیم در مناظره هم دیدیم که تا نظراتی مغایر مطرح می‌شد، برخی از کاندیداها به سرعت واکنش نشان می‌دادند و یا بعضا به یکدیگر توهین می‌کردند. به نظر من در مناظره اول، اخلاق، حلقه گم شده‌ای بود که هرچه گشتیم کمتر آن را دیدیم، اگرچه چند نفر صبوری کردند اما اکثریت صحبت‌های خودشان را انجام دادند و اصلا با سوال مطرح شده کاری نداشتند.»
اکبر نصراللهی: در مناظره اول، اخلاق، حلقه گم شده‌ای بود که هرچه گشتیم کمتر آن را دیدیم
مهران رسام نیز درباره جدل‌هایی که در برنامه مناظراتی وجود داشت می‌گوید: «امکان ندارد که این برنامه‌ها بدون چالش و جدل باشد، یک برنامه‌ای را در نظر بگیرید که هیچ نقش منفی نداشته باشد، آن برنامه هیچ جذابیتی نخواهد داشت. البته شرایط مناظره با تلویزیون و جدل و این موارد کاری ندارد، یکسری اصول اخلاقی وجود دارد و دوستانی که کاندید می‌شوند، باید تمرین و شبیه سازی می‌کردند که قرار است چگونه در تلویزیون صحبت کنند.»
داوود زارعیان نیز معتقد است، جدل یکی از ارکان اصلی مناظره است اما اگر درست از آن استفاده نشود، احساس غیراخلاقی بودن به مخاطب دست می‌دهد، او در این‌باره می‌گوید: «جلب نظر مخاطب در فضای مناظره و انتخابات با متمایز بودن و حرف متفاوت زدن رخ می‌دهد اما آن چیزی که ما تا کنون دیده‌ایم، شباهت چندانی به مناظره نداشت و با سنجش افکار عمومی متوجه شدم که فقط نکات خاص در ذهن مخاطبان مانده و مباحث مهمی که مطرح شده در ذهن‌ها نمانده است به همین دلیل اگر این گفت‌وگوها تک به تک یا دو به دو باشد می‌توان مناظره را از این حالت خارج کرد تا با وجود برخی از جدل‌ها احساس غیر اخلاقی بودن به مخاطب دست ندهد.»
پس از برگزاری دور اول و دوم مناظره کاندیداها، اصلی‌ترین ایرادی که هم به برنامه سازان و هم صدا و سیما وارد شد، نداشتن برنامه‌های مناظره در طول سال و با موضوع‌های مختلف است که همین موضوع هم سبب شده تا نه اصول ابتدایی مناظره را به خوبی بدانیم و نه تفاوتی میان مناظره خوب و بد قائل شویم.
رسام درباره دلیل اصلی نداشتن برنامه‌های مناظره‌ای در تلویزیون می‌گوید: « هیچ برنامه‌ای در قالب مناظره در تلویزیون ساخته نمی‌شود، چون به قدر کافی جنبه‌اش را نداریم تا نظرات مخالفانمان را بشنویم. مناظره و گفت و گو یک مسئله فرهنگی است ما مردم با فرهنگی هستیم اما تا کسی چیزی به ما می‌گوید فوری عصبانی می‌شویم به همین دلیل برنامه مناظره محور ساخته نمی‌شود و ماهم آنچنان با اصول آن آشنایی نداریم.»
