آیین یلدا جشنی است که از هفت هزار سال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار می شود و نیاکان ما به دانش گاه شماری دست پیدا کردند و دریافتند که نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است. ایرانیان باستان، آخرین روز پاییز و روز نخست زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و جشنی برپا می‌کردند.
حکایت یلدا اما از وضعیت خورشید در آسمان ایجاد می‌شود، جایی که خورشید در حرکت سالیانه خود در اول زمستان در جنوبی‌ترین نقطه شرق طلوع کرده و در جنوبی‌ترین نقطه غرب، غروب می‌کند و با کم شدن زاویه حرکتی خورشید در آسمان در این زمان شاهد انقلاب زمستانی و بلندترین شب و کوتاهترین روز سال هستیم. از فردای آن، ارتفاع خورشید مجددا افزایش می یابد و غلبه خورشید بر تاریکی آغاز می شود که از آن به زایش خورشید یاد می کرده اند. از این زمان به بعد طول روزها بیشتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود.
عمران مرادی- عضو شورای علمی مرکز نجوم ادیب اصفهان در توضیح علمی و نجومی این رویداد، به ایسنا، گفت: از گذشته های دور، چهار موقعیت خورشید برای ایرانیان ارزشمند بوده و نقاط عطف تقویمی برای ایرانیان باستان محسوب می شود.
وی با بیان اینکه شغل های اصلی ایرانیان باستان که همان کشاورزی و دامپروی بوده بر مبنای این چهار موقعیت شکل می گرفته است، افزود: این چهار موقعیت در سال که وابسته به نجوم و حرکت زمین به دور خورشید است، موجب ایجاد و تغییر فصول شده و از دیرباز برای ایرانیان بسیار حائز اهمیت است.
این پژوهشگر و مدرس نجوم تصریح کرد: از این چهار موقعیت ۲ مورد اعتدالین (بهاری و پاییزی) و ۲ نقطه انقلابین (تابستانی و زمستانی) نامیده می شود. ایرانیان باستان این چهار زمان مهم را با برپایی آیین و رسوم خاصی گرامی می داشتند. در حال حاضر ۲ آیین نوروز و شب یلدا برای ما باقی مانده و همچون نیاکانمان آن را جشن می گیریم.
حرکت زمین حدود ۷ درصد در گرما و سرمای دما بر روی زمین تاثیر گذار است
مرادی توضیح داد: نقطه نخست، «اعتدال بهاری» است که لحظه تحویل سال است. یعنی زمانی که زمین یک دور کامل زده است. از روز نخست بهار ارتفاع خورشید رفته رفته زیاد می‌شود تا اول تیر که «انقلاب تابستانی» رخ میدهد و طولانی‌ترین روز و کوتاه ترین شب سال را شاهد هستیم.
وی تصریح کرد: ارتفاع خورشید تا اول مهر کم می‌شود و به «اعتدال پاییزی» می‌رسیم، تا آخر پاییز که در شب یلدا «انقلاب زمستانی» آغاز می‌شود.
این پژوهشگر و مدرس نجوم توضیح داد: اعتدال زمان هایی است که کل کره زمین از نظر دما و آب و هوا در حالت اعتدال قرار می گیرد و شرایط در تمام کره زمین یکسان است. در دو نقطه اعتدالین یک وضعیت اعتدال رخ میدهد، یعنی زمانی‌که در نیمکره شمالی فصل بهار است و نیمکره جنوبی پاییز را تجربه می کنند و برعکس. در زمان اعتدالین طول روز و شب دقیقا برابر است و ۱۲ ساعت روز و ۱۲ ساعت شب است. خورشید دقیقا از شرق طلوع و در غرب غروب می کند.
وی توضیح داد: در زمانی که زمستان در نیمکره شمالی آغاز می‌شود، برای ساکنان نیمکره جنوبی، شروع فصل تابستان است و ساکنان نیمکره جنوبی بلندترین روز و کوتاهترین شب را تجربه خواهند کرد.
