همشهری- آرش نهاوندی: با وجود اعلام نام دیوید دیوپ، نویسنده «شب‌ها همه خون‌ها سیاه است» و آنا مسچوواکیس، مترجم این رمان، به‌عنوان برندگان جایزه بین‌المللی بوکر ۲۰۲۱، هر کدام از۶ رمان راه‌یافته به مرحله نهایی این دور از جوایز پس از بررسی به‌طور جداگانه از سوی منتقدان مورد تحسین قرار گرفتند. ازجمله کتاب‌های ستایش شده در فهرست نهایی توسط منتقدان، به رمان «خاطرات برای خاطرات» اثر ماریا استپانووا، نویسنده مطرح اهل روسیه می‌توان اشاره کرد. منتقدان این کتاب را مورد تحسین و ستایش بسیار قرار داده‌اند. از آنجایی که این جایزه از معتبرترین جوایز ادبی سال محسوب می‌شود و به بهترین رمان ترجمه شده خارجی به زبان انگلیسی تعلق می‌گیرد، راه یافتن به فهرست نهایی «بوکر» باعث ارتقای جایگاه هر نویسنده‌ای می‌شود و می‌تواند اعتبار او و کتابش را در میان مخاطبان بین‌المللی به طرز بی‌سابقه‌ای ارتقا دهد.
ماریا استپانووا از نویسندگان شناخته‌شده‌ای است که آثارش تاکنون به زبان‌های فرانسوی، اسپانیایی و دانمارکی نیز ترجمه شده است. رمان «خاطرات برای خاطرات» ازجمله کتاب‌های وی است که پس از ترجمه به زبان آلمانی به ۱۰ زبان دیگر نیز ترجمه شده است. این سومین‌باری است که نویسنده‌ای از روسیه در فهرست نهایی جایزه بوکر بین‌المللی قرار می‌گیرد، ا اما اکنون به‌دلیل شیوع پاندمی کرونا و همچنین فضای تند سیاسی روسیه، ماریا استپانووا در ویلایی نزدیک مسکو زندگی می‌کند. فضای بسته سیاسی در روسیه کنونی باعث شده بسیاری از اهالی فرهنگ در این کشور در ویلاهایی در حومه مسکو و سایر شهرهای بزرگ روسیه در تبعیدی خودخواسته زندگی کنند. ماریا استپانووا نیز از جمله این نویسندگان است که از ویلای خود، با ناشران آثارش در سراسر دنیا مکاتبه دارد. او همچنین بر کارهای سایت «colta.ru» یکی از آخرین پلتفرم‌های خبرنگاری مستقل در روسیه، نظارت دارد. او سردبیر و نویسنده این پلتفرم است. ماریا استپانووا از زمان نامزد شدنش برای دریافت جایزه بین‌المللی بوکر گفت‌وگوهای زیادی را با اهالی رسانه انجام داده است.
از خاطرات برای خاطرات
کتاب «خاطرات برای خاطرات» که استپانووا چندین سال روی نگارش آن کار کرده ازجمله کتاب‌هایی است که در سال ۲۰۱۷ شور و هیجان خاصی در جامعه روسیه ایجاد کرده است. منتقدان ادبی نیز این کتاب را به‌عنوان مهم‌ترین و تأثیرگذارترین کتابی که در دهه اخیر به زبان روسی نوشته شده مورد تحسین قرار داده‌اند. استپانووا در این کتاب متفکرانه و چند لایه‌ای و چند سطحی داستان زندگی خانواده خود را روایت کرده و به طبیعت خاطره به‌طور ویژه و تا حدی روانشناسانه نیز اشاره کرده است. منتقدان، کتاب وی را حاوی رشته‌های عمیق و درهم تنیده‌ای از داستان‌های عاشقانه، خاطرات سفرها و تفکرات یک خانواده روسی در ۱۰۰ سال اخیر توصیف کرده‌اند. به باور بخش عمده‌ای از منتقدان، در این کتاب داستانی روایت شده که در لابه‌لای سطور کتاب‌ها نمی‌توان ردی از آن یافت؛ به‌ویژه در کتاب‌های روسی.
ماریا استپانووا اما در این کتاب نگرش خود را به وضعیت کنونی روسیه نیز منعکس کرده است. استپانووا معتقد است که مقامات روسیه هم‌اکنون در حال تحریف و زدودن واقعیات درباره تاریخ معاصر این کشور هستند.
او در گفت‌وگو با دویچه‌وله متذکر شده است که ولادیمیر پوتین قصد دارد خود را در تاریخ، یک سیاستمدار و رئیس‌جمهوری شکست‌ناپذیر نشان دهد. تاریخ مورد علاقه او تاریخی است که در آن به عظمت دوران روسیه تزاری، عصر پیروزمندانه استالین و دوران ریاست‌جمهوری پوتین به‌عنوان دوره‌ای مملو از افتخار و ثبات، پرداخته شود.
به‌گفته استپانووا، مقامات کنونی به‌گونه‌ای تاریخ روسیه را وارونه جلوه می‌دهند که گویی انقلاب، جنگ داخلی و دوره وحشتناک و کشتار استالینی هیچ‌گاه رخ نداده است. نگاه تاریخی پوتین بر مبنای این ترسیم شده که هدف وسیله را توجیه می‌کند. علاوه بر این در سال‌های اخیر در روسیه قوانینی تصویب شده که راه را برای جعل و تحریف تاریخ هموار می‌کند.
تلاش برای گفت‌وگو و تبادل فرهنگی
ماریا استپانووا اگرچه در وهله اول یک شاعر و نویسنده است، اما تلاش دارد با آثار و سخنان خود راه گفت‌وگو میان فرهنگ‌ها را هموار کند. او از اوایل دهه ۱۹۹۰ و زمانی که همچنان در مؤسسه ادبی «ماکسیم گورکی» در مسکو تحصیل می‌کرد تا به امروز حجم زیادی شعر و نمایشنامه نوشته است.
او با حضور مکرر در جلسات شعرخوانی، بحث سیاسی یا با حضور در نمایشگاه‌های مختلف کتاب، خود را به‌عنوان یکی از چهره‌های کلیدی و تأثیرگذار در زندگی فرهنگی روسیه مطرح کرده است. او ضمن تأکید بر اهمیت گفت‌وگوی بین فرهنگی از این واهمه دارد که فرهنگ در انزوای روسیه همچنان خود را درگیر دنیای درونی خود کند که این مسئله به‌احتمال زیاد زمینه از بین رفتن تدریجی ادب و فرهنگ در روسیه را فراهم خواهد کرد. او در این‌باره توضیح می‌دهد که انزوای سیاسی روسیه در زمان جنگ سرد باعث از دست رفتن زبان مشترک با سایر کشورها شد. او همچنین بر این باور است که اکنون دیالوگ گسترده ادبی در سطح جهان شکل گرفته و خیلی مهم است که مطالب نوشتاری در روسیه از این دیالوگ برکنار نماند.
او همچنین از منتقدان حکومت روسیه است و به صراحت نظر خود را درباره سیاست‌های دولت این کشور بیان می‌کند. ماریا استپانووا می‌گوید به‌نظرم دولت راهی برای سرکوب مردم بدون نیاز به اردوگاه‌های کار اجباری و اعدام‌ها پیدا کرده است.