مهران رسام: هیچ برنامه‌ای در قالب مناظره در تلویزیون ساخته نمی‌شود، چون به قدر کافی جنبه‌اش را نداریم تا نظرات مخالفانمان را بشنویم
زارعیان درباره دلیل اصلی عدم آشنایی با قواعد ابتدایی مناظره در کشور می‌گوید : «ما در کشور مناظره نمی‌بینیم که نحوه حضور و شرکت در آن را یاد بگیریم، نکته دوم اینکه کاندیداهایی که در حال حاضر در فضای جامعه حضور دارند، مشاور رسانه‌ای مسلط در این حوزه ندارند. معمولا در مناظرات مهم جهانی، مشاوران رسانه‌ای کاندیداهای ریاست جمهوری، در نوع پوشش، نوع نشستن، نحوه شروع، حرکات کلامی، حرکات غیر کلامی و حتی آرایش صورت نقش مهمی دارند و نامزدها را به این سمت می‌برند که اثرگذار باشد، اما آیا واقعا نامزدهای ما مشاوران این‌چنینی دارند؟»
نصراللهی هم معتقد است که نابلدی در اصول مناظره باعث می‌شود که در تلویزیون برنامه مناظره محور ساخته نشود، او در این‌باره می‌گوید: «بخشی از این نابلدی به این دلیل است که برنامه مناظره محور در تلویزیون ساخته نمی‌شود به جز ایام انتخابات اما این را هم باید در نظر بگیریم که امام رضا (ع) با مخالفانش هم مناظره داشته است و این کار را حتی با دشمنانشان هم با استدلال، منطق و اخلاق انجام می‌دادند. برنامه مناظره محور چند سال است که در ایام انتخابات روی آنتن تلویزیون می‌رود، در صورتی که باید همواره در همه مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... وجود داشته باشد تا مردم ببینند، عادت کنند و یاد بگیرند که باید چه چیز بشنوند. در حال حاضر کلاب هاوس یک مدل کاملا مناسب برای جا انداختن فرهنگ مناظره است متاسفانه ما بیان برنامه خاصی را در مناظره ندیدیم و بیشتر شاهد چالش و جدل بودیم.»
در ساخت یک برنامه تلویزیونی، عوامل متعددی باعث ایجاد جذابیت می‌شوند، دکور برنامه، طراحی صحنه، نوع حرکت دوربین‌ها موضوع برنامه و از همه مهم‌تر مجری و نحوه اجرای او است که باعث بیشتر دیده شدند برنامه می‌شود. چند دوره است که مرتضی حیدری مسئولیت اجرای برنامه مناظره کاندیداها را برعهده می‌گیرد. مجری‌ای که به سبب چهارچوب تعیین شده برای او توانایی چندانی برای به گردش درآوردن مناظره ندارد.
زارعیان درباره نحوه اجرای مرتضی حیدری و چهارچوب از پیش تعیین شده او می‌گوید: «آقای حیدری مجری بسیار توانمندی است اما وقتی مجری را در قالب از پیش تعیین شده قرار می‌دهیم، قطعا جای حرکت مضاعف ندارد. وقتی به مجری بگویند این سوال را بپرس، در زمان سه دقیقه‌ای وارد صحبت افراد نشو و یکسری چهارچوب برای او تعیین می‌کنند، به نظر می‌رسد که این محدودیت مجری را دچار مشکل می‌کند و باعث می‌شود رضایت مخاطب جلب نشود. مجری مناظره باید اختیارت بیشتری داشته باشد تا بتواند از زبان بدن، کلام و از دانش و اطلاعاتش کمک بگیرد ولی به نظر می‌رسد که این اجازه چندان به آقای حیدری داده نشده است.»
داوود زارعیان: مجری مناظره باید اختیارت بیشتری داشته باشد، این اجازه چندان به آقای حیدری داده نشده است
مهران رسام اجرای مجری مناظرات را بسیار خوب دانست و معتقد بود که برنامه سازان باید طراحی صحنه و دکور جذاب‌تری را برای چنین برنامه‌ای در نظر می‌گرفتند او در این‌باره می‌گوید: «من فکر می‌کنم آقای حیدری با اجرای این مناظره‌ها بهترین اجرای خود را به نمایش گذاشتند. ایشان در جایگاه خودشان کاری که درخواست شده بود را انجام دادند و در آن هم موفق ظاهر شدند. اما تلویزیون می‌توانست با طراحی بهتر صحنه، چیدمان و دکور، برنامه بهتری روی آنتن برود.»
اکبرنصراللهی هم به موضوع چهارچوب‌های تعیین شده برای مجری برنامه اشاره می‌کند و می‌گوید :«آقای حیدری را می‌شناسم، مجری بسیار توانمندی است، اما موضوعی که وجود دارد میزان اختیاراتی است که در دسترس ایشان قرار می‌گیرد. آیا این اختیار را دارد که سوال خودش را مطرح کند؟ سازمان صداوسیما یکسری قواعد و محدودیت‌هایی دارد و با همان روند پیش می‌رود مگر زمانی که بپذیرد این شکل مناسب نیست تا تصمیم بگیرد رویه خودش را تغییر دهد وگرنه نمی‌توانیم به مجری ایراد وارد کنیم.»
۵۸۲۴۵