نقاط انقلابین؛ زمان اوج گرما و سرما
این پژوهشگر نجوم با اشاره به وضعیت خورشید در این فصل سال، گفت: درحال حاضر در وضعیتی هستیم که نیمکره شمالی و قطب شمال در جهت مخالف خورشید قرار دارند و تابش خورشید مایل است، بنابراین در نیمکره شمالی، زمستان آغاز می شود.
مرادی انقلابین را زمان اوج گرما و سرما اعلام کرد و گفت: حرکت زمین به دور خورشید و دوری و نزدیکی خورشید به زمین باعث ایجاد فصول نمی شود و از آنجاییکه مدار حرکت زمین بیضی است، تنها حدود ۷ درصد در گرما و سرمای دما بر روی زمین تاثیر گذار است. در زمان انقلاب تابستانی نیمکره شمالی خورشید در اوج ارتفاع قرار می گیرد و در نوار استوایی شمالی عمود می تابد و در بقیه مناطق نیز در اوج فاصله است، در این حالت در نیمکره شمالی اول تیر طولانی ترین روز سال و کوتاه ترین شب را خواهیم داشت و وضعیت مقارن آن در نیمکره جنوبی طولانی ترین شب سال و کوتاه ترین روز خواهد بود.
عامل اصلی تغییر فصول در زمین کج بودن محور زمین است
وی با تاکید براینکه عامل اصلی تغییر فصول در زمین کج بودن محور زمین است، تصریح کرد: اگر میله ای فرضی را از مرکز و قطب شمال و جنوب زمین عبور دهیم، این میله فرضی محور زمین است و نسبت به مدار عمود نیست و در واقع موجب می شود که زمین در ماه های مختلف و موقعیت های مختلف مدار تابش خورشید را متفاوت احساس کند.
به گفته مرادی مدار زمین نسبت به خورشید حدود ۲۳.۵ درجه کج است، یعنی زمین در هنگام چرخش به دور خورشید، گاهی قطب شمال و نیمکره شمالی به سمت خورشید قرار می‌گیرد که در این زمان در نیمکره شمالی تابستان است و برعکس نیمکره جنوبی که از خورشید دور می‌شود، زمستان را تجربه می‌کند و زمانی که زمین دور می‌زند و سمت دیگر آن به سوی خورشید قرار می‌گیرد و روند فصول در نیمکره های زمین برعکس می‌شود.
این مدرس نجوم توضیح داد: در نقطه انقلاب تابستانی خورشید از شمال شرق طلوع و در شمال غرب غروب می کند بعد از آن این مسیر حرکت خورشید دوباره به سمت شرق می رود و کم کم شب ها بلند و روزها کوتاه می شود. اول دی خورشید از جنوب شرق طلوع می کند و کوتاهترین روز سال و طولانی ترین شب سال رخ میدهد. البته باید توجه داشت که این موقعیت در نیمکره جنوبی و شمالی برعکس است.
مرادی با اشاره به اهمیت شب یلدا، گفت: چهار نقطه منجمان از دیرباز برای ایرانیان حائز اهمیت بوده و با برپایی جشن‌هایی این لحظات را جشن می‌گرفتند که اکنون تنها لحظه اعتدال بهاری و انقلاب زمستانی برای ما باقی مانده است.
نیاکان ما یلدا را شب چیرگی روشنایی بر تاریکی می دانستند
وی افزود: از گذشته‌های دور مرسوم بوده که شب یلدا به منزل یکی از بزرگان فامیل دور هم جمع می‌شدند و با خوردن تنقلات، گفت‌وگوی صمیمانه و کتابخوانی و از جمله شاهنامه‌خوانی و تفال بر دیوان حافظ، کوچکترها از تجارب بزرگترها بهره‌مند می‌شدند و با رسم و رسوم ملی و طریق صحیح زندگی آشنا می‌شدند.
