خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه – سارا فرجی: هر چهارسال یکبار که قرار است انتخابات ریاست جمهوری برگزار شود، پس از تائید صلاحیت نامزدها همه جا صحبت از برگزاری مناظره هاست و یکی از جذاب ترین برنامه های صدا و سیما برای عموم مردم وحتی رسانه های خارجی تماشای این مناظرات است. انگار از همان ابتدای مشخص شدن نامزدهای ریاست جمهوری همه منتظرند ببینند قرار است در مناظرات چه اتفاقی قرار است و با اینکه در فاصله میان تائید صلاحیت نامزدها تا روز برگزاری انتخابات برنامه های تلویزیونی زیادی پخش می شود، امام مناظره به خاطر ذات جنجالی که دارد برای مردم جذاب و دیدنی تر است اما چرا؟
در تعریفی که از مناظره در فرهنگ علوم سیاسی آقابخشی و افشاری راد آمده، مناظره گفتگوی دو یا چند نفر درباره موضوعی است که بحث کنندگان در آن اتفاق‌نظر نداشته باشند.براین اساس در مناظره هرکس می‌کوشد تا با آوردن دلایل و شواهد، نظر خود را ثابت کند. بحث باید قواعد مشخص داشته باشد تا آشکار شود که نتیجه چیست.شرایط یک بحث جدی آن است که: الف) دو حکم متقابل مورد نزاع منطقی فرمولبندی شود تا معلوم گردد بحث برسر چیست و تزهای متضاد کدام است. ب) نفر اول، استدلالات خود را به سود حکم خود بیان کند. پ) نفر دوم، آن استدلالات را می‌پذیرد یا رد می‌کند و استدلالات اضافی خود را می‌افزاید ت) این جریان تا زمانی که ضرورت دارد ادامه می یابد. دو طرف بحث، باید دقیق و صبور باشند.سخن یکدیگر را یادداشت کنند و یا به خاطر بسپارند و در هر نکته‌ای که به توافق رسیدند اعلام نمایند و آن را از جریان بحث خارج سازند تا بار بحث سبک‌تر شود.دیگران نیز با توجه به جروبحث حق را از باطل تمیز دهند و تصورات صحیح را از ناصحیح بازشناسند.
بگذریم از اینکه مناظراتی که در این سالها از تلویزیون پخش شد تقریباً هیچکدام از این شاخصه ها را نداشت اما قرار بود این مناظره ها با هدف اصلی اقناع افکار افکار عمومی برگزار شود به این معنا که مردم با دیدن این مناظرات در درجه اول تشویق به رای دادن شوند و در درجه دوم بهتر بتوانند تصمیم بگیرند که چه کسی را انتخاب کنند که متاسفانه مناظرات این دوره از انتخابات ریاست جمهوری این کار را هم نتوانست انجام دهد اما چرا؟
چون صحنه این دوره از مناظرات همانند دوره های قبلی مناظرات ریاست جمهوری (در سالهای ۱۳۸۸، ۱۳۹۲، ۱۳۹۶) بیشتر تبدیل شده به مکانی برای تسویه حساب هایشخصی و عقده گشایی دولتمردان نه جایی برای پرداختن به دغدغه ها و مشکلات مردم این در حالیست که پس از برگزار دومناظره اول این دوره از انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ و انتقادات بسیاری که به مدل برگزاری آن شد صدا وسیما تصمیم گرفت که مناظره سوم را بدون موضوع برگزار کند و در آن به دغدغه های مردم بپردازد اما در این مناظره هم همانند دو مناظره قبلی مردم نادیده گرفته شدند و همچون گوشت قربانی در میدان بازی دولتمردان رد و بدل می شدند. گویی میدان رقابتی فراهم شده بود تا هر نامزدی دیگری را بیشتر لو دهد بیشتر رای بیاورد و همه آنها فراموش کرده بودند که برای چه به آنجا دعوت شده اند و قرار بوده راجع به چه صحبت کنند اینکه چرا بنزین گران شد و چرا مردم در بورس ضرر کردند و چه کسی مسبب آن بود مهم است ولی اینکه در وضعیت فعلی و از اینجا به بعد مردم چه کنند طبیعتاً مهم تر است. مردم در وضعیت فعلی مشتاقند بدانند در آینده قرار است چه اتفاقی بیفتد و کسی که می خواهد سکان مملکت را در دست بگیرد قرار است چه کند و اصلاً برای همین چهار ساعت پای مناظره می نشینند وگرنه دعواهای جناحی و شخصی سیاستمداران که همیشه بوده و در شبکه های اجتماعی هم قابل دنبال کردن است.
یکی از مواردی که در سیاست ها و ضوابط ناظر بر تولید، تامین و پخش برنامه های انتخاباتی در سال ۱۳۸۵ توسط ریاست سازمان صدا وسیما تعیین شده این است که هر برنامه ای که سازمان صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران در دوران انتخابات می سازد باید در راستای تحقق دو هدف عمده باشد؛ حضور حداکثری مردم درانتخابات وکمک به انتخابات آگاهانه شهروندان و حالا سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که صدا و سیما چقدر به این دو هدف پایبند بوده است؟
بیایید کمی صادق باشیم نمایش پشت صحنه ورود نامزدها به سازمان و پخش موزیک ویدئوهای حماسی و شورآفرین کمکی به حضور حداکثری مردم به صحنه انتخابات مردم نمی کند، چیزی که بیش از همه مردم را تشویق به حضور می کند اقناع مخاطب است اینکه فرد قانع شود باید در تعیین سرنوشت و آینده خود مشارکت کند چون در آن سهم دارد.
اما چرا مناظرات نتوانست مخاطب و افکار عمومی را اقناع کند و اساساً اقناع یعنی چه؟
در اقناع ما به نوعی دنبال ترغیب مخاطب هستیم. ترغیب هم یعنی آماده‌سازی، انگیزه‌سازی و برانگیختن مخاطبان در راستای متحقق ساختن اهداف. در هیچیک از این مناظرات چنین اتفاقی نیفتاد چون اساساً چنین بستری فراهم نشد. نه زمان کافی به نامزدها برای بیان اهدافشان به آنها اختصاص داده شد و نه موضوع بحث و سوالات دغدغه روز و مردم بود ضمن اینکه به نظر می‌آمد ترجیح نامزدها هم این بود که از زمانشان برای تسویه حساب های شخصی و صحبت های سیاسی و حرف های مگو استفاده کنند تا حرفهایی که دغدغه مردم است نتیجه اینکه پس از پایان هر مناظره مردم دلسردتر از قبل می شدند و نتایج نظرسنجی ها و پیمایش های موسسات پس از پخش هر مناظره هم نشان می داد که پخش مناظرات کمکی به تصمیم و ترغیب آنها به شرکت در انتخابات نکرده است.
انتظار می رود صدا وسیما به عنوان یک رسانه ملی که مخاطبان سراسری و گسترده ای دارد از همین امروز برای چهار سال آینده و دوره بعد انتخابات ریاست جمهور ازا لان به فکر طراحی وبرنامه ریزی اساسی و بهتری برای برگزاری مناظرات دور بعد ریاست جمهوری باشد تا بار دیگر موجب دلسردی و ناامیدی مردم نشود وبتواند اثربخشی بهتری در حوزه تصمیم گیری و ترغیب مردم به مشارکت در انتخابات و انتخاب بهتر داشته باشد.
