ابوالفضل مکرمی‌فر روز یکشنبه در گفت و گوبا خبرنگار ایرنا افزود: بند تاریخی فریمان در ۹ کیلومتری غرب این شهر قرار دارد که در فاصله ۲۵۰ متری نرسیده به سازه اصلی سد و در سمت راست مسیر، فضایی مشجر و محصور واقع است که به باغ آسیاب قدیمی معروف است.
وی ادامه داد: بررسی کلی شواهد معماری و گفته‌های افراد آگاه و بررسی تصاویر هوایی نشان می‌دهد که در حدود سال‌های ۱۳۱۵ قبل از احداث باغ مذکور، یک آسیاب قدیمی در محل وجود داشته و پس از حضور معماران آلمانی در فریمان، این آسیاب بازطراحی شده و با ساخت منبع آب موجود، به صورت موثرتر به فعالیت خود ادامه داده است.
مکرمی‌فر اظهار کرد: در این دوره با طراحی و ایجاد این باغ، مکان مناسبی برای تفرج اهالی به وجود آمده و ساختمان سنگی موجود نیز برای اقامت افراد در باغ احداث شده است.
وی یادآور شد: مالکیت کنونی این اثر خصوصی و در تملک کارخانه قند فریمان است.
مسوول دفتر ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی نیز در باره مشخصات این اثر تاریخی گفت: باغ با طرح کلی ذوزنقه، ۱۴ هزار مترمربع مساحت دارد.
محمود طغرایی ادامه داد: در داخل باغ چند بخش قابل تفکیک است که پس از ورود، در دو طرف آن دو ساختمان قرار دارد.
وی اظهار کرد: ساختمان سمت راست شامل یک بنای سنگی و مسقف است که با طرح کلی مستطیلی دارای ۱۷.۸۰ متر طول و ۱۵ متر عرض ۲۵۰ مترمربع مساحت است.
طغرایی گفت: در پیرامون این ساختمان چندین پنجره به فواصل مشخص ساخته شده که نشان می‌دهد از آن به منظور اقامت استفاده می‌شده است.
مسوول دفتر ثبت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی گفت: ساختمان سمت چپ شامل یک سازه آجری تخریب‌شده قدیمی‌تر و یک ساختمان دوطبقه است که به گفته افراد آگاه، بخش آسیاب قدیمی است.
طغرایی افزود: طرح این ساختمان نیز مستطیلی شکل بوده و ابعاد آن ۱۵.۸ متر طول با ۱۰ متر عرض است که با مساحت ۱۴۰ متر مربعی در دو طبقه ساخته شده و فضای کلی آن شامل یک اتاق بزرگ و ایوانی در جلو آن و رو به سوی ورودی باغ است.
وی اظهار کرد: در ضلع غربی این ساختمان دو فضای مربع شکل کوچک نیز ساخته شده که به نظر مخزن آب می‌آیند، سازه‌های قدیمی تخریب‌شده نیز شامل دو فضای مربع مستطیل شکل هستند که بخش عمده آنها از بین رفته و نیاز به خاک‌برداری و شناسایی پلان دارد.
طغرایی ادامه داد: پس از ورورد به داخل باغ، دری مقابل یک پلکان سنگی تراشیده شده قرار دارد که با ۱۰ پله به سمت بالا می‌رود، بخش اصلی باغ در این قسمت قرار گرفته و شامل فضایی مشجر با طرح کلی چهارباغ و درختان کاج بلند و قدیمی است که در دو ردیف متقاطع و به علاوه‌ای قرار دارند.
وی گفت: در سمت غرب محدوده مشجر، بقایای یک استخر سنگی بزرگ قرار دارد. این مخزن آب از طریق یک جوی سنگی که از جوی آب در سمت غرب باغ عبور می‌کند، منشعب شده و آب را به سمت دو مخزن اصلی و فرعی سنگی قرار گرفته در کنار هم هدایت می کند. طراحی باغ چهاربخشی، وجود یک استخر که از سنگ‌های بزرگ تراشیده شده ساخته شده، وجود شبکه انتقال آب این استخر به منظور راه‌اندازی آسیاب آبی و همچنین وجود چندین پل سنگتراش در این باغ از جمله داشته های ارزشمند این اثر تاریخی است که امید است با توجه بیشتر مالک به نگهداری، حفاظت، مرمت و باززنده سازی آن به عنوان یک مجموعه گردشگری تاریخی، در کنار سد تاریخی فریمان، به مکانی برای بازدید گردشگران تبدیل شود.
تاکنون بیش از هزار و ۷۵۰ اثر تاریخی و فرهنگی در خراسان رضوی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