این پژوهشگر با بیان اینکه نیاکان ما یلدا را شب چیرگی روشنایی بر تاریکی می دانستند و سعی می کردند در طولانی ترین شب سال شاد باشند، اظهار کرد: از فردای این روز جهت حرکت خورشید عوض می شود تا به اول فروردین و اعتدال بهاری برسیم.
مرادی به شرایط متفاوت امسال در پی شیوع ویروس کرونا اشاره کرد و گفت: یلدای امسال متفاوت است. همه مراسم ها با بیماری کووید ۱۹ که دنیا را دگرگون کرده دستخوش تغییر شده است و یلدای امسال ما نیز مستثنی نیست. ستاره شناسان بیش از آنچه دغدغه نجومی و مقارنه مشتری و زحل که در شب یلدا رخ می دهد را داشته باشند، به فکر بیماری کووید هستند.
وی با بیان اینکه هیچ چیز به اندازه علم جلوی بیماری ها را نمی گیرد، تصریح کرد: هیچکدام از ما نمی دانیم وضعیت این بیماری چگونه است و ممکن است خود بی هیچ علامتی ناقل آن باشیم. پس برای جلوگیری از انتشار بیشتر این ویروس، بیایم امسال یلدا را متفاوت برگزار کنیم.
این پژوهشگر نجوم با تاکید براینکه نگذاریم شب یلدا برای ما تبدیل به عزا شود، خاطرنشان کرد: امسال به هر صورتی گذرا است و اگر امسال را به تنهایی سپری کنیم شب یلداهای شادی در ادامه زندگی خواهیم داشت. پس بهتر است با در خانه ماندن و برگزاری مجازی یلدا با عزیزان و بزرگان فامیل، زمینه های نشر ویروس را از بین ببریم.
مرادی تاکید کرد: نگذاریم امسال شب یلدا آخرین شب یلدا برایمان باشد؛ چرا که ممکن است با جمع شدن در کنار هم آخرین شب یلدا را رقم بزنیم. بهترین کار برای کنترل ویروس کرونا قطع زنجیره انتقال است و با در خانه ماندن و جلوگیری از تجمعات غیر ضرور می توانیم به این مهم دست یابیم.
درخشش ستاره کریسمس در شب یلدا
این منجم به مقارنه سیاره‌های مشتری و زحل در شب ۲۱ دسامبر (اول دی ماه) اشاره کرد و گفت: این دو غول منظومه شمسی در نزدیک ترین فاصله از هم قرار خواهند گرفت که به ظهور «ستاره کریسمس» معروف است.
مرادی افزود: از این پدیده تحت عنوان ستاره کریسمس یاد می شود و آخرین باری که این دو سیاره در کنار هم قرار گرفتند، مربوط به ۸۰۰ سال پیش بوده و رویداد بعدی که شاهد همنشینی این دو سیاره هستیم در سال ۲۰۸۰ است که البته دیگر در شب کریسمس نبوده و در اردیبهشت ماه رخ می دهد.
این مدرس نجوم توضیح داد: مقارنه سیارات و اجرام آسمانی پدیده نادری نیست. مُقارنه در ستاره‌شناسی به هم‌راستا قرار گرفتن دو یا چند جرم سماوی با یکدیگر از منظر زمین می‌گویند به گونه‌ای که در آسمان در کنار هم دیده شوند.
مرادی تاکید کرد: اما قرار گرفتن این دو سیاره در کنار هم در این تاریخ خاص پدیده ای نادر است که اکنون پس از ۸۰۰ سال تکرار می شود و تقارن آن با شب یلدای ما جذابیتی مضاعف در این شب خواهد بود. در اصل هر ۲۰ سال این پدیده بین سیارات رخ میدهد که اکنون بین مشتری و زحل نادرترین است.
انتهای پیام
